Ortoreksiya Nervoza Değerlendirme Ölçekleri

1976 yılında AN’nın tespitinin büyük popülasyonları tarayarak geliştirilebileceği öngörülmüştür. Daha spesifik olarak, kariyer ve mesleki tercih açısından ince olması gereken kişilerin AN’ya karşı daha savunmasız olup olmayacağı sorgulanmaya başlanmıştır. Garner ve Garfinkel (1979)’in bu olasılığı model ve dans öğrencilerinde test etmek üzere bir tarama aracına ihtiyaç duymaları sonucunda Yeme Tutum Testi (The Eating Attitude Test 40/YTT-40) ortaya çıkmıştır. YTT-40, Garner ve Garfinkel tarafından 1979 yılında AN’da sık görülen semptomları objektif olarak ölçmek için geliştirilmiştir. Ölçüm aracının geçerliliği ve güvenilirliği yazarlar tarafından oluşturulmuştur (Garner ve Garfinkel, 1979; Garfinkel ve Newman, 2001). Günümüzde, YB’nın belirtilerini değerlendirmek üzere en çok kullanılan 40 maddelik 6’lı çoktan seçmeli kendini değerlendirme ölçeklerinden biridir. Maddeler, “daima,” seçeneğinden “hiçbir zaman” seçeneğine kadar değişmektedir. “Daima” için 3 puan, “çok sık” için 2 puan, “sık sık” için 1 puan, ve diğer seçenekler için ise 0 puan olarak değerlendirilmektedir. 1-18-19-23-27-39 maddeleri için ise puanlama; “daima”, “çok sık,” ve “sık sık,” 0 puan, “bazen” 1 puan, “nadiren” 2 puan ve “hiçbir zaman” ise 3 puan verilerek hesaplanmıştır (Pereira ve ark., 2008). EK D’de YTT-40 ölçeği mevcuttur.

YTT, başlangıçta AN’nın semptomlarını taramak ve değerlendirmek üzere geliştirilmiş olsa da, klinik olmayan örneklerde ve düzensiz beslenme davranışlarında temel tarama ölçütü olarak kullanılmaya başlanmıştır

(Büyükgöze-57

Kavas, 2007). YTT-40 risk profillerinde, toplam puanın <21 olması ‘düşük risk’, 21-30 arasında olması ‘orta risk’, >21-30 olması ‘yüksek risk’’i işaret etmektedir. ≥21-30 puan muhtemel bir yeme bozukluğu anlamı taşımaktadır (Garner ve Garfinkel, 1979; Uzun ve ark., 2006).

Yem tutum testi, Savaşır ve Erol (1989) tarafından Türkçe'ye uyarlanmıştır. Rapor edilen 1 aylık test-tekrar test güvenirliği 0.65, Cronbach alfa değeri ise 0.70 idi. YTT yeme bozukluklarını tarama amacıyla yaygın olarak kullanılan, Türkçeye çevrilmiş ve psikometrik incelemeleri yapılmış geçerli ve güvenilir bir ölçektir (Savaşır ve Erol, 1989; Varlık ve Kabakçı, 2008).

Ek olarak, YYT-40 ölçeğindeki 23. maddenin spesifik olarak kadınların cevaplandırabilecekleri bir madde olduğundan ölçeğin kesim noktasını etkilememek adına, çalışmadaki katılımcılara bu madde için ‘hiçbir zaman’ seçeneğini işaretlemeleri bildirilmiş, dolayısıyla her bir birey için madde 0 puan olarak puanlandırılmıştır.

3.2.5.2 ORTO-11

ON’yı değerlendirmek üzere tasarlanan orijinal ölçek Bratman (1997) tarafından geliştirilmiştir (Bratman, 1997). Bratman ve Knight, ON için risk altında olanları tanımlamak için evet/hayır formatında 10 maddelik bir anket tasarlamışlardır (Bratman ve Knight, 2000). Ancak bu ölçeğin geçerlilik, güvenilirlik, kesim noktası veya bir referans grubuyla ilgili veriler gibi temel psikometrik özelliklere sahip olmadığı tespit edilmiştir (Donini ve ark., 2005; Missbach ve ark., 2016). Bratman, hiçbir zaman bu maddelerin bilimsel olarak doğru olduğunu iddia etmemiştir ve sadece resmi olmayan bir tanı aracı olarak tasarlamıştır (Donini ve ark., 2005; Missbach ve ark., 2016).

