2.2. SOSYAL YETKĠNLĠK
2.2.3. Okul Öncesi Sosyal Yetkinlik GeliĢimi
Ġnsanların sosyal yönlerini geliĢtirebilmeleri için sosyal beceri ve yeteneklerini iyileĢtirmeleri Ģarttır. Sosyal beceri, insanların yaĢıtlarıyla olan bağlarıyla alakalıdır ve ortak iletiĢimden etkilenir. Bilhassa dört altı yaĢ aralığındaki çocuklar için yaĢıtlarıyla olan bağları ve sosyal becerilerini kapsayan iliĢki oldukça önemlidir. Çünkü çocukların bu yetenekleri uygulayarak deneyimleyebilecekleri en önemli dönem yaĢıtlarıyla birlikte bulundukları okul öncesi dönemdir. Dört altı yaĢ aralığı, çocuğun etrafındaki insanları fazlasıyla örnek aldığı ve öğrenmenin her Ģeklinin gerçekleĢtiği bir zaman dilimidir. Bu aĢamada çocuk keĢif dürtüsünün yönlendirmesiyle beraber yürüme ve konuĢma yetenekleri sayesinde de dıĢ dünya hakkında bilgi toplar. Çocuk, yaĢamı için önemli ve gerekli olan oyunlarla birlikte önderlik etmeyi, yarıĢmayı, birlikteliği ve yaĢıtlarıyla anlaĢıp konuĢabilme becerilerini edinir. Çocuk, oyun sayesinde farklı toplumsal davranıĢları öğrenir ve bu davranıĢları dener. Bu sayede baĢarılı bir Ģekilde geliĢerek, dayanıĢma, soru sorma, yaptığı eylemlerin sorumluluklarını alma gibi değiĢik sosyal becerileri kazanır.63 Gerekli sosyal becerilerden mahrum olan çocukların, yaĢıtlarıyla kurdukları bağlarda yetersiz oldukları görülmüĢtür. Sosyal yeterlilik, hayatın baĢlangıcından itibaren toplumsal tecrübelerin niteliği ve çokluğunun yanında zihinsel olarak geliĢmeyle
62
Gülay, a.g.e., s.21-46 63Gülay, a.g.e., s.110-240
16
birlikte ortaya çıkar.64 Dört altı yaĢ sürecinde çocukların yaĢıtlarıyla olan bağlarında sosyal beceriler yüzünden sorunlarla karĢılaĢan çocukların okul çağında da yıkıcı eylemlerde bulundukları görülmüĢtür. YaĢıtları tarafından zorbalığa uğrayan çocukların, sosyal iliĢkileri, sosyal sorun çözme yeteneklerinin yetersiz olduğu, akran zorbalığına uğradıklarında sağlıklı bir Ģekilde problem çözme becerilerini geliĢtiremedikleri bilinmektedir.65 Bu konudaki diğer çalıĢmalar da sosyal becerileri kuvvetli olan çocukların genellikle yaĢıtları tarafından zorbalığa uğramalarının nadir olduğunu ve kendilerinin de yaĢıtlarına zorbalık etmediklerini kanıtlar niteliktedir.66 Çocuğun yaĢı ve geliĢim sürecinin etkisiyle meydana gelen sağlıksız ve uygun olmayan eylemlerin süreklilik kazanmaması ve çocuk için önemli olan dört altı yaĢ aralığında çözüme kavuĢturulması, gelecek yaĢantısında psikolojik sağlığının korunması için çok önemlidir.67
Yakın dönemde gerçekleĢtirilen çalıĢmalar ile bireylerin okul öncesi dönemde sosyal yetkinlik becerilerinin yeterince geliĢmemiĢ olması ile, eriĢkinlik döneminde toplumsal yönden kabul görmeyen bir kiĢilik edinme olasılığının oldukça fazla olduğu sonucuna varılmıĢtır.68 DavranıĢsal sorunlar çoğunlukla iki farklı yönde geliĢir. Bunlar dıĢsallaĢtırma davranıĢ sorunları ve içselleĢtirme davranıĢ sorunlarıdır. DıĢsallaĢtırma davranıĢ sorunları arasında geçimsizlik dürtüsellik söz dinlememe kurallara uymama saygısızlık ve saldırganlık varken; içselleĢtirme davranıĢ sorunları arasında alınganlık, ürkeklik, korkaklık, utangaçlık, çekingenlik, içe kapanıklık vardır.69 Çocukluğun ilk yıllarında dıĢsallaĢtırma davranıĢlarının düzeltilmesi için gerekli çalıĢmalar yapılmazsa ve tedbirler alınmazsa çocuk ilerde saldırganlığa yatkın ve ruhsal sorunları olan bir birey haline gelecektir.70 ĠçselleĢtirme davranıĢlarının kritik dönemde anlaĢılamaması ve gerekli tedbirlerin alınmaması ise depresyon, anksiyete bozuklukları gibi psikolojik sorunlara ve kiĢinin yaĢadığı
64
Gun Persson, Developmental Perspectives on Prosocial and Aggressive Motives in
Preschoolers' Peer İnteractions, International Journal of Behavioral Development, 29(1), 2005, s.80-
91.
