Noterler; anlaşmazlıkları çözmek ve hukuki güvenliği sağlamak adına işlemleri
belgelendirmekle görevli olan, kamu hizmeti sağlayan bir meslektir132. Noterler,
mahkemelerin faaliyetlerine doğrudan katılmamakla birlikte yaptıkları işler ile dolaylı
olarak yardım ederler133.
Noterlikler; her asliye mahkemesinin bulunduğu yerde, o mahkemenin yargı çevresindeki noterlik işlerini görmeye yetkili olmak üzere kurulurlar. Noterlik bir
130 Akyol-Aslan, s. 153; Kuru, C.IV, s.4430; Günay/Günay, s.190.
131 HUMK’ nun 368 ve müteakip maddelerindeki hükümler hukuki ihtilaflarla kabili tatbik olup İsmail tarafından delil tespiti talebiyle verilen dilekçede,; öldürme fiilinin müdafii nefis halinde vukuu bulunduğunun mahallen tespiti istenmiş olmasına göre talebin reddi gerekirken Usul Kanunu hükümleri delilleri dahilinde delil tespiti yoluna gidilmesi kanuna muhaliftir. AB’ nin 28.11.1949 gün ve 99/1179 syl Genelgesi (Kuru/Budak, s.270).
132NotK. 1. madde; Noterlik bir kamu hizmetidir. Noterler, hukuki güvenliği sağlamak ve anlaşmazlıkları önlemek için işlemleri belgelendirir ve kanunlarla verilen başka görevleri yaparlar.
40
kamu hizmeti olmasına rağmen, noterler devlet memuru değildir fakat atama, tayin
işlemleri Adalet Bakanlığı tarafından yapılmaktadır134.
Noterlerin görevleri 1512 sayılı Noterlik kanunuyla düzenlenmiştir. Noterlere
verilmiş olan görevler genel olarak Noterlik kanunun 60. maddesinde yer almıştır135.
Bunun yanında 61 ve 71. maddeler arasında ise noterlere özel olarak verilmiş olan görevler sıralanmıştır136.
Noterlik kanunun 61. maddesi ile noterlere de tespite ilişkin görevler verilmiştir. Noterler bu tespit işlemini yapmalarının ardından işlemlerini bir tutanağa bağlamakla yükümlüdürler. Noterlerin yapmış olduğu tespit işlemleri, HMK
anlamındaki delil tespitine ilişkin hükümlerden farklılık arz etmektedir137.
Delil tespiti bir dava olmamakla birlikte yargılama faaliyetidir. Noter yargı işlemine yardımcı olmak üzere bir faaliyet yapmış olsa da yargı organı veya görevlisi değildir. Delil tespitine ilişkin olarak işlemleri yapmakla görevli bu iki kurum arasında fark bulunduğu gibi yapmış oldukları işlemler, şartları ve sonuçları bakımından da
oldukça farklılık bulunmaktadır138.
134 Kuru/Arslan/Yılmaz, Usul, s.202.
135 Not.K. 60. md; 1. Yapılması kanunla başka bir makam, merci veya şahsa verilmemiş olan her nevi
hukuki işlemleri düzenlemek,
2. Kanunlarda resmi olarak yapılmaları emredilen ve mercileri belirtilmemiş olan bütün hukuki işlemleri bu kanun hükümlerine göre yapmak,
3. Gayrimenkul satış vaadi sözleşmesi yapmak,
4. Bu kanuna uygun olarak dışarıda yazılıp getirilen kağıtların üzerindeki imza, mühür veya herhangi bir işareti veya tarihi onaylamak,
5. Bu kanun hükümlerine göre yapılan işlemlerin dairede kalan asıl veya örneklerinden veya getirilen kağıtlardan örnek çıkarıp vermek,
6. Belgeleri bir dilden diğer dile veya bir yazıdan başka bir yazıya çevirmek, 7. Protesto, ihbarname ve ihtarname göndermek,
8. Kanunen tescili gereken işlemleri tescil etmek, 9. Bu ve diğer kanunlarla verilmiş sair işleri yapmak.
136 TESPİT İŞLERİ :
Madde 61 - Noterler bir şeyin veya bir yerin hal ve şeklini, kıymetini, ilgili şahısların kimlik ve ifadelerini tespit ederler ve davet edildiklerinde piyango ve özel kuruluşların kur'a, seçim ve toplantılarında hazır bulunarak durumu belgelendirirler.