58

Daha sonrasında, Donini ve ark. (2004) ON prevalansını değerlendirmek üzere Bratman’ın ölçeğine dayanan tanı kriterlerini örnek alarak kendi ölçeklerini geliştirmişlerdir. Bratman'ın ölçeğini, ORTO-15 için bir model olarak kullanmışlardır. ORTO-15 ölçeği temelde, 10 maddelik ortoreksiya soru formuna dayanmaktadır (Donini ve ark., 2004). Donini ve ark. (2005) tarafından bu soru formundan bazı ifadelerin çıkartılıp yerine yenilerinin eklenmesi ve bazı sorularda ise ifadelerin yeniden düzenlenmesi ile İtalya’da geliştirilen ölçek ON eğilimini değerlendirmeyi amaçlamakta ve 15 sorudan oluşmaktadır. ORTO-15’i oluştururken, 10 orijinal evet/hayır Bratman ölçeğinin 6’sı kullanılmış (1, 3, 7, 8, 9, 10) ve ayrıca 9 yeni madde daha eklenmiştir. ORTO-15 ölçeğindeki maddeler ortorektik eğilimi olan bireylerin yiyecekleri seçme, satın alma, hazırlama ve tüketme hakkındaki obsesif tutum ve davranışlarını incelemektedir. İfadeler, bireyleri bilişsel-rasyonel, klinik veya duygusal kapsamda değerlendirmek üzere tasarlanmıştır. Maddeler 1, 5, 6, 11, 12, 14 "bilişsel-rasyonel alanı"; 3, 7, 8, 9, 15 "klinik alanı"; 2, 4, 10, 13 maddeleri ise "duygusal alanı" ele almaktadır. Formdaki maddeler 4’lü likert tipi bir ölçek üzerinde değerlendirilmektedir. Bireylerden ölçeğin, “her zaman”, “sık sık”, “bazen” veya “hiçbir zaman” cevap şıklarından birini seçerek bu ifadelerle kendilerini ne sıklıkla tanımladıklarını yansıtmaları beklenmektedir. Ortorektik eğilimi yansıtan cevapların “1,” normal yeme davranışı eğilimlerini yansıtan cevapların “4” puan aldığı ölçekte tüm maddelerin toplanması ile ölçek toplam puanı elde edilmekte ve ölçekten alınan düşük puanlar ortorektik eğilimleri yansıtmaktadır (Arusoğlu ve ark., 2008; Donini ve ark., 2005; Ramacciotti ve ark., 2011). Ölçekten alınabilecek düşük puan 15, en yüksek puan ise 60’tır. Donini ve ark., ORTO-15 ölçeği için kesim noktasını 40 olarak belirlemişlerdir. 40’ın altındaki bir skor, kişinin ortorektik eğilime sahip olduğunu göstermektedir. Ölçekte 2, 5, 8, 9 maddelerinde puanlama; her zaman için

59

“4”, sık sık için “3”, bazen için “2”, hiçbir zaman için ise “1” olarak, 3, 4, 6, 7, 10, 11, 12, 14, 15 maddelerinde ise tam tersine her zaman için “1”, sık sık için “2”, bazen için “3”, hiçbir zaman için ise “4” şeklinde olmaktadır. Maddeler 1, 13 ise her zaman için “2”, sık sık için “5”, bazen için “3”, hiçbir zaman için “1” olarak puanlanılmaktadır (Donini ve ark., 2005).

Çalışma da yetişkin erkek bireylerde ON’yı değerlendirmek üzere ORTO-11 ölçeği kullanılmıştır (EK D). Orijinal olanı ORTO-15 olarak tanımlanan ölçeğin Türkçe’ye uyarlanmış hali olan ORTO-11 ölçeğinin dilimize uyarlanma çalışması Arusoğlu ve arkadaşları (2006) tarafından gerçekleştirilmiştir (Arusoğlu, 2006). Orto-15 ölçeğinin Türkçe’ye uyarlanması çalışmasında, 4 madde (1, 2, 9, 15) istatiksel olarak güçsüz bulunduğundan bu maddeler ölçekten çıkarılmıştır. Belirlenen ölçekte 11 madde üzerinden yürütülen yapıda ele alınması uygun görülmüştür (Arusoğlu ve ark., 2008).

Donini ve ark. (2004) ON’nın tanısı için öneriler sundukları ve bu olgunun boyutunun ölçülmesine yönelik yürüttükleri ön çalışmada, katılımcılar sağlıklı besin seçimi davranışı açısından değerlendirildiğinde dağılımın uçta yer alan %25’lik kısmına girenler ON eğilimi göstermiştir (Donini ve ark., 2004). Donini ve arkadaşlarının bulgusu baz alınarak bu çalışmada ORTO-11 için kesim puanı, katılımcıların %25’lik kesiminde 27 olarak hesaplanmıştır. 27 altındaki puanlar ortorektik olarak değerlendirilmiştir.