65Gülay, a.g.e., s.110-240
66Gary Ladd ve Wendy Troop‐Gordon, The Role of Chronic Peer Difficulties in the Development of
Children's Psychological Adjustment Problems, Child Development, 74(5), 2003, s.1344-1367.
67Neslihan ġehirli, Çocuk Davranışları Değerlendirme Ölçeği’nin Geliştirilmesi ve Bazı
Değişkenlere Göre İncelenmesi, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 2007, s.21-35 (YayımlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi).
68
Garry Ladd, The Fourth R: Relationships As Risks And Resources Following Children's
Transition To School, American Educational Research Association Division Newsletter, 19(1): 2000,
s.9-11. 69
Ann Stacks ve Jamie Goff, Family Correlates of İnternalizing and Externalizing Behavior Among Boys and Girls Enrolled in Head Start, Early Child Development and Care, 176(1), 2006, s.67-68.
70
Elizabeth Owens ve Daniel Shaw, Predicting Growth Curves of Externalizing Behavior Across
17
toplumdan kendisini soyutlamasına sebep olabilir. Bireyin yaĢı arttıkça kendine dönük tavırlarında artıĢ, benlik algısında ve sosyal becerilerinde ise düĢüĢ yaĢanacak bu da ruhsal bozukluklara yol açacaktır.71 Günümüzde dört altı yaĢ aralığının fazlasıyla önemli olduğunu hepimiz bilmekteyiz. Bu konudaki çalıĢmalar, yetiĢkinlik dönemindeki eylemlerin ana kaynağının dört altı yaĢ aralığındaki deneyimler olduğunu göstermektedir. Ġnsanların tüm yaĢamları süresince değiĢik toplumsal gruplarda bulunacağını ele alırsak, kiĢinin var olduğu grup içerisinde mutlu, baĢarılı, sağlıklı olması için sosyal yetkinlik becerilerin de yeterli olması gerektiği sonucuna varırız. En nihayetinde, çocuğun içinde bulunduğu ilk toplumsal grup olan ailedeki ebeveynlerinin, aileden sonraki bulunduğu okul ortamında da öğretmenlerinin bu konuda birçok sorumlulukları vardır. EriĢkinler gösterdikleri ve yaptıkları eylemlerle çocuklara model olmalı, çocukların kendi eylemlerinin sorumluluklarını üstlenerek doğru ve yanlıĢı seçebilmelerini sağlamalıdırlar. Çocuğun her davranıĢının eleĢtirerek çocuğun yıkıcı eylemlerde bulunmasına; çocuktan kapasitesinin üstünde bir baĢarı bekleyerek çocuğun stresli hissetmesine ve çocukta fark ettikleri duygusal ve davranıĢsal sorunları yok sayarak sosyal yetkinlik becerilerini geliĢtirememesine imkan vermemelidirler.72
2.2.4. Sosyal Yetkinliğin GeliĢimini Etkileyen Faktörler