S ONUÇ VE ÖNERĠ LER

Uydu gör ünt ül eri ni n, birbirleri yl e ya da farklı kaynakl ardan gel en veril erl e ent egrasyonunun yapıl abil mesi i çi n, gör ünt ül eri n belirli bir pr oj eksi yon si st e mi nde tanı mlanarak geo metri k dönüĢü münün yapılması gerekir. Gör ünt ül eri n, yersel verilerle ent egrasyonunun doğr u bir bi çi mde yapıl abil mesi ve güvenilir anali z sonuçl arı nı n el de edil ebil mesi i çi n geo metri k dönüĢü mün doğr ul uğu çok öne mli bir et kendir. Geo met ri k dönüĢü mün doğr ul uğu;

 gör ünt ünün uzaysal çözünürl üğüne,  yer kontrol nokt aları nı n sayısı na,  YKN l arı nı n ölçül me doğr ul uğuna,

 YKN l arı nı n gör ünt ü üzeri ndeki dağılı mına bağlı dır.

Geo metri k dönüĢü m sırası nda kull anılan yer kontrol nokt al arını n il gili pr oj eksi yondaki koor dinat değerl eri far klı yönt e ml erl e belirl enebilir.Topogr afi k harital ar yer kontrol noktası koor di natları el de etme k i çi n yaygı n ol arak kull anıl an kaynakl ardır. Fakat, t opografi k haritalar kull anılırken, bazı böl gel er i çi n t opografi k harit al ara eri Ģebil meni n zor ol ması, öl çek pr obl emi ya da güncel koor dinat veril eri el de edil e me mesi gi bi sor unl ar ort aya çı kabilir.Bu t arz sor unl arı n üst esinde gel mek içi n GPS t eknol ojisi kullanılabilir. Uydu gör ünt üleri ni n geo metri k dönüĢümü i çi n, El GPS, st ati k GPS ve DGPS gi bi f ar klı t ür de GPS ölç me yönt e ml eri uygul anabilir. Bu çalıĢ mada, yer kontrol nokt al arı na ait koor di nat değerl eri ni n belirlenmesinde St ati k GPS ve DGPS yönt e mleri kull anıl mıĢtır. St ati k GPS t ekni ği kull anılarak santi metre doğr ul ukl a koor di nat değerl eri el de edil mesine karĢı n, yönt e m uzun za man al makt adır. Öt e yandan, DGPS t ekni ği il e st ati k GPS yönt e mi ne oranl a daha düĢük doğr ul ukt a nokt al ar üretil mekt e, fakat bu yönt e m daha kı sa za manda sonuç ver mekt edir. DGPS yönt e mi, st ati k GPS ‘ e göre za man kazandırıcı ve daha ekono mi ktir. St ati k GPS tekni ği il e alı nan doğr ul uk di kkat e alı ndı ğı nda, bu yönt e mi n yüksek çözünürl ükl ü uydu gör ünt ül eri ni n rektifi kasyonunda kull anıl abileceği

söyl enebilir. Bu çalıĢ mada, dı Ģ doğr ul uk analizi i çi n kull anılacak ol an kontrol nokt al arı nı n koor di natları nı en yüksek doğr ul ukla belirleyebil mek i çi n stati k GPS tekni ği kull anıl mıĢtır. Kull anılan uydu Gör ünt ül eri ni n çözünürl üğü çok yüksek gör ünt ül eri ni n çözünürlüğüne bağlı ol arak, DGPS t ekni ği ile yet erli sonuçl ar alı nabilir. Bu çalıĢ mada, kull anılan uydu gör üntül eri ni n geo metri k dönüĢümünde, DGPS t ekni ği ile yet erli sonuçl ar alı nmıĢtır (ġekil 5. 11). Geo met ri k dönüĢü m yapar ken yer kontrol nokt al arı nı n koor di natları nı belirle mek i çi n kull anıl acak uygun GPS öl ç me t ekni ği ne karar ver mek i çi n;

 çalıĢ manı n a macı na,

 yer kontrol nokt ası sayısına ve dağılı mına,

 uydu gör ünt ül eri ni n çözünürl üğüne di kkat edil melidir.

