Tekirdağ, Osmanlı Devletine Süleyman PaĢa komutasında yaptığı seferlerle 1357 yılında dâhil olmuĢtur (Sümer, 1970:153).
Türklerin eline geçtikten sonra Edirne‟ye ve Ġstanbul‟a yakınlığı yanında Avrupa‟ya fetihlere giden ordunun sefer yolu üzerinde bulunması, Tekirdağ‟ın, önemini bir kat daha arttırmıĢtır. 20. asır baĢında Edirne vilâyetine bağlı bulunan Tekirdağ, Çorlu, Malkara ve Hayrabolu kazâlarını ihtiva eden bir sancağın merkeziydi. Bu sancak Cumhuriyet devrinde vilâyet olmuĢtur.
Transkripsiyonunu yaptığımız 1596 Numaralı Rodoscuk (Tekfurdağı) sicili H. 1071-1072/M.1661 yıllarına ait olan belgeleri kapsamaktadır. Bahsedilen yıllarda Osmanlı Devleti‟nin baĢında bulunan padiĢah IV Mehmed‟tir. Tahta çıktığında imparatorluk çok çeĢitli sorunlarla boğuĢmakta, ülke büyük bir bunalımın içinde bulunmaktaydı. Ekonomi bozulmuĢ ve bu durum sınırlar içerisinde isyanlara yol açmıĢtı. Merkezdeki bu karıĢıklıklar Anadolu‟ya ve ülkenin diğer eyâletlerine de sıçramıĢtır. Böyle bir ortamdan çıkıĢ için de ıslahatlar yapılması yoluna gidilmiĢtir.
Kazanın yönetimine bakıldığında arpalık uygulamasının geçerli olduğu görülmektedir. Transkripsiyonu yapılan defterin kapsadığı dönemde küçük bir Ģehir ve köylerden oluĢan Rodoscuk kazasının bazı ulema mensuplarına arpalık olarak verildiği görülmektedir. Arpalık tabiri, devlet memurlarına hizmette bulundukları dönemde maaĢlarına ek olarak verilen, görev bitiminden sonra ise bir tür emekli maaĢı olarak ayrılan gelir ya da gelir kaynağı için kullanılmıĢtır (Baltacı,1991:392). Arpalık uygulamasının baĢlangıcı 15. yüzyıla kadar götürülebilmekle birlikte 17. yüzyıldan itibaren yaygınlaĢtığını görmekteyiz. Bu yüzyıl, klasik dönemdeki kurumların fonksiyonlarını yitirmeye ve dönüĢümlerin baĢladığı bir çağ olarak nitelendirilebilir. 17. yüzyılın ortalarına kadar ana hatlarıyla devam eden klasik dönem kaza teĢkilatı da bu dönüĢümden aynı Ģekilde payını almıĢtır. Defterdeki kimi kayıtlar incelendiğinde Rodoscuk kadılarının da bu kazayı ber-vech-i arpalık tasarruf ettikleri ortaya çıkmaktadır. Bu dönemde kadılar kazaya gelmeyip Ġstanbul‟da oturmakta, üzerlerinde bulunan görevi ise yerlerine atamıĢ oldukları naipler deruhte etmekteydi. Nitekim
17 defterde yer alan belgelerden birinde, Kudüs-i Ģerîf pâyesiyle Hassa HekimbaĢı Salih‟in Rodoscuk kazasına mutasarrıf olduğu görülmektedir (44/1).
YerleĢim Alanları
Defterdeki belgeler incelendiğinde kazadaki yerleĢim yerleri hakkında bazı bilgilere ulaĢmak mümkündür. Bu bilgiler ıĢığında kayıtlara geçen mahalle ve karye isimleri tespit edilmiĢtir. Tablo 1 ve Tablo 2‟de mahalleler ve karyeler listeler halinde sırlanmıĢtır.
