138
Nâyi Osman Dede’nin çargâh makam nda Mevlevi Ayin’i formunda bestelemi oldu u eserde kullan lm olan perdeler incelendi inde, s ras yla;
rak, rast, dügâh, segâh, çargâh, hicaz, hüseyni, acem, gerdaniye, ehnaz perdeleri kullan lm r.
Nayi Osman Dede yapm oldu u ayin’de sabâ makam dizisini kullanm ve çargâh perdesinde karar vermi tir.
4. SONUÇ VE ÖNER LER 4.1.Sonuç
Türk müzi i nazariyatç lar n ortaya koymu olduklar nazariyat kaynaklar ndaki çargâh makam tan mlar ile bestekârlar taraf ndan yap lan eserlerde ki çargâh makam i leni i ve kullan do ru orant m r? problem cümlemize ald z cevab u ekilde s ralayabiliriz;
Nazari olarak nazariyatç lar n anlat mlar ndan gördü ümüz ekliyle Kantemiro lu, Arel-Ezgi, Ha im Bey tan mlar na birinci nevi çargâh;
Nâs r Dede, Osman Dede, Abdülkadir Töre-Ekrem Karadeniz tan na uyan, çargâh perdesi üzerinde hicaz ve yerinde sabâ makamlar içinde bulunduran, (Çargâh Ayininde de gördü ümüz) makama da ikinci nevi çargâh demeyi uygun buldu umuzu belirtmi tik.
140
Nâs r Dede, Osman Dede, Abdülkadir Töre-Ekrem Karadeniz tan na uyan, çargâh perdesi üzerinde zirgüleli hicaz ve yerinde sabâ makamlar içinde bulunduran ikinci nevi çargâh 37 eserin 17’sinde uyguland tespit edilmi tir.
Sadece 1 eserde hüseyni be lisi ve u ak dörtlüsü seslerinden sonra çargâh perdesinde karar edilmi tir. Türkü formundaki bir eserde de çargâh perdesinde nikriz’li bir kal tan sonra çargâh be lisi gösterilip çargâh perdesinde kal yap ld için birinci nevi çargâh tan içinde de erlendirilmi tir.
Di er bir çok Türk Müzi i makam nda oldu u gibi çargâh makam nda da yüzy llara göre farkl klar vard r. Kantemiro lu’nun döneminde birinci nevi olarak aç klanan çargâh makam tan Nâs r Dede ve Osman Dede dönemlerinde ikinci nevi çargâh kullan na dönmü Arel-Ezgi sistemiyle bu tan m yine yer de tirerek birinci nevi tan na göre ifade edilmi tir.
194,50 154,50 328,50 249,00 205,25 38,00 12,25 11,25 0,00 50,00 100,00 150,00 200,00 250,00 300,00 350,00
Çargâh Neva Hüseyni Acem Gerdaniye Muhayyer T.Buselik T.Çargâh
1.nevi Çargâh
1. nevi Çargâh makam olarak bestelenen 19 eserin toplam perde birim grafi i
Arel-Ezgi sisteminin ana dizisini olu turan çargâh makam dizisinde gerdaniye perdesi üzerindeki çargâh dörtlüsünü olu turan muhayyer, tiz buselik ve tiz çargâh perdelerinin kullan m oranlar dikkat çekicidir.
142
eserlerinin olmas Arel ve Ezgi ile birlikte eser say 12 adet esere tamamlamaktad r ki bu rakam 37 eser üzerinden de erlendirildi inde çok büyük önem arz etmektedir.
130,875 200,375 476,125 240,00 178,25 137,00 91,75 52,00 7,00 0,50 0,000 50,000 100,000 150,000 200,000 250,000 300,000 350,000 400,000 450,000 500,000
2.nevi Çargâh
2. nevi Çargâh makam olarak bestelenen 17 eserin toplam perde birim grafi i
ncelenen 37 eserde lâhi, Mevlevi Ayini, tev ih gibi dinî formlu eserlerde ço unlukla ikinci nevi çargâh makam n uyguland görülmü tür.
17 eserin toplam perde grafi i incelendi inde çargâh perdesinin kullan n di er perdelerin kullan mlar na göre çok fazla oldu u, kendisine en yak n perdeler olan segâh ve hicaz perdelerine göre ise iki kat olmas dikkat çekmektedir. Çargâh
perdesi üzerinde zirgüleli hicaz dizisinin olu turdu u perdelerdeki oranlarda en dikkat çekicisi tiz segâh ve tiz çargâh perdelerinin neredeyse kullan lmam olmalar r.
Makamlarda dörtlü, be li veya be li, dörtlü anlat mlar n Yekta-Arel-Ezgi sistemleriyle ba lad unutulmamal geçmi e yönelik makam analiz ve incelemelerinde bu konu önemle göz önünde bulundurulmal r.
