Osmanlılar Dönemi’nde Spor

Türk spor tarihinde “İkinci Dönem” olarak nitelendirilen dönem, Osmanlılarda spor aktivitelerini kapsayan faaliyetleri ifade etmektedir. Bu yönüyle İkinci Dönem, Türk sporunda tarihi vesika açısından en zengin dönem olmasına rağmen, arşivlerdeki belgelerin Osmanlıca olması, pek çok spor bilimcinin bu kaynaklara

133 _{İbn Bibi, a.g.e. s. 252, 2010.} 134 _{Atıf Kahraman, a.g.e. s. 246, 1995.}

ulaşmasının önündeki en büyük engeller arasında değerlendirilmektedir. Buna rağmen, bu dönemle ilgili kaynaklara dayandırılan bilimsel araştırma bulunmaktadır demek yanlış olmayacaktır. Ancak bu çalışmalar, en son açılan arşivler ışığında yenilenmemiş ve farklı tarihi belgelerle desteklenmemiştir135

.

Osmanlılar Dönemi’nde spor; devletin yönetiminden, ekonomiden, siyasetten ve hukuktan soyutlanmamıştır. Osmanlı Devleti’nin kuruluş, yükselme, duraklama ve yıkılma dönemlerinde de, sporun yapılış amacı ve çeşitliliğinin değiştiği görülmektedir. Örneğin; kuruluş döneminde dağcılık, binicilik, avcılık, güreş, ok atma ve kılıç kullanma maharetlerinin örgütlü ve kurallı olarak spor formasyonunda yapıldığı görülmektedir. Kanuni’ye kadar Türk sporu, yaygın olarak başkentte, sarayda ve ordu içerisinde yapılmaktayken, II. Beyazıt ile birlikte okullarda, II. Selim zamanında ise Osmanlı topraklarına yayılmış, bazen yarışma şeklinde bazen de gösteri amacıyla yapılmıştır136

.

Bununla birlikte Osmanlılar Dönemi’nde, sporun iki yapısal temelde yürütüldüğü görülmektedir. Bunlar;

 Halkın kendi çabaları ve zengin kişilerin önderliğinde oluşturulan organizasyonlar ile

 Devletin desteklediği ve saray çevresinin katılımının sağlandığı sportif faaliyetlerdir137.

Halkın kendi çabaları ile oluşturduğu düğünler, bayramlar, şenlikler ve işlerin yoğun olmadığı zamanlarda eğlence amaçlı yapılan faaliyetler de, genellikle küçük çapta yerel organizasyonlar olarak karşımıza çıkmaktadır. Halkın toplumsal ihtiyaçlarının giderilmesine yönelik toplumun ileri gelenleri ve kanaat önderleri tarafından yardım amaçlı – okul, cami, cemse vb. yapımı – yapılan

135

Kahraman, a.g.e. s. 627, 1995.

136 _{Özbay Güven. “Osmanlı Spor Geleneğinde Spor Ahlâkı ve Sporda Kural İhlallerine Karşı Alınan}

Yasal Önlemler”, Türk Yurdu, Cilt:19-20, Sayı:148-149, Aralık 1999-Ocak 2000, s.356-357, 2000.

organizasyonlarda da, daha az katılımlı yerel sportif faaliyetler olarak değerlendirilebilmektedir138

.

Saray çevresinde devlet destekli organizasyonlar ise, sayıca daha çok katılımlı faaliyetlerdir. Bu tür organizasyonlara pek çok sporcu ve geniş seyirci kitlesinin katılımını sağlamak için de, büyük ödüller verilmesi yoluna gidilmiştir. Bu organizasyonların pek çoğuna, devletin önemli kademelerinde görev yapan devlet adamları ile bazı padişahların ve sadrazamların sporcu olarak katıldığı ve yarıştığı da ayrıca bilinmektedir139

.

Haricinde Osmanlı Dönemi’nde sporun kurumsallaştığı ve günümüzdeki kulüpleşmeye denk sayılabilecek şekilde, spor tekkeleri vasıtası ile yapıldığı ve yaygınlaştırıldığı da görülmektedir140

.

