Park Kavramı ve Park Kategorileri

Parklar insanların sağlığına ve esenliğine faydalı olan doğal çevre ile bağlantı kurma fırsatları sunan yerlerdir. Ayrıca, parklar kent sakinleri ile fiziksel aktivite, sosyal etkileşim, kaçış ve doğanın keyfini sürebilme imkanı sağlarlar (Brown ve ark., 2014). Parklar, kent ortamının getirdiği baskıları biraz olsun hafifletecek imkanlar sunan rekreasyon alanları olarak tanımlanmaktadır (Cheisura, 2004).

Kent içinde yeşil alan oluşturan ve yapılı çevreler arasında dengeli arazi kullanımını sağlayan parklar ortak kullanım alanlarıdır. Farklı insanların tanışması, karşılaşması gibi sosyal ihtiyaçların karşılandığı ve sosyo-kültürel süreklilik ve gelişmenin sağlandığı kültürel odak noktaları olarak da nitelendirilirler (Emür ve Onsekiz, 2007).

Parklar; kentsel mahallelerin fiziksel ve estetik kalitesine önemli katkılarda bulunan, rekreasyona imkân sağlayan ve bulundukları yerlere görsellik katan yerler olarak kabul edilmiştir (Walker, 2004).

Park, insanların yaşantılarında boş zamanlarını değerlendirmeye ve rekreasyon ihtiyaçlarını gidermeye yarayan bir doğa parçasıdır (Albayrak, 2000).

Parklar kentsel peyzaj alanlarında, fiziksel aktivite, doğa keyfi, sosyal etkileşim ve kaçış için fırsatlar sunan eşsiz bir ortamdır. Bu ortamın sunduğu fırsatlar nedeniyle, parklar kullanıcıların sağlığını ve esenliğini iyileştirmeye katkıda bulunurlar (McCormack ve ark., 2010).

Parklar; kentsel mekanlarda yaşam kalitesini arttıran, çeşitli çevresel fonksiyonlar barındıran, insanların yaşadıkları ve çalıştıkları yerlerin çekiciliğini arttıran ve ekonomik yararlar sağlayan önemli alanlardır. Parkların yeşil alan gereksinimlerine cevap verecek yeterlilikte olması, kentin sosyo-ekonomik yapısının gelişmesi üzerinde ve kentsel yaşam kalitesinin artmasında doğrudan etkilidir. Park alanlarının işlevsel ve tercih edilebilir olabilmesi için, alan büyüklüğü, donatı elemanları hizmet kalitesi ve estetiği önemlidir. Bunlar aynı zamanda parkların niteliklerini belirleyen ölçütlerdir.

19

2.3.2 Park kategorileri

Park kategorileri farklı kullanış şekillerine ve alan büyüklüklerine göre kendi içlerinde birden fazla türde incelenebilirler. Kentlerin büyüklüğü, nüfus yoğunluğu ve artışı gibi unsurlara bağlı olarak park düzenlemeleri değişiklik gösterirler.

Parklar kullanılış biçimlerine göre 7 şekilde sınıflandırılabilirler:

− Botanik bahçeleri: Birçok bitki türünün sergilendiği açık hava müzeleridir. Botanik bahçelerinin en önemli karakteristik özelliği; kullanılan bütün bitki türlerinin Latince ve halk arasında bilinen adlarının ve anavatanlarının yazılı olduğu etiketlerinin olmasıdır. Dinlenme ve bilgilenme alanlarıdırlar.

− Hayvanat bahçeleri: İnsanların başka coğrafyalarda yaşayan yabani ve ara sıra da evcil hayvanları kendi doğal koşullarına uygun ortamlarda barınırken görebildikleri, davranışlarını izleyebildikleri, hakların da bilgi alabildikleri, düzenlenmiş mekanlardır. Burada ana amaç; bir yörede bulunmayan hayvan türlerini orada yaşayanlara tanıtmaktır.

− Eğlence ve Tema parkları: Tema parkları belirli ilgi alanlarına hitap etmek üzere açık ve kapalı mekanlarda, boş vakitler için bir kurgu çerçevesinde dizayn edilmiş farklı eğlence tesislerinden oluşan parklardır. Özel ekipmanlara, büyük alanlara ve büyük bütçeye gereksinim duyarlar. Genelde her yaş grubundan insana ve kalabalık topluluklara hitap ederler. Hizmet verdikleri nüfusa göre kapsamı ve içeriği değişiklik gösterir.

Yücesoy, (2017)’a göre: Tema parkları, “Belli bir temaya sahip sürükleyici, eğlenceli, eğitici, tamamen tatmin edici özellikleri olan kent ölçeğinde ki önemli parklardır. Bir tema parkı her yaş grubuna hitap edebildiği gibi, teması doğrultusunda sadece belli bir yaş grubuna da hitap edebilirler” şeklinde tanımlamıştır.

Tema parkları bilimsel, kültürel ve tarihsel konuları belirli bir tema çevresinde canlandıran bir müze rolündedirler. İşitsel ve görsel sunumlarla canlandırma yapılabilir. Bir diğer önemli özelliği ise eğlence sistemlerinin kurgularını hikayeleştirip, ziyaretçilerine konsept olarak sunmalarıdır (Gök ve Bingöl, 2017). − Sanat parkları: Müze ve sergi galerileri gibi alanlardaki eserleri açıkta ve doğa

20

− Tarih parkları: Farklı medeniyetlerin kültür ve tarihini, geleneklerini, mimarisini, inancını, yaşam biçimini betimleyerek çeşitli aktivite olanakları sunan parklardır (Gök ve Bingöl, 2017). Kentlerin içinde bulunan küçük ölçekli, tanıtıcı ve eğitici amaç içeren parklardır.

