Obeziteden korunma perinatal dönemden başlayarak tüm yaşam süresince devam etmelidir. Çocuklarda obezite ve aşırı kilonun tedavi ve önlenmesi konusunda yapılan araştırmalar her geçen gün artmakta ve önem kazanmaktadır. Obeziteyi önleme, obezitenin tedavisinden daha etkili ve daha ucuz bir yöntemdir. Obezite kaynaklı sorunlar, obezite tedavisinden sonra tamamen ortadan kalkmaktadır. Obezitenin korunmasındaki hedef daima kilo verdirmek yerine normal büyüme özelliklerini sürdürmek olmalıdır (1,72).
Çocukluk çağı obezitesinden korunma ilkeleri, var olan yanlış bilgi, tutum ve davranışları değiştirip, çocuklarda kalıcı doğru alışkanlık edinmelerini sağlama prensibine dayandırılmalıdır. Gelecekte çocuk ve erişkinleri kronik hastalıklardan korumak küçük çocuklarda obezite başlamasını önlemeye bağlıdır. Bu da pediatri, aile hekimliği ve halk sağlığı profesyonellerinin birinci hedefi olmalıdır (73,74).
Deckelbaum ve arkadaşlarının çocukluk çağı obezitesine yönelik yönetim planı oluştururken üç basamaklı bir koruma stratejisi takip edilmesini önermektedirler;
İlk basamak „Primordial Koruma‟: Çocukluk çağda ve adölesan çağda BKİ‟nin korunması,
İkinci basamak „Primer Koruma‟: Kilolu, BKİ 85-94 persentil arasındaki çocuk ve adölesanların obeziteden korunması,
Üçüncü basamak „Sekonder Koruma‟: BKİ 95 persentilin üzerinde olan çocuklarda komplikasyon gelişimini azaltmak şeklinde planlanmaktadır (75).
Çocukluk Çağı Obezitesi OluĢumunu Önlemek Ġçin Birey-Aile, Okul ve Toplum Bazında Yapılması Gerekenler
Birey- aile bazlı yaklaĢımlar
Anne sütü: Bebeklik döneminde beslenmede mama yerine ilk 6 ay anne sütü tercih edilmelidir. İleriki yaşlarda obezite gelişimde anne sütü ile beslenen bebeklerde formül mama ile beslenen bebeklere oranla daha düşük olduğu saptanmıştır. Anne sütü obezite oluşum riskini azaltmaktadır (59).
Günlük fiziksel aktivite: Çocuğun yeteneklerini ve ilgi alanlarını en iyi şekilde ortaya çıkaran zevkli aktiviteler yapılması için teşvik edilmelidir. Basketbol, tenis gibi çocuğun ileriki yaşamında onu daha aktif kılacak spor becerileri kazandırılmalıdır. Oyun arkadaşı edinme, oyun oynanacak alanların oluşturulması, evde anne babanın getir götür işlerinin yaptırılması çocukta obezite oluşumun azaltacaktır. Yapılan egzersizin şekil ve miktarından daha önemli olan, sürekliliğidir. Çocukların hareket etmekten hoşlanmaları ve bunu yaşam boyu sürecek bir alışkanlık haline dönüştürmeleri de obezite açısında önemlidir (14,72).
Ulaşımda tercihler: Kısa mesafelerde araba yerine yürüme tercih edilmelidir. Asansör yerine merdiven kullanımının tercih edilmesi çocuklarda obezite riskini azaltmaktadır (18).
Tv – bilgisayar karşısında harcanan süre: Televizyon ve bilgisayar karşısında günde 2 saatten fazla harcanan süre obezite riskini arttırmaktadır (51,76).
Tv izlerken fast-food tarzı ve hazır yiyecek reklamlarına maruz kalma: Televizyonlarda çoğunlukla çocukların kendi harçlıkları ile alabilecekleri ürünlerin reklamı yapılmaktadır ki bunlar; şekerleme, sakız, bisküvi, gazlı içecekler ve fast food tarzı yiyeceklerdir. Sağlıksız yiyeceklere ilginin artmasıyla obezite riski de artmaktadır (77).
Tv izlerken atıştırma riski: Televizyon izlerken yüksek kalorili gıdaların tüketilmesi obezite riskini arttırdığı saptanmıştır (78).