Geo metri k dönüĢü mün doğr ul uğunu et kileyen fakt örlerden yer kontrol noktası sayı sı ve dağılı mı el e alı ndı ğı nda, nokt a sayısı ile dönüĢü mün i ç doğr ul uğu arası nda t ers orantı ol duğu söyl enebilir. Yer kontrol nokt ası sayısı azal dı kça, dönüĢüml eri n i ç doğr ul ukl arı art makt adır. Öt e yandan, bu orantı yı dı Ģ doğr ul uk il e yer kontrol nokt a sayısı arası nda kurabilme k mü mkün değil dir. Ġ ç doğr ul uk değeri ni n aksi ne, dı Ģ doğr ul uk yer kontrol nokt ası sayısı nı n azalması yl a birli kt e azal makt adır. Ġç doğr ul uğu arttır mak i çi n yüksek mutl ak konu m hat ası na sahi p yer kontrol nokt al arı el e mi ne edil mekt e ve bununl a beraber nokt al arı n ho moj en dağılı mı bozulma kt adır. Ho moj enli ği n bozul ması dı Ģ doğr ul uğu ol umsuz yönde et kile mekt edir. Bu nedenl e, geo metri k transfor masyonun doğr ul uğu i çi n öneml i bir di ğer fakt ör de , yer kontrol nokt al arı nı n dağılı mıdır. Yer kontrol nokt al arını n ho moj en dağılı m göst er mesi dur u munda , dı Ģ doğr uluk değerl eri daha yüksek çı k mı Ģtır ( ġekil 5. 19, ġekil 5. 20, ġekil 5. 21, ġekil 5. 22).

Geo metri k dönüĢü mün doğr ul uk değeri ni et kileyen di ğer para metre i se yer kontrol nokt al arı nı n öl çül me doğr ul uğudur. ÇalıĢ mada yer kontr ol nokt al arı na ait koor di nat değerl eri, st ati k GPS, DGPS, 1/ 5000 ve 1/ 25000 öl çekli harital ardan elde edil en verilerden sağl anmıĢtır. Bu dört kaynağı n i çinde st ati k GPS t ekni ği santi metre doğr ul ukl a en i yi, 1/ 25000 öl çekli harital ar ise yakl aĢı k 5 m doğr ul uk i le en köt ü sonucu ver miĢtir. DönüĢü mü yapıl an her üç gör ünt üde de, i ç ve dı Ģ doğr ul uk i çi n en yüksek sonuçl ar st ati k GPS, en düĢük sonuçl ar 1/ 25000 öl çekli harital ar

kull anıl dı ğı nda el de edil miĢtir. El de edil en sonuçl ar i ncel endi ği nde, yer kontrol nokt al arı nı n öl çül me doğrul uğunun geo metri k dönüĢü mün doğr ul uğunu direkt ol arak et kiledi ği bul unmuĢt ur (ġekil 5. 8).

Rektifi kasyon doğr ul uğu i çi n bir di ğer para metre i se uydu gör ünt üsünün uzaysal çözünürl üğüdür. Referans koor di natları ne kadar hassas öl çülse de, nokt aları n uydu gör ünt üsü il e eĢl enmesi nde uydu gör ünt ü çözünürl üğünün öne mli bir faktör ol duğu belirlenmiĢtir. Uydu görünt ü verileri kayıt edilirken, bir pi kseli n kapl adı ğı al ana karĢılı k gel en nesnel erden, baskı n ol an nesneni n özelli kl eri parl aklı k değeri ol arak kaydedilir. Bu nedenl e, nesnel eri n geo met ril eri nde bozul mal ar meydana gelir. Bu dur um da uydu gör ünt üsü üzeri ndeki bir nokt a ile gerçek nokt a arası ndaki eĢl e me sırası nda öne mli bir pr obl e m ol arak ort aya çı kar ve bu dur u m uydu görünt ül eri ni n geo metri k dönüĢü münün i ç ve dı Ģ doğr ul uk değerl eri ne doğr udan et ki eder. ÇalıĢ mada kull anılan uydu gör ünt ül eri nden 30 m uzaysal çözünürl üğe sahi p Landsat 5 T M gör ünt üsü üzeri ndeki yer kontrol nokt ası ile 5. 8 m uzaysal çözünürl üğe sahi p I RS 1C üzeri ndeki yer kontrol nokt ası farklı geo metri ye sahi ptir ve bu da nokt a eĢl e mesi sırası nda pr oble mlere neden ol muĢt ur. Di ğer t araft an, Landsat 5 T M gör ünt üsünün çözünürl ük değeri ni n büyük ol ması nedeni yl e, öl ç me yönt e mleri arası ndaki koor di nat farkları bu gör ünt üde çok et ki n bir fark göst er me mi Ģtir. Landsat 5 T M gör ünt üsü i çi n, dört yönt e mle yapıl an dönüĢü ml eri n her biri birbiri ne yakı n sonuç ver miĢtir. Bu duru m, dı Ģ doğr ul ukt a da aynı Ģekil de geçerli ol muĢt ur ( ġekil 5. 13).

