Okulöncesi Eğitim Programlarının (GEMS, Reggio Emilia, Montessori ve

Boyutlarına Etkisine İlişkin Tartışma ve Yorum

Deneme öncesi altı yaş çocuklarının genel görsel algının alt boyutları olan El- Göz Koordinasyonu, Şekil-Zemin İlişkisi, Mekânda Konum Algısı, Görsel-Motor Hız, Görsel Tamamlama, Şekil Değişmezliği GGAT-II testi ile ölçülmüş ve ANOVA Testi ile karşılaştırılmıştır. Karşılaştırmalar sonucu deneklerin yukarıda belirtilen görsel algı alt boyutlarının farklılaşmadığı gözlenmiştir. Bunun anlamı deneklerin uygulama öncesi görsel algının alt boyutları açısından birbirleriyle benzeşik oldukları, yakın değerlere sahip oldukları düşünülmüştür. Ancak Kopyalama ve Uzamsal İlişkiler alt testleri ortalamaları arasında .05 düzeyinde anlamlı farkın olduğu gözlenmiştir (p<.05).

Söz konusu algı boyutlarının niteliği incelendiğinde kopyalama becerisinin motor bir beceri olduğu ve bu motor becerinin çocuklarda farklı olmasından kaynaklanan bir nedene bağlı olarak ortalamanın yükseldiği-düştüğü ve bunun da diğer algılarla anlamlı bir farka neden olduğu düşünülmektedir.

Uzamsal İlişkiler açısından farklılaşmanın kaynağı arandığında daha önce belirtildiği gibi nesnelerin uzamsal ilişkilerini anlamak algının kopyalama, mekânda konum ve soyut düşünebilme gibi pek çok algı ve beceriyi içerdiği dikkate alınırsa,

107

nesnelerin mekândaki birbirleriyle ilişkilerini altı yaş çocuklarının tanımlamasının oldukça güç olduğu kolayca anlaşılacaktır. Dolayısıyla bu yaş çocukları için nesnelerin uzamsal ilişkileri ile ilgili sabit bir şey söylemek güçtür.

Yukarıdaki açıklamalar ışığında, denemeye başlayabilmek için önemli bir kontrolün sağlandığı düşünülmektedir.

Deneme öncesi okulöncesi eğitim programlarına devam edecek öğrencilerin genel görsel algının alt boyutlarına göre karşılaştırıldığı, sekiz alt boyutun altısında algı açısından bir farklılık olmadığı ve iki algı alt boyutunda (kopyalama ve uzamsal ilişkiler) farklılaşma olduğu belirtilmiştir. Deneme sonrası ulaşılan sonuçların güvenirliğini arttırmak için her bir okulöncesi eğitim programına dâhil olan çocukların görsel algı alt boyutları öntest-sontest puan farkları alınarak, en yüksek artışın hangi grupta olduğu anlaşılmaya çalışılmıştır. Diğer bir ifadeyle bu hipotezdeki temel düşünce, çocukların algısını etkileyen eğitim programının gruplar arasında bir farklılaşmaya neden olacağıdır. Bu nedenle her bir eğitim programının Şekil-Zemin İlişkisi, Görsel Tamamlama, Uzamsal İlişkiler, Mekânda Konum, Kopyalama, El-Göz Koordinasyonu, Şekil Değişmezliği, Görsel-Motor Hız ve Görsel Algı Toplam puan farkları ortalamaları ayrı ayrı varyans analizi ile karşılaştırılmıştır. Karşılaştırmalardan aşağıdaki sonuçlar elde edilmiştir:

Farklı okulöncesi eğitim programlarının görsel algının alt boyutlarından biri olan “El-Göz Koordinasyonu” açısından bir farklılaşmaya neden olmadığı anlaşılmıştır. Tablo 4.1 ve 4.2’ ye baktığımızda elde edilen değerlerin birbirine yakın olduğu ve aradaki farkın anlamsız olduğu gözlenebilmektedir. Anlamlı bir farklılaşmanın gözlenememesinin nedenlerinden birisi el-göz koordinasyonunun motor bir beceri olarak gözlenmesi olabilir (Kaiser, Albaret ve Doudin, 2009). Motor beceriler algı ile birlikte kas gelişimi, egzersiz gibi değişkenlerden de etkilendiği için, eğitim programlarından herhangi biri el-göz koordinasyonu üzerinde etkili olsa bile bu etkinin örtük kalabileceği düşünülmektedir. Bunun en iyi örneklerinden biri aşırı kontrollü annelerin çeşitli kaygılarla çocukların bazı motor becerilerine müdahelesi sonucu (çocuğun kaşık tutmasına, su içmesine izin vermemesi) çocuğun oldukça yaşının büyük olmasına rağmen bazı becerilerde yetersiz kalması yukarıdaki düşünceyi desteklemektedir.

108

Araştırmanın ikinci denencesini oluşturan “Mekânda Konum” algısının eğitim programlarından etkileneceği düşünülmüştür. Nitekim Reggio Emilia Okulöncesi Eğitim Programı’ na devam eden çocukların ilgili algı boyutundaki puan farkı diğerlerinden oldukça yüksektir ve bu fark istatistiksel olarak .05 düzeyinde anlamlıdır. Bu sonuç Reggio Emilia Eğitim Programı’ nın felsefesi dolayısıyla uygulamalarıyla açıklanabilir. Bilindiği üzere Reggio Emilia Eğitim Programı, çocukları sanatsal faaliyetlere ve kendi ihtiyaçları doğrultusunda aktivitede bulunmaya teşvik etmektedir (Darling ve Kim, 2009). Bu bulguyu Montessori Programı’ na devam eden çocuklardan elde edilen sonuçlar desteklemektedir. Montessori Programı’ na devam eden çocukların Mekanda Konum algısı alt testine ilişkin sontest-öntest fark puanlarının ortalaması 2.96’ dır. Bu ortalama Reggio Emilia Programı’ na en yakın değerlerden birisidir ve Reggio Emilia Programı ile Montessori Programı’ na devam eden çocukların ilgili alt boyut ile ortalamalar arasında fark istatistiksel olarak anlamsızdır. Reggio Emilia Programı’ na devam eden çocukların Mekânda Konum algısı alt testi sontest-öntest puan farkları ortalamaları GEMS Programı’ na devam edenlerinkinden anlamlı olarak yüksektir. Bu farklılaşma yani GEMS Programı’ na devam eden çocukların puan farkları ortalamalarının (X=2.53) diğer programlardan düşük olmasının nedeni GEMS Programı’ nın fen ve matematik gibi zihinsel süreçlere yoğunlaşmasından kaynaklanabilir (Barber ve Bergman, 1988).

Denence 3’ te uygulama sonrası deneme gruplarının “Kopyalama” alt testi sontest-öntest puan farklarının ortalamalarının anlamlı olarak farklılaşacağı iddia edilmiştir. Bu hipotezin altında yatan temel düşünce kopyalama becerisinin psikomotor beceriler gibi özellikleri içermesinden kaynaklanmaktadır. Çocuktan kendisine gösterilen şekli bakarak kopyalaması istenmektedir. Ancak kopyalama; el- göz koordinasyonu, şekiller içinde denge, kesişme ve benzeri pek çok algının yansıması olduğundan oldukça karmaşık süreçleri içermektedir (Cooper vd., 1999). Kopyalama alt testi ile ilgili ortalamalara baktığımızda, en yüksek değer Reggio Emilia grubuna (x̄=5.00), en düşük değer GEMS (x̄=3.75) grubuna aittir. Gruplar arasında puan farkları ortalaması göreli olarak farklı olmasına rağmen, istatistiksel olarak bu farklar anlamsızdır. Bunun nedeninin yukarıda sözü edildiği gibi

109

kopyalama becerisinin karmaşık algı süreçlerini içermesinden kaynaklandığı düşünülmektedir.