Besin-beslenme bilinci: Öğün düzeni, yeterli ve dengeli beslenme konusundaki doğru bilgiler, hamburger, döner ekmek, pizza, tost gibi hazır yiyeceklerin tüketiminin kısıtlanması, gece yatmadan önce kalori bakımında zengin yiyeceklerin alınmaması, hızlı yemek yemenin terk edilmesi, çocuğa ödül olarak
zararlı besinlerin verilmemesi, besinleri hazırlama-pişirme-servis ile ilgili var olan yanlışların yapılmaması ile obezite büyük ölçüde önlenebilmektedir. Ebeveynlerin beslenme konusundaki bilgi tutum ve davranışlarının çocuğa yansıması çocukta kötü ve yanlış beslenmeye dolayısı ile obezite oluşumuna neden olacaktır (34,76, 79).
Annenin çalışması sebebi ile geleneksel yeme ve yemek yapma alışkanlıklarının değişmesi: Çalışan annelerde gözlenen yanlış uygulamalar arasında dondurulmuş ve paketlenmiş besinlere karşı bir yönelim söz konusudur. Bu yönelim çocuklarda sağlıksız beslenme eğilimini attırmakta ve obeziteye zemin hazırlamaktadır (80).
Ebeveynlerin sağlıksız yiyecekler konusunda kısıtlama yapması: Çocuklarda belirli besinlere uygulanan kısıtlılık, o besinlerin daha çok tercih edilmesine neden olmaktadır (18).
Aile ile birlikte yaşama: Ailesi ile birlikte yaşayan ve yemek yiyen çocuklarda daha fazla meyve sebze tüketiminin olduğu, kızarmış yiyecek ve şekerli içecek tüketiminin daha az olduğu saptanmıştır. Bu da obezite riskinin azalmasına zemin hazırlamaktadır (51).
Okul bazlı yaklaĢımlar
a) Okulda ve evde yemeklerin besin değerlerinin ayarlanması;
Sağlıklı diyet programlarının hazırlanması,
Okulda sebze meyve tüketimini arttırmak,
Okullar için standart politikalar geliştirmek, uygulamak ve değerlendirmek. b) Okullarda fiziksel aktiviteleri yaygınlaştırmak ve sıklaştırmak;
Sık fiziksel aktivite yapılması için olanak sağlamak,
Okula bisiklet ya da yürüyerek gitmek,
Okul olarak spor kulüpleri ile işbirliği yapmak. c) Okullarda sağlıklı beslenme kurallarını uygulatmak;
Okullarda diyet ve beslenme uzmanlarını bulundurmak,
Toplum bazlı yaklaĢımlar
Bisiklet ve yürümek için güvenli yollar oluşturulmalı, çevresel faktörler iyileştirilmelidir (34).
Toplumun tüm kesiminin fiziksel aktivite yapmasına olanak sağlayacak daha iyi şehir düzenlemeleri ve ulaşım olanakları ile fiziksel aktivite teşvik edilerek fiziksel aktivite ortamları oluşturulmalıdır (72).
Medya kanalı ile halkın dengeli ve düzenli beslenmesi, fiziksel aktivitelerin önemi ve obezite konusunda bilinçlenme sağlanmalıdır (63).
Çeşitli kamu kurum ve kuruluşları, üniversiteler, özel sektör, sivil toplum kuruluşları vb. pek çok kurum ve kuruluş tarafından obezitenin önlenmesine yönelik çeşitli programlar, projeler ve eğitim çalışmaları sürdürülmektedir. Ancak sürdürülen bu çalışmaların koordinasyon içinde olması ve yol haritası dahilinde yürütülmesi gerekmektedir (15).
Okullarda obezite ile mücadelede, yeterli ve dengeli beslenme ve düzenli fiziksel aktivite alışkanlığının kazandırılması sağlanmalıdır (15).
Şişmanlığa neden olan yiyecek ve içeceklere karşı mali ya da yasal yaptırımlar getirilmelidir (79)
Ülke genelinde okullarda yeterli ve dengeli beslenmenin sağlanması için besin gruplarında yer alan besinlere ve menülere erişim imkanlarının teşvikine yönelik gerekli yasal düzenlemeler yapılmalıdır (15).
Obezitenin önlenmesinde gıdasanayi ile işbirliğinin yapılması sağlanmalıdır (15).
Uluslar arası nüfus tabanlı eylem politikaları oluşturulmalıdır (34,81).