Geo metri k dönüĢü m yapıl madan önce di kkat edil mesi gereken öne mli kriterl erden biri, gör ünt ül eri n çözünürl üğü il e yer kontrol nokt al arı nı n doğrul ukl arı nı n karĢılaĢtırıl ması dır. ÇalıĢma da kull anılan gör ünt üler di kkat e alı ndı ğı nda, Landsat 5 T M gör ünt üsü 30 m uzaysal çözünürl üğe sahi ptir, bu gör ünt ünün rektifi kasyonu 15 m ( 0. 5 pi ksel) daha i yi bi r doğr ul ukt a ol malı dır. Bu nedenl e, geo met ri k dönüĢ ü m i çi n kull anılacak yer kontrol nokt al arı 15 m ‘ den daha i yi doğr ul uğa sahi p ol ması gerekir. 1/ 25000 öl çekli harit alar dan öl ç me doğr ul uğu yakl aĢı k ol arak ±5 m ol duğu düĢünül ürse, bu haritalar Landsat 5 T M gör ünt üsünün r ektifi kasyonu i çi n yet erli dir. 1/ 25000 öl çekli harit al ar kull anıl arak yapıl an dönüĢü ml er de Landsat T M i çi n yet erli doğr ul uk el de edil miĢtir. St ati k GPS, DGPS ve 1/ 5000 öl çekli haritalardan el de edil en veril erl e yapıl an dönüĢü ml er, 1/ 25000 öl çekli harit a değerl eri ile yapıl an dönüĢü ml ere oranl a daha i yi sonuç ver miĢtir, fakat aradaki fark çok büyük değil dir

( ġekil 5. 13). Sadece Landsat 5 T M gör ünt ül eri ni n kull anılacağı bir çalıĢ mada yet erli yer kontrol nokt ası ve dağılı mı 1/ 25000 öl çekli haritalardan el de edil ebili yorsa, GPS tekni ği ni n kull anıl ması na gerek yokt ur. Aynı duru m SPOT P ve I RS 1C gör ünt ül eri içi n geçerli değil dir. SPOT P 10 m, I RS 1C i se 5. 8 m uzaysal çözünürl üğe sahi ptir. Bu i ki gör ünt üye ait çözünürl ükl er di kkat e alı ndı ğı nda 1/ 25000 öl çekli harit al arı n yet erli ol madı ğı söyl enebilir. SPOT P ve I RS 1 C gör ünt ül eri ni n geo met rik dönüĢ ü m sonuçl arı i ncel endi ği nde , 1/ 25000 öl çekli haritalar dan el de edil en verileri n yet ersi z ol duğu gözl e mlen miĢtir ( ġekil 5. 8). SPOT P ve I RS 1C gör ünt ül eri ni n i ç doğr ul uk değerl eri ni n 0. 5 pi kseli n altı nda ol abil mesi i çi n nokt a el e mi nasyonu yapılarak, nokt a dağılı mını n ho moj enli ği bozul muĢ ve sonuç ol arak dı Ģ doğr ul uk değerleri her i ki gör ünt ü i çi nde 1 pi kselin üst ünde bul un muĢt ur ( ġekil 5. 9). I RS 1C ve SPOT P gör ünt ül eri ni n geo metrik transfor masyonu i çi n stati k GPS, DGPS ve 1/ 5000 öl çekli harita verileri kull anıl dığı nda yet erli sonuç el de edil miĢtir. Bu i ki görünt ünün rektifi kasyonu i çi n DGPS ya da 1/ 5000 öl çekli harita verileri ni kull anmak yet erli dir. ( ġekil 5. 11, Ģekil 5. 12) ÇalıĢ ma a macı i çi n daha yüksek doğr ul uk i st eni yorsa, st ati k GPS kull anıl ması önerilir. Ayrı ca, yüksek çözünürl ükl ü ( SPOT 5, Qui ckbird, I konos v. s) uydu gör ünt ül eri kullanılacağı çalıĢ mal ar i çi n, yer kontrol nokt ası sayısı na bağlı ol arak yet erli doğr ul uk stati k GPS yönt e mi uygul an ması ile el de edilebilir.