Tablo 1. 1596 Numaralı Rodoscuk ġer’iyye sicilinde adı geçen mahalleler Mahalle Adı Sayfa ve Belge no
Behram Reis 6-8, 12-3, 17-4, 17-6, 22-3, 31-5
Bevvâb Mehmed Bey 4-4, 8-1
Câmi„-i Atîk 13-3, 13-4, 15-5, 23-6,2 4-2 CanpaĢazâde 4-2, 6-1,11-2, 16-5, 18-3, 18-4, 20-6 Câmi‟-i vusta 6-7, 8-6, 9-2, 9-3, 9-9, 10-3, 10-6, 11-1, 15-7, 31-6, 10-1 Cennet Hâtûn 12-6, 24-5 Dudu Hâtûn 5-5 El-hâc Hürmüz 8-2,12-2,17-7,22-6,29-3,30-8,32-4,32-5 El-Hâc Ġsa 9-7,10-4,14-3,18-7,20-4,20-7,21-4,23-1 El-Hâc Mehmed 6-5,7-2,8-3,8-4,18-1,18-5 El-Hâc Musa 10-5,13-7,15-3,17-9 El-Hâc Musa 12-8,17-1 Hoca Bayezid 4-1, 6-3, 9-4, 9-5, 10-7 24-1, 29-7, 30-7
18
Tablo 1’in devamı:
Hoca Veli 5-2, 9-8, 11-6, 13-1, 13-6, 14-4, 16-8, 19-6, 21-2 ,22-7
Hüseyin ÇavuĢ-ı kebîr 5-6, 6-2, 6-4, 7-6, 31-2
Ġbrahim bey 9-6, 15-6, 16-6, 16-7, 20-3, 23-5 Ġskender ÇavuĢ 4-3, 8-1, 8-7, 23-4 Kara Kâtip 10-5, 12-1, 12-4, 15-1, 17-2, 21-5, 30-2 Nebîzâde 10-2, 11-5, 13-9, 16-4, 17-3, 19-3, 24-3, 33-3 Papa Yenaki 4-5, 7-1, 12-7, 33-1 Raziye Hâtûn 13-8, 17-10
Yeni mahalle (Mahalle-i cedid) 13-2, 15-2, 15-8, 19-2, 19-7, 20-1, ,29-4, 30-3, 32-2,32-30-3,33-2,34-2
Yunus bey 24-6, 33-3, 56-3
Tablo 2. 1596 Numaralı Rodoscuk ġer’iyye sicilinde adı geçen karyeler Karye Adı Belge no/Hüküm no (bknz.)
Ahmedikli 7-3
AvĢar 35-1
Ayvalı 35-1
Banados 7-8, 27-2, 27-3, 27-7, 31-7, 28-6, 31-7, 35-1, 25-6, 38-2
Büyük Kara Evli 35-1
19
Tablo 2’ nin devamı:
Büyük Kılıçlı 11-3,35-1,38-2 Büyük Pınarlı 14-2,35-1,38-2 Çanakçı 14-2,35-1,38-2 Çatma 4-7,14-2,38-2 Demirli 35-1 Doğancı 5-7,6-7, 8-5,9-1,28-6,35-1,38-2 Fahrioğlu 5-3, 35-1, 38-2 Gazioğlu 28-1 Güvençli 14-2, 35-1,3 8-2 Hisarlı 35-1, 38-2 IĢıklar 15-9, ,25-5, 30-1, 35-1, 36-3, 38-2, Kadıoğlu 35-1 Kara Bezirgânlı 5-1, 35-1, 38-2 Karacalar 36-4, 37-4 Kara Halil 35-1, 38-2 Kara Hisarlı 14-2 KaĢıkçı 8-8, 14-2, 14-4 Kayı 26-3, 26-7 Kumbağı 13-10, 28-2, 35-1, 35-2,38-2,57-3 Küçük Karaevli 21-3, 35-1, 38-2 Küçük Kara Murâd 35-1
20
Tablo 2 ‘nin devamı:
Küçük Kılıçlı 14-2, 35-1,38-2, Küçük Pınarlı 5-1, 38-2 Murâdlı 30-6 Ortaca 14-2, 16-1, 35-1, 38-2 Osmanlı 14-2, 32-7, 35-1, 38-2 Sekbanlı 35-1,38-2 Tekkeköy 22-4 Yağcı 5-4,12-5, 14-2, 19-5, 27-7, 32-2, 35-1, 38-2 Yeniköy 17-5, 19-4, 21-6, 22-427-4, 38-2 Yerbasan 20-5, 21-6
