Paket Tur Sözleşmesi’nin Genel Nedenlerle Sona Ermesi

Paket tur sözleşmelerinin sorunsuz sona erebilmesi için, tarafların edimlerini tam ve eksiksiz bir şekilde yerine getirmesi gerekmektedir. Beklenen, tarafların edimlerini yerine getirilmesi olsa da, hayatın olağan akışında bu her zaman mümkün olamamaktadır. Sözleşmenin, istenilen şekilde sonlandırılmamasının çeşitli nedenleri olabilir. Bu nedenler paket tur düzenleyicisinden de kaynaklanabileceği gibi, zorlayıcı başka nedenlerden de kaynaklanabilir. Bu

228

HAVUTÇU, a.g.e., s. 40.

noktada önem kazanan, edimin ifasının mümkün olup olmadığıdır. Edimin ifa edilmesinin mümkün olduğu hallerde, edimlerin sözleşmede yer alan şekilde ifa edilmemesi nedeniyle, ortaya “ayıplı ifa” sorunu çıkmaktadır. Ayıbın niteliği farklı olabilir. Örneğin ayıp bir edimin tam ve eksiksiz yerine getirilmemesinden kaynaklanabileceği gibi hiç yerine getirilmemesinde de kaynaklanabilir.229 İfanın eksikliğinin tespitinde sözleşme öncelikle dikkate alınır. 230

Sözleşmeyi sona erdiren doğal sebep ifadır. Paket tur düzenleyicisi edimlerini yerine getirerek sözleşmeyi sonlandırabileceği gibi, paket tur sözleşmesinin taraflarından biri veya ikisi birden sözleşmeden cayarak, sözleşmeyi sonlandırabilir.

Paket tur sözleşmesinin ifa ile sonlandırılması, sözleşmenin gereklerinin yerine getirilmesidir. Bu durum paket tur düzenleyicisinin, borçlarını yerinde ve zamanında tam olarak ifa ettiği anlamına gelir.

İfa olmadan sözleşmeyi sona erdiren unsur, tarafların sözleşmeden caymasıdır. Bu durumda incelenmesi gereken tarafların sözleşmeden haklı bir nedende dolayı mı caydıklarıdır? Paket tur sözleşmelerinde, çalışmanın ilgili yerlerinde ifade edilen kendine has nedenlerinden dolayı, cayma durumları ortaya çıkmaktadır. Örneğin paket tur konusu olan ülkede meydana gelen siyasi istikrarsızlık gibi bir nedenden mütevellit, ülkeye girişin yasaklanması gibi. İlerleyen kesimde, ifa harici sözleşmeyi sona erdiren genel sebepler üzerinde durulacaktır.

6.1.1 İbra

Taraflar, vardıkları mutabakat neticesinde yazılı ibra sözleşmesi hazırlayarak, borçlarını karşılıklı sona erdirebilirler. Böylece taraflar karşılıklı borç yükümlüğünden kurtulurlar.231 _{Türk Borçlar Kanunu’nun 132. maddesi şu}

şekildedir: “Borcu doğuran işlem kanunen veya taraflarca belli bir şekle bağlı tutulmuş olsa bile borç, tarafların şekle bağlı olmaksızın yapacakları ibra sözleşmesiyle tamamen veya kısmen ortadan kaldırılabilir.”

229 _{CEYLAN, a.g.e., s. 250.} 230 _{OKTAY, a.g.e., s. 106.}

231_{REİSOĞLU, a.g.e., s. 403; EREN, a.g.e., s. 1257; KILIÇOĞLU, a.g.e., s. 839.}

Maddeden anlaşıldığı üzere “ibra” bir sözleşmedir ve en az iki tarafı bulunmaktadır. Buna göre tek taraflı ibralar ile borcun ortadan kaldırılması mümkün değildir.232

6.1.2 Mücbir sebep

Mücbir sebep, tarafların birbirleriyle olan borç ilişkisini, kusursuz imkânsızlık nedeniyle sona erdiren bir durumdur. Mücbir sebep neticesinde tarafların sözleşmeden kaynaklanan borç ilişkisi sona erer.233

Türk Borçlar Kanunu’nun 136. maddesi, mücbir sebeple borcun sona ermesini şu şekilde düzenlemektedir:

“Borcun ifası borçlunun sorumlu tutulamayacağı sebeplerle imkânsızlaşırsa, borç sona erer. Karşılıklı borç yükleyen sözleşmelerde imkânsızlık sebebiyle borçtan kurtulan borçlu, karşı taraftan almış olduğu edimi sebepsiz zenginleşme hükümleri uyarınca geri vermekle yükümlü olup, henüz kendisine ifa edilmemiş olan edimi isteme hakkını kaybeder. Kanun veya sözleşmeyle borcun ifasından önce doğan hasarın alacaklıya yükletilmiş olduğu durumlar, bu hükmün dışındadır. Borçlu ifanın imkânsızlaştığını alacaklıya gecikmeksizin bildirmez ve zararın artmaması için gerekli önlemleri almazsa, bundan doğan zararları gidermekle yükümlüdür.”