ÇalıĢ mada gör ünt ül eri n geo metri k dönüĢü ml eri içi n kull anılan veriler göz önüne alı ndı ğı nda, GPS t ekni kleri ni n ort a öl çekt eki t opografi k harital ara oranla daha i yi sonuç verdi ği gözl e mlenmi Ģtir ( Tabl o 5. 13).

Lit erat ür de, bugüne kadar yal nı z i ç doğr uluk değeri ni n anali zi ne yöneli k çalıĢ mal arı nı n yapıl dı ğı gözl e mlen miĢtir ( Smit h ve At ki nson, 2001; Gao, 2001; Cook ve Pi nder, 1996). Bu çal ıĢ mada, f ar klı çözünürl ükt eki uydu gör ünt ül eri kull anıl arak gör ünt ü çözünürl üğüne, r eferans veri t ürüne, yer kontrol nokt ası sayı sı na ve dağılı mına bağlı ol arak, yapıl an geo metri k dönüĢü ml eri n i ç ve dı Ģ doğr ul ukl arı i ncel enmiĢtir. Yapıl an dönüĢü ml erde i ç doğr ul uk değeri ni n 0. 5 pi kseli n altı na düĢ mesi i çi n yer kont rol nokt al arı el e mi ne edil miĢtir. Ġç doğr ul uk değeri ni n deği Ģ mesi yl e, dı Ģ doğr uluk değeri ni nde de deği Ģi m meydana gel miĢtir (ġekil 5. 19, ġekil 5. 20, ġekil 5. 21, ġekil 5. 22). Bu deği Ģi m dı Ģ doğr ul uk değeri ni n 1 pi kseli n üst üne çı kması, yani dı Ģ doğr ul uğun azal ması yönündedir. Dı Ģ doğr ul uk değeri ni n art ması nı n, i ç doğr ul uk anali zi nde kull anılan yer kontrol nokt ası sayısı il e doğr u orantılı ol duğu sapt anmıĢtır.

KAYNAKLAR

Al kan, R., M. , 2001. U. S. Hydrographi c Conf erence, HYDRO 2001, 18- 19 J une,

US A.

Ast ech Zext re me Technical Reference Manual, 2000. Magell an Cor porati on, USA. Ayt aç, M., 1985. Modern Dengel e me, Ġ. T. Ü Mat baası, Ġstanbul.

Ca mpbell. J. B., 1987. Intr oducti on t o Re mot e Sensi ng, The Guilf or d Press, Ne w

US A.

Congal t on, R. G., Gren, K., 1999. Assessi ng The Accur acy of Re mot el y Sensed

Dat a, Le wi s Publisher, Canada.

Congal t on, R., G., 1988. Usi ng s pati al aut ocorrelati on anal ysi s t o expl ore t he err ors

i n maps generat ed fr om r e mot el y sensed dat a, Phot ogrammet ri c

Engi neeri ng and Re mot e Sensi ng, 54, 587- 592.

Congal t on, R., G., Pl ourde, L., 2003, Sa mpli ng met hod and sa mpl e pl aceme nt: ho w

do t hey affect t he accur acy of r e mot el y sensed maps?,

Phot ogrammet ri c Engi neeri ng and Re mot e Sensi ng, 69, 289- 297. Cook, E. A., Pi nder, J. E., 1996, Rel ati ve accur acy of r ectifi cations usi ng

coor di nat es det er mi ned f ro m maps and t he gl obal positi oni ng s yst e m,

Phot ogrammet ri c Engi neeri ng and Re mot e Sensi ng, 62, 73- 77.