ġehirde Tüketilen Yiyecekler ve Kullanım EĢyaları
Defterde varolan terekelerde vefât eden insanın arkasında bıraktığı taĢınır taĢınmaz mallar kayıt altına alınmıĢtır. Terekelerden mutfak eĢyâları, evde kullanılan günlük malzemeler, giyim eĢyâları, tüketim ürünleri, hayvanlar, çeĢitli malzemeler dikkat çekmektedir. Bunlar;
Pirinç, sâde yağ, kızıl üzüm razâki, siyah üzüm, fındık, amrud kurusu, sarıca incir, siyah erik kurusu, zerdâli, bestil, asel, Ģîrugan, mercimek, nohud, badem, ravgan-ı zeyt, bezîr, keten tohum, keten, âhen-i ham, sarımsak, lahm-ı kuzı, soğan, siyah erik-i belgrad, saloma peyniri, eflak tuzu, sade tuz kestane, kaĢkaval peyniri, turfanda kabak, etmek, arpa, yerli hıyar, turfanda kavun ve karpuz, taze nar, hayrebolı hıyarı ,yağ mumu, tencere, tepsiz legen, küçük taba, küçük tepsi, tas, tepsi, ibrik, maĢraba, bekmez tabası, kazgan gügüm-i köhne, bakrac, hakî, münevveĢ, ferâce, türkî meĢin, yeĢil yelek, köhne gürdiye, köhne zebun köhne, boğasi çağĢır, köhne kavuk, sarık köhne, yanbolı kebesi,
21 yay, siyah kılıç, yasemin, sahan, kefkir, ıbrık, kara sığır, keçi, su sığırı, beyaz oğlak, kuzu, koyun, kısrak, beygir, palamut, merkep‟tir.
Sicilde fermânlara ve hüccetlere yoğun olarak rastlanmıĢ hüccetlerde yer alan bilgilerden yola çıkarak arâzî, mülk, dükkân satıĢlarıyla elde edilen menkullerin değeri öğrenilmiĢtir. Bu durumda dönemin iktisadi yapısı hakında bizlere fikirler vermiĢtir. Sosyo-ekonomik açıdan bilgilere ulaĢabileceğimiz en iyi konu ise döneme ait meslek gruplarıdır. Meslek grupları bizlere o bölgede yaĢayanların genel olarak nasıl iĢlerle meĢgul olduklarını, yasam standartlarını, eğitim durumlarını, devlet adamlarının hangi görevlerde olduklarını göstermektedir. Bunlar;
Tüccâr, hamal, postalcı, çanakcı, tavukçu, mimâr, usta, odabaĢı, nakib, sâ‟atçi, börekçi, bostancı, Na‟lband, okçu, bıçakçı, bakkâl, hamamcı, tahsildar, terzi, çorbacı, börekçi, çıkrıkçı müderris, hoca, papaz, Ģeyh, imâm, hâtib, müezzin, kâtib, ma‟den, çavuĢ, Debbâğ, çavuĢ, cündî, kethüdâ, serdâr, bazarbaĢı, askerî, voyvoda, hâlife, siyavuĢ, muhzır, sermuhzır, mutasarrıf, Halîfe, seyid‟tir.