− Kültür parklar: Doğanın yanı sıra bünyelerinde eğlence, sergileme, sanat, eğitim v.b. çeşitli aktiviteleri barındıran, konulu ve çok büyük arazili parklardır. Kültür fonksiyonu içermesi gerektiği için, tasarımcının; parkta eğitsel ve eğlendirici aktiviteler sağlayan tasarım yapması gerekir (Özkır, 2007).

− Milli parklar: “Bilimsel ve estetik bakımından, millî ve milletlerarası ender bulunan tabii ve kültürel kaynak değerleri ile koruma, dinlenme ve turizm alanlarına sahip tabiat parçalarını ifade ederler” (Anonim, 2018a). İnsan müdahalesinin olmadığı doğal alanlardır. İçinde barındırdığı, flora, fauna ve jeomorfolojik özellikler bakımından eğitsel, bilimsel, kültürel ve rekreasyonel değer taşıyan doğal peyzaj mekanlarıdır (Gülez, 1990). Devlete ait ve devletin belirli kurumları tarafından yönetilmekte olan Milli Parkların etki alanları bulundukları ülkenin tümünü kapsamakta olup, büyüklükleri en az 1.000 hektar olmalıdır (Demir, 2001).

Parkların diğer bir sınıflandırılması da ölçeklerine ve hizmet ettikleri alanın nüfus yoğunluğuna göre yapılır. Bu sınıflandırmada beş ana başlık altında toplanabilir. − Bölge parkı: Bu parklar genellikle kent yakın çevresinde, birkaç semte hizmet

eden, kentlilerin tatil günlerinde kullandıkları yeşil alanlardır. Bünyelerinde orman ve koruluk alanlar, donanımlı kamp alanları, doğa yürüyüş alanları, piknik alanları tırmanma, avlanma vb. aktif ve pasif sportif eylemlere uygun alanlar ve doğal/ yapay su alanları bulundururlar.

Oğuz (1998)’ a göre: “Bölge parkı kendine özgü doğal karakteristik özellikte ve çeşitli aktivitelere olanak sağlayabilecek şekilde tasarlanmalıdır. Minimum 240 ha büyüklüğündeki park, hafta sonları ve tatillerde tam gün ya da yarım günlük ziyaretçiler için planlanmalıdır. Ulaşım özel otomobil, toplu taşıma veya yaya olarak sağlanabilmelidir. Ortalama ulaşım süresi 30 dakika-1 saat arasında sürmelidir” (Özkır, 2007).

21

− Kent parkı: Kentlilerin, kentin gürültü ve karmaşasından sıyrılıp rekreasyonel etkinliklerde bulunabileceği alanlardır. Ulaşımın kolay olabileceği kent merkezinde yada merkeze yakın şekilde konumlanmalıdırlar. Ulaşım uzaklığı araba ile max. 30 dakikalık mesafede olmalıdır. Park içinde konser, gösteri, sergi vb. etkinlikler için kültürel alanlar, açık veya kapalı spor tesisleri, piknik yapmaya ve oyun oynamaya olanak sağlayabilecek mekanlar bulunmalıdır. İnsanların birbirleriyle sosyal ilişki kurmasını sağladığı kadar bireysel mahremiyeti de göz önünde bulunduracak şekilde düzenlenmelidirler.

− Semt parkı: Özkır (2007)’ ye göre semt parkları “kullanıcıların istekleri göz önünde tutularak kentin merkezine yakın ve ara yollarla bağlantılı olan parklardır. Geniş oyun alanları, spor sahaları, su yüzeyleri, yürüyüş alanları, otopark ve genel açık alanlara sahiptir”.

Whitfield (2001)’ e göre ise semt parkı; “büyüklüğü en az 40 da olmalı, içerisinde çeşitli aktiviteler önemli bir aktivite bulunduran alanlardır. En az 50 araçlık otoparkı olmalı, kullanıcıların ulaşılabilirlik uzaklığı 2-3 km olmalıdır” (Özkır, 2007).

− Mahalle parkı: Genellikle küçük ölçekte, mahallenin geleneksel özelliklerini yansıtan her yaşta kullanıcının yaya veya bisikletle gidebileceği mesafede yer alan, ve sosyalleşmeyi hedefleyen alanlardır. Spor, seyir, dinleti, oyun, sosyalleşme, dinlenme vb. basit rekreasyonel hizmetler sunar (Özkır, 2007). Whitfield (2001)’ e göre mahalle parkı; “büyüklüğü en az 5 da olmalı, yakınındaki mahalle parklarıyla bütünlük oluşturmalı, en az 10 araçlık otoparkı olmalı, ulaşılabilirlik mesafesi 500 metre ile 1 kilometre olmalıdır” (Özkır, 2007).

− Konut grubu parkı: Konutlara yürüyüş mesafesi uzaklığında bulunan, konutların özelliklerini yansıtan ve yapı adaları ile çevrelenmiş olan yeşil alanlardır. Dinlenme, sosyalleşme, çocukları gözleme vb. hizmetler sunar.