Coul oi gner, I. et al., 2002, To war ds aut o mati ng t he sel ecti on of gr ound cont r ol

poi nt s i n Radarsat i mages usi ng a t opogr aphi c dat abase and vect or-based dat a mat chi ng, Phot ogrammet ri c Engi neeri ng and Re mot e

Sensi ng, 68, 433- 440.

Di vi s, D. A. 2000, SA: Goi ng t he Way of t he Di nosaur. GPS Worl d, 11, 6. Er das Fi el d Gui de, 1999. Fift h Editi on V. 8. 5, Erdas Inc., Atl ant a, USA.

Foody, G. M. , 2002, St at us of l and cover cl assificati on accuracy asses mnet, Re mot e Sensi ng of Envi ronment, 80, 185- 201.

Foody, G. M. , At ki nson, P. M. , 2002. Uncert ai nit y i n Re mot e Sensi ng and GI S,

John wil ey and A ons, Engl and.

Ford, G., E., Zanelli, C. , I., 1985, Anal ysi s and quantifi cati on of errors i n t he

geo met ri c correcti on of sat ellite i mages, Phot ogrammet ri c Engi neeri ng and Re mot e Sensi ng, 51, 1725- 1734.

Frei, U., 1993. Co mpil ati on of cart ographi c and spacebor ne r e mot e sensi ng dat a f or

t he mati c/t opogr aphi c ma ppi ng, Ph D Thesi s, Uni versit y of Zuri ch, Zuri ch.

Gao, J., 2001, Non- differenti al GPS as ana alt er nati ve s our ce of pl ani metric cont r ol

for r ectifyi ng sat ellit e i ma ger y, Phot ogra mmet ric Engi neeri ng and

Re mot e Sensi ng, 67, 49- 55.

Gao., J., 2002, I nt egrati on of GPS wi t h r e mot e sensi ng and GI S: realit y and

pr ospect, Phot ogrammet ric Engi neeri ng and Re mote Sensi ng, 68, 447-453.

Göksel, Ç., 1996. El malı ve Ali bey su havzal arı nı n uydu gör ünt ü verileri yl e

izl en mesi ve bil gi si st emi ol uĢt ur ma ol anakl arı, Dokt ora Tezi, Ġ TÜ Fen Bili mleri Enstit üsü, Ġst anbul.

Ġpbüker, C., 1994. Uydu verileri nden harita kapsa mı nda gör ünt ü ür et meni n

geo metri k doğr ul uğu, Yüksek Li sans Tezi, Ġ TÜ Fen Bili mleri Enstit üsü, Ġstanbul.

Ġpbüker, C., 1999. Uydu verileri ni n t opografi k ve t e mati k harita çalıĢ mal arı na

opti mu m kat kısı i çi n rektifi kasyon met otl arı, Dokt ora Li sans Tezi, Ġ TÜ Fen Bili mleri Enstitüsü, Ġstanbul.

Jacobsen, K. 1997. Geo met ri c aspect s of hı gh r esol utı on sat ellıte sensors f or

ma ppi ng. ASPRS Annual Conventi on , Seattl e, USA.

Jensen, J. R., 1996. I ntroduct or y Di git al I mage Pr ocessi ng, A Re mot e Sensi ng

Perspecti ve, Prenti ce Hal l, Unit ed St at es of America.

Kahveci, M., Yıl dı z, F., 2000. Gl obal Konu m Bel irle me Si st e mleri, Nobel Yayı nevi,

Ankar a.

Kar doul as, N. G., Bi rd, A. C., La wan, A. I. 1996, Geo met ri c correcti on of SPOT

and Landsat i mager y: a co mpari son of map- and GPS- deri ved cont r ol poi nt s, Phot ogrammet ri c Engi neeri ng and Re mot e Sensi ng, 62, 1173-1177.

Karsten, J., 1999. Geo met ri c and i nf or mati on pot enti al of I RS 1C i mages,

Uni versit y of Hannover, Ger many.