Bazı durumlarda kiĢiler yalnız adları ile bilinmez. Ġsimlerinini zenginleĢtiren lakapları da vardır. Defterde geçen lakaplara baktığımızda;
Çelebi, kaya, elhaç, el-imâm, el hatîb, Er-râcil, solak, beĢe, müteferrika, zâde, beĢe, dede, hocaverdi, et-tavîl, banados, uzun, kethüdâ yeri, topal, hüdaverdi, küçük, kara, bakkâl, memi, Ģekerzâde, karagöz, topal, ağa, fahru‟l ayan „dır.
Osmanlı Devleti sınırlarında olan Rodoscuk‟ta yaĢayan gayrimüslim unsurların konumlarına ve yaĢantılarına bakarsak müslüman, ermeni, yahudi rumların arasında mal ve mülk satıĢının olduğu ve ġuhudûlhallerde müslümanların yanısıra gayrimüslimlerinde sahitlik yaptıkları görülür. Bu durum müslüman ve gayrimüslim arasında ciddi problemlerin olmadığının iĢaretidir.
Fermânlarda ise Ġstanbul‟un hubabat ihtiyacının Rodoscuk‟tan temin edildiğide ortaya çıkan bilgilerdendir. Rodoscuk (Tekirdağ)‟a ait bu hükümlerden kiĢilerin tarım ve ağırlıklı olarak hayvancılıkla ugraĢtıkları, bu nedenle gelirlerinin de bu geçim kaynaklarına bağlı olduğu görülmüĢtür.
22
SONUÇ
ġeri mahkemelerde mahkeme kararlarının kadı ve naipler tarafından kayda geçirilmesi ile ortaya çıkan Ģer‟iyye sicilleri Ġslam hukukunun nasıl uygulandığı ve Osmanlı Devleti‟nin bu sisteme nasıl hâkim olduğunu bizlere anlatan en sağlam kaynakların baĢında gelir. ġer‟iyye sicilleri bir devletin iĢleyiĢini anlamamız için en iyi yoldur. ġer'iyye sicilleri içeriklerinde ait oldukları dönemlere dair birçok belgeyi de barındırmaktadır. Bir araĢtırmacı için bir sicili analiz etmek yerel târihten yola çıkarak genel târihe ulaĢabilmektir.
ġer‟iyye sicillerinde birçok kiĢi ve yer adları bulunduğundan onomastik, antroponimi ve toponomi için oldukça önem arz etmedir. H.1071-1072 / M. 1661 yıllarına ait olan 1596 Numaralı Rodoscuk (Tekfurdağı) Ģer‟iyye sicilinin transkripsiyonunda da bu önemli konuya değinmeyi zaruri gördük ve tablolar halinde burada geçen yer isimlerini (mahalle-karye), özel isimleri ve kiĢilerin kullandıkları lakaplara yer verdik.
Bu sicilin ıĢığında meslek gruplarına da değinerek o dönemdeki sosyal yaĢantı hakkında ipuçları edindik.
Defterde yer alan tereke kayıtlarında geçen eĢyâ, giyecek ve yiyecek maddeleri, insanların sahip oldukları mallar ve hayvanları belirtilmiĢ, Rodoscuk‟ta hâkim olarak hayvancılığın önem arz ettiği görülmüĢ özellikle büyükbaĢ hayvancılık küçükbaĢ hayvancılığa göre daha yoğun uygulanmıĢtır.
Defterde varolan hükümlerde genellikle kadınların hâkim huzûruna çıkmayıp onlara vekâleten eden bir kiĢinin (baba, kardeĢ veya eĢ) bulunduğu görülmektedir. Kadının vermiĢ olduğu kararlara da itiraz olmadan razı olunduğu da anlaĢılmaktadır.
1661 yıllında Rodoscuk kazâsı arpalık olarak yönetilmekte ve buradaki mahkemeye de nâibler baĢkanlık etmekteydi.
23
KAYNAKÇA
AKGÜNDÜZ, Ahmet (1998), Şer‟iyye Sicilleri, C.1, T.D.A.V. Yay., Ġstanbul.