Zorunlu Sebep ile ilgili Yönetmelik incelendiğinde şu düzenlemelere yer verildiği görülmektedir:

• Yönetmeliğin “Sözleşme düzenleme yükümlülüğü” başlıklı 6. Maddesinde “Paket tur düzenleyicisi veya aracısı katılımcılarla paket tur sözleşmesi düzenlemek zorundadır. Paket tur sözleşmelerinde, paket turu oluşturan hizmetler kapsamında bulunması halinde 5’ inci maddede yer alan bilgilere ilave olarak aşağıdaki hususlara yer verilmesi zorunludur:” ifadesine yer verilerek sözleşmede bulunması gereken unsurlara yer verilmiştir. Bu maddenin (f) bendinde “Mücbir sebep halleri ve bu hallerde tarafların hak ve yükümlülükleri.” ifadesine yer verirken ortaya

232_{EREN, a.g.e., s. 1271; KILIÇOĞLU, a.g.e., s. 840.}

233_{Bu konu hakkındaki emsal yüksek mahkeme kararları Ek 1’de 18 maddesinde sıralanmıştır.}

çıkması muhtemel mücbir hallerde hak ve yükümlülüklerin belirlenmesi gerekmektedir.

• Paket tur düzenleyicisinin Sorumluluğundan kurtulmasını düzenleyen 14. Maddesinin (c) bendinde “Mücbir sebebin bulunması” ifadesine yer verilerek “paket tur düzenleyicisi veya aracısı[nın], (…) sözleşmenin hiç veya gereği gibi ifa edilmemesinden doğan zararlardan” sorumlu tutulamayacağı ifade edilmiştir.

• Paket tur sözleşmesinin feshini düzenleyen 14. maddede ise “Katılımcının gerekli tüm özeni göstermesine rağmen öngöremediği ve engelleyemediği bir durum veya mücbir sebep nedeniyle paket turun başlamasına otuz günden daha az bir süre kala fesih bildiriminde bulunması halinde, ödenmesi zorunlu vergi, harç ve benzeri yasal yükümlülüklerden doğan masraflar ile üçüncü kişilere ödenip belgelendirilebilen ve iadesi mümkün olmayan bedeller hariç olmak üzere, herhangi bir kesinti yapılmaksızın katılımcının ödemiş olduğu bedel kendisine iade edilir.” Hükmüne yer verilmiştir.

Özetle ifade etmek gerekirse, mücbir sebebin ortaya çıkması ve bu durumda paket tur düzenleyicisinin bir sorumluluğu yoksa, paket tur düzenleyicisi sorumluluktan kurtulmaktadır.234

Zorlayıcı sebeplerle alakalı olarak, imkansızlığın nispetinin bu hakkın kullanılmasında önemli olduğunun ifade edilmesi gerekmektedir. Türk Borçlar Kanunu’nun 137. maddesine göre;

“Borcun ifası borçlunun sorumlu tutulamayacağı sebeplerle kısmen imkânsızlaşırsa borçlu, borcunun sadece imkânsızlaşan kısmından kurtulur. Ancak, bu kısmi ifa imkânsızlığı önceden öngörülseydi taraflarca böyle bir sözleşmenin yapılmayacağı açıkça anlaşılırsa, borcun tamamı sona erer. Karşılıklı borç yükleyen sözleşmelerde, bir tarafın borcu kısmen imkânsızlaşır ve alacaklı kısmi ifaya razı olursa, karşı edim de o oranda ifa edilir. Alacaklının böyle bir ifaya razı olmaması veya karşı edimin bölünemeyen nitelikte olması durumunda, tam imkânsızlık hükümleri uygulanır.”

234_{TEKİNAY, AKMAN, BURCUOĞLU ve ALTOP, a.g.e., s. 1002.}

6.1.3 Sorumsuzluk kaydı

“Sorumsuzluk anlaşmaları, borçlunun borcunu gereği gibi ifa etmemesi halinde, alacaklının ileri sürebileceği talepleri sınırlayan anlaşmalardır.”235

Bu tür sözleşmeler, Türk Borçlar Kanunu’nun 26. ve 27. maddelerinde yer alan “sözleşme özgürlüğü ilkesi” dairesinde tanzim edilmektedir.236

Pratikte, paket tur sözleşmelerinde paket tur düzenleyicisinin, sözleşmeye kendi lehine bu tür maddeler eklediği görülmektedir. Zira paket tur sözleşmelerinde güçlü taraf paket tur düzenleyicisidir ve bu avantajını zaman zaman kullanmak istemektedir. Konu, Paket Tur Sözleşmeleri Yönetmeliğinde “Sorumsuzluk kaydı” başlığında 18. madde de düzenlenmiştir. Madde şu şekildedir: “Sözleşme metninde veya müstakil herhangi bir belgede katılımcının bu Yönetmelikte yer alan haklarını kullanmaktan feragat ettiğine dair veya paket tur düzenleyicisi ya da aracısının bu Yönetmelikten kaynaklanan yükümlülüklerini sınırlayan veya ortadan kaldıran kayıtlar geçersizdir.” Bu maddeye göre sorumsuzluk kaydının sözleşmede olmasının hükmi bir anlamı bulunmamaktadır.