Kaya, ġ, 1999. Uydu görünt ül eri ve sayısal arazi modeli kull anılarak Kuzey Anadol u

Fayı Geli bol u-IĢı kl ar kesi mi ni n j eomorfol oji k özelli kl eri ni n i ncel en mesi, Dokt ora Tezi, Ġ TÜ Fen Bili mleri Enstit üsü, Ġst anbul.

Kaya, ġ., 2002. Uydu gör ünt ül eri ni n GPS verileri ile geo metri k dönüĢü mü ve

Ġstanbul Avr upa yakası yerl eĢi m böl gel eri ni n zama nsal analizi, Pr oj e rapor u, Ġstanbul.

Kaya, ġ., Ġnce, C. D., ġahi n, M., 2002. Geomet ric correcti on of sat ellite i mages

usi ng DGPS, 22 t h EARSEL Sy mposi um, Ge oi nf or mati on f or

Kaya, ġ., Ġnce, C. D., ġahi n, M., 2002. Uydu gör ünt ül eri ni n çözünürlüğe bağlı

geo metri k doğr ul uğunun GPS ve harita koordi natları kull anıl arak anali zi, Jeodezi Ve Fot ogramet ri Mühendili ği nde 30. Yıl Se mpozyu mu, 16- 18 Eki m.

Koçak, E., 1984. Harita Pr oj eksi yonl arı, Karadeni z Tekni k Üni versitesi Bası mevi,

Tr abzon.

Li, R., 1998, Pot enti al of hi gh r esl uti on sat ellite i mager y f or nati onal mappi ng

pr oduct s, Phot ogra mmet ri c Engi neeri ng and Re mot e Sensi ng, 64, 1165- 1169.

Mat her, P. M. , 1999. Co mput er Pr ocessi ng of Re mot el y Sensed I mages, Pr enti ce

Hall, USA.

Mof fitt, F. H., Bossl er, J. D., 1998. Sur veyi ng, Addi son Wesl ey Longma n I nc,

Unit ed St at es of Ameri ca.

Mus aoğl u, N., 1999. El ektr o- opti k ve mi kr odal ga al gıl ayı cıl ar dan el de edil en uydu

verileri nden or man al anları nda meĢcere ti pl eri nin ve yetiĢ me ort a mı biri mleri ni n belirlenme ol anakl arı, Dokt ora Tezi, Ġ TÜ Fen Bili mleri Enstit üsü, Ġstanbul.

Naesset, E., 2001, Effect s of differanti al si ngle- and dual- frequency GPS and

GLONASS obser vati ons on poi nt accuracy under f orest canopi es,

Phot ogrammet ri c Engi neeri ng and Re mot e Sensi ng, 67, 1021- 1026. NAS A we b sayf ası, 1999. htt p:// obser ve. arc. nasa. gov.

Nati onal I magery and Ma ppi ng Agency, 2000. Depart ment of Def ense Worl d

Ge odeti c Syst e m, NI MA Report.

Novak, K., El - Manadili, Y., 1996, Pr eci si on r ectifi cati on of SPOT i mager y usi ng

direct li near transf or mation model, Phot ogramme tri c Engi neeri ng and

Re mot e Sensi ng, 62, 77- 72.

Ör meci, C., 1987. Uzaktan Al gıla ma ( Te mel Esasl ar ve Al gıl a ma Siste mleri),

Ġ. T. Ü Mat baası, Ġstanbul.

Parki nson, B. F., Spilker J. J., 1996. Gl obal Positi oni ng Syst e m: Theor y and

Appli cati ons, Ameri can I nstit ut e of Aer nauti cs and Astr onaut i cs, Wa s hi ngt on.

PCI Geo mati ca Ort hoengi ne User Gui de, 2003. PCI Geo mati cs Ent erprises I nc. Ont ari o, CANADA.

Ri chards, J. A., 1995. Re mot e Sensi ng Di git al I mage Anal ysi s : an i ntr oducti on,

Spri nger- Verl ag, Hei delber g.

Ros enf el d, A., Kak, A. C., 1989. Di git al Pi ct ure Pr ocessi ng, Acade mi c Pr ess,

Califor ni a.

Sabi ns, F., 1996. Remot e Sensi ng: Pri ncipl es and I nt er pret ati on, W. H.

Fr ee man &Co., Ne w Yor k.