Arel-Ezgi’den sonraki dönemde ya am olan Cinuçen Tanr korur’un çargâh makam nda klasik uslûba uygun fas l anlay içerisinde 1.Beste, 2. Beste, A r Semâî, Yürük Semâî formlar nda eserler bestelemesi ve bu eserlerin tümünü ikinci nevi çargâh makam ndan yapmas dikkat çekicidir. Gelenekte yeni bir makam terkip eden besteci özellikle klasik bir fas l besteler ( Kâr, 1. Beste, 2. Beste, A r Semâî, Yürük Semâi sözlü formlar ) makam bu ekilde tan tma yoluna giderdi ki buna Dede Efendi’nin sultani yegâh makam nda yapt tak m ve III.Selim’ in suzidilâra makam nda besteledi i tak örnek verebiliriz. Ancak Arel-Ezgi sistemi kurucular ndan olup birinci nevi çargâh makam savunan ve eser besteleyen Arel ve Ezgi’nin besteledikleri formlar n makam tan klasik tak m yerine ark formu
rl kl olmas yine dikkat çekmekte ve önem arz etmektedir.
Arel-Ezgi sisteminin kurucular olan Arel’in 6 eserinde ki makam anlay n irdelenmesi Arel’in Nazari söylemleri ile eserlerinin do ru orant olup olmad konusunda bize net bir sonuca götürmesi aç ndan önemlidir.
Arel 6 eserinden (11, 12, 13, 23, 32, 33. eserler) sadece oyun havas formunda bestelemi oldu u eserinde savunmu oldu u dizinin bütün seslerini kullanm ;
144
di er eserlerinde çe itli seslerde gezinip çargâh perdesinde çargâh be lisi ile kal yaparak eserlerini bitirmi tir.
Bir ba ka tart ma konusu olan nikriz’li çargâh tan na inceledi imiz 37 eserin sadece bir tanesinde ve türkü formunda rastlanm r. Bu eserde de ezgisel kullan m çargâh perdesinde nikriz be lisi eklinde olmu ;
ve karar çargâh perdesinde çargâh be lisi ile yap lm oldu u için nikriz çe ni geçki olarak kabul edilmi , eserde makam n ekli birinci nevi çargâh olarak tespit edilmi tir.
Süleyman Erguner’in neyzen-müzikolog-bestekâr Rauf Yekta Bey ile ilgili olarak haz rlam oldu u kitapta ki “Ezgi-Arel, Rauf Yekta’n n ölümünden sonra Pisagor’a dayal olarak bir sekizlinin sözde e it on iki aral a bölünmesinden meydana gelen ar zal do majör dizisini çargâh dizisi olarak kabul etmeleri, bu lemin yap ld ndan beri tart ma yaratm r. Bat müzi i notasyonunun kullan lmas , yapay bir makam pozisyonunun sistemimiz içinde birle tirilmesi neticesinde, varsay m üzerine kabullenmi çargâh dizisi ortaya at lm , günümüzün
itiminde Ezgi-Arel’in görü ü geçerli olmu tur. Bugün gerek konservatuarlarda, gerek musikimizin e itildi i di er yerlerde e itime Ezgi-Arel çargâh dizisi kabul edilerek ba lanmaktad r. K sa bir anlat n ard ndan, ne e iten ne de e itilen bir daha görmemek ve kullanmamak üzere çargâh makam terk etmektedir, çünkü musikimizin icras nda Arel-Ezgi çargâh makam kullan lmamaktad r.” eklinde aktard ifadeleri bizi gerçekle kar kar ya b rakmakla beraber aksi ispat edilene ve yerine daha iyi ve herkesin kabullenip kabul etti i bir sistem bulunana kadar Arel- Ezgi sistemine sahip ç p bu alanda yapm olduklar hizmete sayg gösterilmesi de bir ba ka önem arz eden konudur.
4.2. Öneriler
Bugün Türk müzi i e itimi Arel-Ezgi sistemi ile verilmektedir. Bu sistemin kulland çargâh dizisi tezimizde birinci nevi çargâh makam ile aç klad z makam dizisidir. Gerek konservatuarlarda, gerek müzik e itiminin verildi i di er yerlerde çargâh makam anlat ld zaman Arel-Ezgi sisteminin kabul etti i birinci nevi çargâh makam ile birlikte gelenekte kullan lan ikinci nevi çargâh makam tan ndan da söz edilmesi daha uygun olacakt r.