Şekil-Zemin İlişkisi, algı süreçlerinde en dikkat çekici konulardan biridir. Algı konusundaki önemli kurallardan biri şekil ve nesne aynı şey olarak algılanmaz. Şekil algılayana daha yakın ve daha tanımlanabilir iken, zemin (fon) arka planda daha uzak ve daha belirsizdir (Atkinson vd., 1999). Şekil-zemin zıtlığı özellikle dikkat çekmek, vurgulamak açısından önemlidir. Bunun için eğitimde zıtlıklar oluşturulur. Haliyle denence 4 ile ilgili bulgular bu açıdan çok önemlidir. Araştırmaya konu olan dört farklı okulöncesi eğitim programından Reggio Emilia grubundaki çocukların sontest-öntest puan farkları ortalaması 4.09’dur. Bu fark, diğer grupların her birinin ortalamasından istatistiksel olarak farklıdır (p<.01). Bu farklılaşmanın nedeni Reggio Emilia Eğitim Programı’ nda çocuklar sanat etkinliklerine yönlendirilmekte, açık ve kapalı alanlardaki sanat etkinliklerine katılmaktadırlar. Diğer yandan kendileri resim yapma çeşitli maddelerden üç boyutlu şekiller üzeinde çalışmaktadırlar. Eğitim ortamında girişe yerleştirilmiş konveks ve konkav tip aynalar ile çocuğun farklı açılardan kendisini gözlemleyerek düşünmeye yönelmesi amaçlanır (Rinaldi, 2006). Dolayısıyla bu eğitim yöntemi çocukları şekil- zemin ayrımına daha duyarlı hale getirmektedir.

Uzamsal İlişkiler alt testi algıda iki önemli süreci içermektedir. Bunlardan birisi görsel olarak mekândaki iki veya daha fazla noktanın (eşya vd. testte nokta olarak uygulanmakta) birbiriyle konumu, ikincisi ise bu konumun tekrarlanması ile ilgilidir (Carey vd., 1996). Geri planda noktalar arasındaki ilişkinin durumunun algılanması söz konusudur. Haliyle söz konusu alt test, basitten karmaşığa doğru on maddeden oluşmaktadır. Burada her iki süreç, yani konum ve konumun tekrar uygulanması önem kazanmaktadır. Araştırma bulgularına göre, Reggio Emilia grubu çocukların puan farkları ortalaması (x̄=11.74) diğerlerine göre göreli olarak yüksektir. Bu alt testte en düşük ortalama Montessori Eğitim Programı’ na devam eden çocukların puanlarıdır (x̄=7.90). Ancak fark ortalamaları arasında yapılan karşılaştırmada bu ortalamalar istatistiksel olarak bir fark oluşturmamaktadır (p>.05).

110

Daha önce de sözü edildiği gibi Reggio Emilia Programı sanatsal etkinliklere ve çocukların ilgilerine yönelik bir eğitim programı uyguladığından, bu grubun ortalamasının yükselmesine neden olabilir.

Bütün oluşturma (bütüne tamamlama) algı psikolojisinin en önemli konularından birisidir. İnsan zihni görsel ve işitsel algısını anlamlandırmak ister. Anlamlandıramadığı duyumlar bireyi rahatsız eder. Bu nedenle bütüne tamamlanmamış nesneleri, şekilleri, algıları eksik yerleri tamamlayarak anlamlı hale getirmeye çalışır (Gibson, 2015). Görsel algı testinin alt testlerinden birisi olan “Görsel Tamamlama” 20 şekilden oluşmaktadır. Denek, yukarıda verilen tamamlanmış şekli aşağıda verilen kesik çizgilerle çizilmiş doğru şekil ile eşleştirir. Alt test basit tamamlanmamış şekillerden karmaşık tamamlanmamış şekillere doğru sıralanmıştır. Tamamlanmamış şekilleri, deneklerin görsel olarak zihinden tamamlaması gerekmektedir.

Görsel tamamlama alt testinden alınan puan farkı ortalamaları birbirine yakın olmakla birlikte, Reggio Emilia grubundakilerin puan ortalamaları diğerlerinden göreli olarak yüksektir ancak fark anlamlı değildir.