Geç Osmanlı ve erken Cumhuriyet Dönemi spor tarihini ise, gelişen ve yaygınlaşan sporların değişmesi nedeniyle, “Üçüncü Dönem” ya da üçüncü periyodda değerlendirmek mümkündür. Bu yönüyle de, Türklerde sporun çeşitli evrelerden geçtiği bilinmektedir. Bu evrelerin her aşamasında, Türk toplumunda yapılan spor ve sportif içerikli oyunlar toplumdaki değişimden etkilenmiştir. Kendisine Avrupa rotası çizmiş olan Osmanlı aydın ve yöneticileri, bu dönemde sporla ilgili referanslarını Batı’dan almaktaydı. Özellikle Batı’da spor hareketlerini izleyen ve oralarda bunları yakından takip eden Türk aydınları, ülkeye döndükten sonra, Batı’daki modelleri uygulamaya koymuşlardır141

.

Osmanlı Devleti’nin son dönemlerinde ise, sporun orijin itibari ile ikili bir yapıya ayrıştığı görülmektedir;

138 _{Güven, a.g.e. s. 358, 2000.} 139 _{Kahraman, a.g.e. s. 64, 1995.} 140

Kahraman, a.g.e. s. 639, 1995.

141 _{Fikret Soyer. " Osmanlı Devletinde(1839-1908 Tanzimat Dönemi) Beden Eğitimi ve Spor}

Alanındaki Kurumsal Yapılanmalar ve Okul Programlarındaki Yeri Konusunda Bir İnceleme" Gazi

 Toplumun pek çoğu tarafından benimsenmiş ve çeşitli ritüellerle beslenerek Türk kültürünün özelliklerini yansıtan ve “gelenekselleşen sporlar” ile

 Topluma tamamen yabancı farklı kültürel öğeler barındıran ve yabancılar tarafından getirilen “modern sporlar” olmak üzere ikili yapıya ayrışmıştır142

.

Dönemin siyasi ve ekonomik yapısının etkisi ile elit kesim ve Osmanlı toplumunda yaşayan azınlıklar tarafından, özellikle büyük yerleşim birimlerinde modern sporların yaygınlaşması ve gelişimi için ortam hazırlanmıştır. Bunun sonucunda gelenekselleşen sporlar, merkeze uzak birimlere – kırsala – doğru kayarken, oluşan boşluk modern sporlar tarafından doldurulmuştur.

Modern sporların ilk uygulama alanlarının kalabalık ve büyük yerleşim birimlerde – İzmir ve İstanbul – olduğu görülmektedir. Bu dönemde modern sporların yaygınlık kazanmasında, sadece yabancı ailelerin – azınlıkların – etkinliği yoktur. Dünyanın pek çok yerinde faaliyeti bulunan “Young Men’s Christians Association – (YMCA) Genç Hıristiyanlar Birliği”ne bağlı pek çok spor faaliyeti yapıldığı belirtilmektedir143

.

Sonuç olarak bilinmektedir ki; Osmanlı Devleti ile tarihsel ve kültürel bağları olan Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin resmi spor söylemlerinde bu dönemin derin izleri vardır. Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nde sporun başlangıcında Osmanlı Dönemi’nin büyük etkisi olduğu ve Osmanlı yönetiminden Türkiye’ye kalan mirastan gençlik ve spor meselelerini ayırmanın mümkün değildir. Zaten pek çok modern sporun Türk toplumu ile tanışması, “Üçüncü Dönem” olarak nitelendirilen, geç Osmanlı ile erken Cumhuriyet döneminde olduğu görülmektedir. Batı’da eğitim gören spor bilimcilerin oradaki sportif faaliyetleri Türkiye’ye taşıması da, neticesinde bu dönemde gerçekleşmiştir. Modern sporların Türkiye’de

142 _{Güven, a.g.e. s. 360, 2000.}

143 _{Tayga, Yunus. Türk Spor Tarihine Genel Bir Bakış, Milli Eğitim Bakanlığı Spor – Eğitim Daire}

yaygınlaşmasında da özellikle, “Mekteb – i Sultani – Galatasaray Lisesi” öğrencileri ve öğretmenlerinin çabaları inkâr edilemez144

.

Bu konu ile ilgili ayrıntılı anlatımlara, çalışmanın “Cumhuriyet Dönemi’nde Spor” başlıklı bölümünde yer verilecektir.