146
KAYNAKÇA
Akan, E., 1989, Tanbur Metodu, Türk Musikisi Nazari Bilgileriyle, Ege Üniversitesi Bas mevi, zmir
Akdo u, O., 1991, Hüseyin Sadettin Arel, Türk Musikisi Nazariyat Dersleri, Kültür Bakanl Yay nlar , DS Bas mevi, Ankara
Cevher, M., H., 1993, Tanburi Cemil Bey, Rehber-i Musiki, Ege Üniversitesi Bas mevi, zmir
Çakar, ., ., 2005, Türk Müzi i Teorisi ve Makamlar, Milli E itim Bakanl Yay nlar , Ankara
Erguner, S., 2003, Rauf Yekta Bey, Çal Ofset, stanbul
Ezgi, S., 1935, Nazari ve Ameli Türk Musikisi Cilt II, Kâatç k ve
Matbaac k, stanbul Konsevatuvar Ne riyat ndan
Hatipo lu, E, 2010, Mevlevihâneler Döneminde Bestelendi i Tespit Edilmi
46 Ayinin Makam ve Geçki Aç ndan Tahlili, Ankara
Karadeniz, E., 1982, Türk Musikisinin Nazariye ve Esaslar , Türkiye Bankas Kültür Yay nlar , Ankara
Kutlu , F., Y., 2000, Türk Musikisinde Makamlar, Yap Kredi Yay nlar , stanbul
Özalp, M., N., 1986, (Derl.) Türk Musikisi Tarihi, TRT Grafik-Foto Mekanik Bas m Tesisleri, Ankara
Özkan, H., ., 1998, Türk Musikisi Nazariyat ve Usulleri, Kudüm ve
Velveleri, Özener Matbaas , stanbul
Öztuna, Y., 1990, Türk Musikisi Ansiklopedisi, Ba bakanl k Bas mevi, Ankara
Tanr korur, C., 1998, Müzik Kimli imiz Üzerine Dü ünceler, Özener Matbaas , stanbul
Tanr korur, C., 2003, Osmanl Dönemi Türk Musikisi, A Ajans Tesisleri, Tesisleri, stanbul
Tura, Y., 2001, Kitabu ‘ lmi’l-Musiki ‘Ala Vechi’l Hurufat (Musikiyi
Harflerle Tesbit ve cra lminin Kitab ), Yap Kredi Yay nlar , stanbul
Yava ça, A., 2002, Türk Musikisi’nde Kompozisyon ve Beste Biçimleri, Mart Matbaac k Sanatlar , stanbul
Yekta, R., 1986, Türk Musikisi, Pan Yay nc k, stanbul
Zeren, A., 2003, Müzik Sorunlar z Üzerine Ara rmalar, Ayhan Matbaas ,
148
ÖZGEÇM
1977’de Safranbolu’da do an Mine RDEN ilk, orta ve lise ö renimini Safranbolu’da tamamlad . Karabük Musiki Cemiyeti’nin çal malar na kat larak çe itli konserlerde korist ve solist olarak görev yapt . 1999 y nda Selçuk Üniversitesi Dilek Sabanc Devlet Konservatuar Türk Sanat Müzi i bölümünü kazand . Okuldaki e itimi boyunca Ses crac üzerine e itim alarak Konservatuar n de erli hocalar ndan istifade etmesinin yan nda, TRT Ankara Radyosu sanatç lar ndan Ahmet Hatipo lu ve Konya Türk Tasavvuf Müzi i Toplulu u Tanbur sanatç lar ndan Ka an Ula ’tan da yararland . E itimi boyunca konservatuar n çe itli dönemlerinde yap p (work shop) çe itli çal malara kat lan; Niyazi Say n, Alaeddin Yava ça, Kani Karaca, Ahmet Hatipo lu, Reha Sa ba , Selma Sa ba , Cengiz Onural, Murat Aydemir, Derya Türkan, Ahmet Özhan gibi de erli sanatç lardan da feyz alan RDEN, 2002 ve 2004 y llar nda okul etkinlikleri kapsam nda yap lan Alaeddin Yava ça konserlerinde solist ve korist olarak yer almas n yan s ra, Sadettin Kaynak, Yesari As m Arsoy, Hac Arif Bey adlar na yap lan konserlerde de ayn görevlerde bulundu u gibi bir çok konser faaliyetinde de bulundu. Ses crac yan nda bestecilik çal malar nda da bulunan RDEN, 2006 nda Konya Valili i Kültür ve Turizm Müdürlü ü taraf ndan bas lan Hz. Mevlana’dan Çocuklara Ö ütler isimli çocuk ark lar albümünde e i Sühan RDEN ile birlikte hem besteci hem de icrac olarak yer ald . 2008 y nda Selçuk Üniversitesi Devlet Konservatuar ’nda yüksek lisans e itimine ba lad . Bir Nefeslik ark lar projesinde solist olarak görev yapan Mine RDEN evli ve Dilâ Masal ad nda bir k z çocu una sahiptir.