Okul iklimi, okulda bulunan bireylerin algılarına dayalı gelişen, okulda bulunan tüm bireyleri etkileyen ve okuldaki bireylerin davranışlarından etkilenen görece sürekli bir özellik olarak tanımlamaktadır (Hoy ve Hoy, 2003). Hoy ve Miskel (2010) okul iklimini, bir okulun diğer okullardan farkını ortaya koyan ve okuldaki bireylerin davranışlarını etkileyen “okulun kişiliği” şeklinde açıklamıştır. Başka bir deyişle, okul iklimi okul yaşantısının niteliğini ifade eder ve bireylerin okuldaki yaşantılarının bir örüntüsü olarak tanımlanabilir. Kızmaz (2006) okul iklimini öğrenciler, öğretmenler ve idareciler arasında bir etkileşim tarzı haline gelen yazılı olmayan değerler ve tutumlar şeklinde açıklamaktadır.
Hoy, Tarter ve Kottkamp’a (1991) göre okul iklimi, insanların okulun öğretmen- öğrenci idaresi, okulun kalitesi ve okulun çevresi hakkında düşünceleridir. Okulun içinde bulunduğu çevre koşulları aileleri, öğretmenleri ve öğrenci davranışlarını etkilemekte bu durum da dolaylı olarak okul iklimini etkilemektedir.
Kısacası okul iklimi, okuldaki bireylerin ortak algılarına dayalı olarak gelişen, okuldaki tüm bireyleri etkileyen, onların davranışlarından etkilenen, kişilerarası ilişkileri,
örgütsel ve öğretim boyutunu da içine alan çok boyutlu bir kavramdır (Loukas, Suzuki ve Horton, 2006; Hoy, 2003).
2.1.3.1. Olumlu okul iklimi. Tableman (2004) olumlu okul ikliminin, okuldaki
bireylerin kendilerini değerli hissettiği ve okuldaki problemlerden etkilenmeden kendilerini okulun amaçlarını gerçekleştirmek için adadığı düzenli bir çevreden meydana geldiğini belirtmiştir. Olumlu okul ikliminin; saydam, eşitlikçi, destekleyici ve okuldaki tüm bireylerin birbirine güvendiği ve saygı gösterdiği, düzen ve disiplinin olduğu, işbirlikçi karar vermenin uygulandığı ve ebeveyn katılımı gibi özelliklere sahip olmalıdır (Haynes, Emmons ve Ben-Avie, 1997; Lunenberg ve Ornstein, 2013). Olumlu okul ikliminin olduğu okullarda okul işleyişine katılım, disiplin ve kurallar, işbirliği ve bütünleşme, çalışanlar arasında uyum ve adil görev dağılımı söz konusudur (Reynold ve Teddle, 1999).
Olumlu okul iklimi, öğretmenin, öğrencinin, idarecinin ya da okul çalışanlarının okulu sevmesine ve okulla ilgili olumlu heyecanlar yaşamasına olanak tanır (Atik ve Güneri, 2016). Okulun ne kadar güvenli olduğu, ne kadar organize olduğu ve öğrenmeyi ne kadar desteklediğine bağlı olarak okul iklimi oluşur. Bu özelliklerin pozitif yönde olması etkin ve verimli öğrenmeyi destekler, okulda olumlu öğrenci tutum ve davranışlarını pekiştirir (Peterson ve Skiba, 2001). Aynı zamanda olumlu okul iklimi, verimli eğitim ortamının oluşmasına, öğretmen- yönetici- öğrenci- veli arasındaki iletişimin pozitif hale gelmesine katkı sağlar (Acarbay, 2006). Okul örgütüne dâhil bireylerin kendilerini değerli hissetmesine ve okul için işbirliği yapmalarına olanak sağlar. Bunun yanında olumlu okul iklimi, öğrenciler için koruyucu; risk grubundaki öğrenciler için de destekleyici bir ortam sunmaktadır (Loukas, Suzuki ve Horton, 2006).
2.1.3.2. Olumsuz okul iklimi. Öğrenci- öğretmen- idare- çalışan arasındaki ilişki
ve iletişimin zayıflığı, okulun fiziksel yetersizlikleri, öğrenci sayısının fazlalığı, katı kurallar, okul kararlarına katılımın sınırlı olması, sıkı ve tutarsız disiplin, adaletsiz uygulamalar ve öğrenci özgürlüğünün kısıtlanması olumsuz okul iklimini oluşturmaktadır (Miller, 1994). Olumsuz okul ikliminin egemen olduğu okullarda olumsuz bir duygusal atmosfer egemen olduğu için öğretmenler, öğrenciler, okul yöneticileri ve aileler kendilerini okulun bir parçası gibi hissedememektedir (Yaman ve diğerleri, 2011). Peterson ve Skiba (2001) okula karşı korku ve engellenme gibi olumsuz duyguların olumsuz davranışlar ve verimsiz öğrenme ortamının oluşmasına sebep olacağını belirtmişlerdir.