ATALAY, Çetin (2007), 24 Numaralı Kırşehir Şer‟iyye Sicili (H.1328-1332)
(M.1910-1914) (R.1326-1329) Transkripsiyon Ve Değerlendirme, BasılmamıĢ Yüksek
Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
AYDIN, Mehmed Akif (2005), İslam ve Osmanlı Hukuku Araştırmaları, Ġz Yay., Ġstanbul.
BALTACI, Cahit (1991), Arpalık, DĠA, C. III, Ġstanbul.
BARKAN, Ömer Lütfi (1966), Edirne Askeri Kassam‟ına Ait Tereke Defterleri
(1545-1659), Türk Târih Belgeleri Dergisi, C.III, S. 5-6, Ankara.
BAYINDIR, Abdülaziz (1986), İslam Muhâkeme Hukûku (Osmanlı Devri Uygulaması), Ġ.Ġ.A.V, Ġstanbul.
BELA, Köpeczi (1976), II Ferenc Rakoczi, Türk-Macar Kültür Münasebetleri IĢığında II. Rakoczi Ferenc ve Macar Mültecileri, Ġstanbul.
CENGĠZ, Emine (2008), 1751 No‟lu Rodoscuk (Tekirdağ) Şeriye sicili Transkripsiyon
ve Tahlili, BasılmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler
24 ÇEVĠK, Hikmet (1949), Tekirdağ Târihi Arastırmaları, Ġstanbul.
DEVELLĠOĞLU, Ferit (2003), Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lugat, Ankara.
DĠNÇ, Fasih (2007), 235 Nolu Şeriye Sicil Defterine Göre Mardin, BasılmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, Dicle Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
EKĠN, Ümit (2010), Sakk Mecmualarının Târih AraĢtırmalarında Kaynak Olarak Kullanılması Üzerine Bir Deneme Bilig, S. 53, Bahar, s. 115-138
EKĠNCĠ, Ekrem Buğra (2008), Osmanlı Hukuku( Adalet ve Mülk), Ġstanbul.
ERGENÇ, Özer (1995), XVI.Yüzyılda Ankara Ve Konya, Ankara Enstitüsü Vakfı Yayınları, Ankara.
GÖKBĠLGĠN, M. Tayip (1992), Osmanlı Paleografyası ve Diplomatik İlmi, Enderun Kitâbevi, Ġstanbul.
HANĠLÇE, Murâd (2009), 16 Numaralı Tokat Şer„iye Sicili‟nin Transkripsiyonlu Metni
Ve Değerlendirilmesi, BasılmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, GaziosmanpaĢa
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
25 KURT, Sezai (2003), Yaşayan Tekirdağ, Tekirdağ Valiliği, Tekirdağ .
KÜTÜKOĞLU, Mübahat (1995), “Fermân”, TDVİA, C. 12, Ġstanbul .
KÜTÜKOĞLU, Mübahat (1994), Osmanlı Belgelerinin Diplomatik Dili, Ġstanbul.
OĞUZ, Mustafa (2002), Girit (Resmo), Şer‟iyye Sicil Defterleri (1061-1067), BasılmamıĢ Yüksek lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, Türkiyat AraĢtırmaları Enstitüsü.
OĞUZ, Mustafa-Ahmet Akgündüz (1998), “Hüccet”, TDV.Ġ. A, C.18, Ġstanbul.
SEREZ, Mehmed (2007), Tekirdağ Târihi ve Coğrafyası Araştırmaları, Ankara.
SÜMER, Mahmud (1970), Tekirdağ‟ın Eski Günleri, Ġstanbul.
TAġ, Hülya (2008), Osmanlı Kadı Mahkemesindeki “Şühûdü'l-Hâl” Nasıl
Değerlendirilebilir?,Bilig, S. 44, KıĢ, s. 25-4
UZUNÇARġILI, Ġsmail Hakkı (1988), Osmanlı Devletinin İlmiye Teşkilatı, TTK. Basımevi Ankara.
26