Gelişimsel Görsel Algı Testi-II’nin diğer önemli bir alt testi olan “Görsel- Motor Hız” alt testi ile ilgili bulgular oldukça ilginç sonuçlar vermiştir. Reggio Emilia (x̄=9.03) grubundaki çocukların görsel-motor hız testi sontest-öntest puan farkı ortalamaları MEB (x̄=4.45) çocuklarının ortalamasının iki katıdır. Diğer yandan GEMS (x̄=5.62) ve Montessori (x̄=5.23) programına devam edenlerinkinden de anlamlı bir şekilde yüksektir. Ortalamalar arasındaki fark istatistiksel olarak anlamlıdır (p<.01). Dolayısıyla Tablo 4.13 ve Tablo 4.14 incelendiğinde Reggio Emilia grubu çocukların görsel-motor hızları diğer gruplarınkinden anlamlı olarak yüksektir. Bu sonucun zamana dayalı bir ölçütle test edilmeye ihtiyacı olduğu düşünülmektedir.

Yukarıdaki bulgulara benzer diğer bir bulgu “Şekil Değişmezliği” alt testinde gözlenmektedir. Şekil değişmezliği algısı temel prensip olarak görsel algının düzeltilerek aslı gibi algılanmasıdır (Cooper vd., 1999). Örneğin uzaktaki cisimleri daha küçük olarak görmemize rağmen beynimiz bu görüntüyü düzelterek normal bir

111

algı oluşturur. Ofisimizdeki kapının beynimize düşen imgesi bir eşkenar dörtgen veya bir paralelkenar olarak oluşmasına rağmen beynimiz bu görüntüyü düzelterek kapıyı dikdörtgen şeklinde algılamamızı neden olur. Buna şekil değişmezliği denir (Atkinson vd., 1999). Söz konusu testte 20 şekil mevcuttur ve alınabilecek en yüksek puan 20 dir. Grupların genel ortalaması 5 puanın altındadır. İlgili yaş grubu için (altı yaş) deneklerin ulaşabileceği bir puan normu belirlenmemiştir. Ancak gruplara baktığımızda Reggio Emilia (x̄=4.8), GEMS (x̄=2.59), Montessori (x̄=2.90), MEB (x̄=2.70) dir. Bu ortalamalar altı yaş grubu için bu araştırmada alınan ortalamanın çok altında olmasına rağmen Reggio Emilia grubundaki çocukların şekil değişmezliği puan farkları ortalaması diğer gruplarınkinden anlamlı olarak yüksektir (p<.01), (bkz Tablo 4.15 ve Tablo 4.16). Buradan şekil değişmezliği ile ilgili algının açıklamaya oldukça ihtiyacı olan bir olgu olduğu söylenebilir.

Farklı eğitim programlarının görsel algıya etkisi ile ilgili son sözü toplam görsel algı puan farkları ortalamalarında söyleyebiliriz. Tablo 4.17 ve 4.18 incelendiğinde Reggio Emilia grubundaki çocukların toplam puan öntest-sontest puan farkları ortalaması diğer gruplardakinden yüksektir (x̄=Reggio Emilia: 59.25; GEMS: 49.43; Montessori: 48.13; MEB: 45.12). Reggio Emilia grubunun puan farkları ortalaması diğer grupların ikisinin (Montessori ve MEB) ortalamalarından anlamlı düzeyde farklılaşmaktadır. Ancak bu farklılaşma Reggio Emilia ile GEMS grubunda gözlenmemiştir. Buradan anlaşılıyor ki Reggio Emilia Eğitim Programları çocuklarda görsel algı gelişimini destekleyen bir programdır. Bazı alt testlerde aynı şey söylenemese de Mekânda Konum Algısı, Şekil-Zemin İlişkisi, Görsel-Motor Hız ve Şekil Değişmezliği alt testlerinde Reggio Emilia grubunun ortalamaları diğerlerinden önemli düzeyde farklılaşmaktadır.