2.1.3.3. Öğretmen-öğrenci iletişimi. Okul iklimini tanımlarken, öğretmenler ve
öğrenciler arasındaki iletişim ve etkileşime vurgu yapılmaktadır (Kuperminc, Leadbeater ve Blatt, 1997). Öğretmen-öğrenci iletişimi; öğretmenin bireysel farklılıklara karşı saygı duymasını, öğrencilerin farklı sosyo-ekonomik ve kültürel koşullardan gelebileceğini dikkate almasını ve öğretim sürecini buna göre düzenlemesini, sınıfta ve okulda yaşanan zorbalık olaylarına anında müdahale etmesini, öğrencilerden beklentilerini açık şekilde ifade etmesini ve kuralları oluştururken öğrencilerin katılımını sağlamasını içermektedir (Yaman ve diğ. 2011).
Öğretmenler etkili iletişim becerilerini kullandıklarında, sınıf içerisinde demokratik bir ortam oluşmakta böylece öğrenciler kendilerini rahat bir şekilde ifade etmektedirler. Sosyal becerilerini kullanan öğretmenler, öğrencilere rol model olmaktadırlar. Öğrencilere karşı hoşgörülü, kabul edici ve ilgili davrandıklarında ise onların okula karşı olumlu algılar geliştirerek okula duygusal bağlarla bağlanmasını sağlamaktadırlar. Okula bağlılığın sağlanmasıyla akademik başarı da beraberinde gelmektedir (Moeller, 2001).
2.1.3.4. Siber zorbalık ve okul iklimi. Okul ikliminin öğrenci davranışlarına
etkisinin anlaşılmasının, olumsuz öğrenci davranışlarının nedenlerinin anlaşılması ve olumsuz davranışların çözüme ulaştırılması bakımından önemli olduğu ifade edilmektedir (Çayırdağ, 2006). Okul iklimi, okullarda saldırganlık ve şiddet içeren davranışların ortaya çıkmasında etkili olmaktadır (Yavuzer, 2006). Ortaokul ve lise kademelerinde yapılan birçok çalışmada öğrencilerin zorbalık davranışları ile okul iklimi arasında bir ilişki olduğu sonucuna ulaşılmıştır (Brand ve diğerleri, 2003; Bayar ve Uçanok, 2012; Welsh, 2000).
Disiplin kurallarının açık-seçik olmaması, disipline etmede adaletsizliklerin olması, okulun güvenli algılanmaması, öğrenci özgürlüğünün sınırlı olması, katı disiplin kurallarının uygulandığı ve yönetime öğrenci-veli katılımı eksikliği olan "olumsuz okul iklimin" de zorbalık ve şiddet içeren davranışları arttırmaktadır (Karaman ve Yurtal, 2015; Yaman, Karakülah ve Dilmaç, 2013; Yavuzer, Gündoğdu ve Dikici, 2009).
Birçok çalışmada, olumlu okul ikliminin özelliklerini taşıyan okullardaki öğretmenlerin öğrencileri desteklediği, arkadaş ilişkilerinin olumlu olduğu, öğrencilerin kendini güvende hissettiği, okul ortamlarının öğrencilerin zorbalık davranışlarını ve riskli davranışlara dâhil olma olasılıklarını azalttığı sonucuna ulaşılmıştır (Bayar, 2010; Bayar ve Uçanok, 2012; Brand ve diğ., 2003; Klein, Cornell ve Konold, 2012; Welsh, 2000; Yıldız ve Sümer, 2010). Ayrıca olumlu okul ikliminin öğrenci akademik başarısını ve okula
uyumu artırdığını, gelişim ve öğrenme süreçlerine olumlu yönde etkilediğini ve yabancılaşmayı azalttığını ortaya koymaktadır (Cohen, McCabe, Michelli ve Pickeral, 2009; Hoy, 2003).
Okullarda öğrencilerin karıştığı zorbalık olaylarında, öğrencilerin öğretmene dair algılarının ve öğretmenin yapılan zorbalığa karşı tutumları da önemli bir rol oynamaktadır. Öğretmenin öğrenciye karşı sergilediği olumsuz tutum, öğrenci davranışlarını yönetme yetersizliği, yetersiz iletişim becerileri, öğrenciye verilen desteğin azlığı, saldırgan tutumlar sergileme, sorun çözme konusunda yetersizlik ve olumsuz model olma davranışları öğrenciler arasında saldırganlık ve şiddet içeren davranışların ortaya çıkmasında etkili olmaktadır (Yavuzer, Gündoğdu ve Dikici, 2009). Bryk ve Schneider (2002) öğrencilerin kendi davranışlarını, öğretmenlerinin kendilerini önemseyip önemsemediklerine, kendilerinden ne gibi beklentileri olduğuna ve kendilerini bir yetişkin olarak değerlendirip değerlendirmediklerine göre şekillendirdiğini belirtmişlerdir. Bir öğretmen herhangi bir zorbalık davranışıyla karşılaşmadan önce öğrencisine sağladığı duygusal destek, duyarlılık ve verilen güvenlik hissi zorbalıkla karşılaşan öğrencinin incinebilirliğini azaltmakta böylece öğrenciye daha güvenli bir çevre hissi sağlayabilmektedir (Attar-Schwartz, 2009).
2.2. İlgili Araştırmalar