137 Noterlik Kanununda, Noterin görev ve yetkileri belirlenmiş olup, bunlar arasında ancak mahkemelerce yapılması mümkün olan delil tespiti görevi noterlere verilmemiştir. Mahkemece bu yönden yanılgıya düşülerek noterce yapılan tespit sonucu davalıya ayrılan mahallin fuarın açılışında boş bulunduğunun kabulü de doğru olmayıp konuyla ilgili tüm deliller toplanarak sonucu dairesinde bir karar verilmesi gerekmektedir. Bu hususlar gözetilmeden yazılı şekilde hüküm tesisinde isabet görülmemiştir. Yar. 19. HD 12.09.1996 10758/7530 (Yılmaz/Yılmaz, Hukuk Rehberi, s.1318).
41
Noter, tespite ilişkin işlemleri yerine getirirken, talep edenin hukuki yararının
varlığını araştıramaz139. Noterlerin, talep eden kişinin hukuki yararının var olup
olmadığını inceleme yetkisi bulunmamaktadır. Hukuki yarar kavramını araştırmakla görevli olan kurumlar yalnızca mahkemelerdir. Noter, bir yargı organı olmadığından hukuki yarar kavramını araştıramaz. Talep edenin hukuki yararının olmadığını re’ sen görmüş olsa dahi tespite ilişkin işlemleri yapmaktan kaçınamaz.
Noterlerin tespit faaliyetini yaparken karşı tarafın hazır edilmesini sağlamak,
zor kullanmak veya tanıklara yemin verdirmek gibi bir yetkisi bulunmamaktadır140.
Belirtmiş olduğumuz bu işlemler yargı faaliyetleridir ve mahkemelerce kullanılmaktadır. Bu nedenle noterlerin yapmış olduğu işlemlere teknik anlamda bir delil tespiti demek yerine vakıa ya da durum tespiti olarak değerlendirilmesi daha
doğru bir yaklaşım biçimi teşkil edecektir141.
Noterlerin yaptıkları tespit işlemlerinin, hukuk mahkemeleri tarafından yapılan
delil tespiti ile bir ilgisi bulunmamaktadır142. Tercüman ve tanıklara yemin verme
yetkisine sahip kamu hizmeti gören bir noterce düzenlenen ve Noterlik Kanunu’ nun 82. maddesinin son fıkrası uyarınca aksi ispat edilinceye kadar geçerli olan bu çeşit bir belge, mahkemelerde kuvvetli bir delil olmaktadır. Bu sebeple, noterlerce bu şekilde düzenlenmiş olan belgelerin yargı organlarının işlerini kolaylaştıracağını da ayrıca
gözden uzak tutmamak gerekmektedir143.
Nihayet noterlerin yapacakları vakıa tespitlerinin yüksek mahkeme tarafından hükme esas alınması hususu kabul edilmiştir. Terk nedeniyle açılmış olan boşanma davasında; eşin, noter aracılığıyla durumu tespit ettirmiş olmasını Yargıtay Hukuk
Genel Kurulu kabul etmiş ve bu yönde kararını vermiştir144. Noterlik Kanununu 61.
maddesiyle verilmiş olan yetki aynı kanunun 60.maddesi ile sınırlandırılmıştır. Buna göre başkaca makam, merci veya şahsa verilmemiş olan hukuki işlemlerin tespiti için
139 Tanrıver, Noter, s.107.
140 Notev, Noterlerin Hukuk Düzenimizdeki Yeri ve Noterlerin Sorumlulukları Noterlik Hukuku Sempozyumu 1-2, s.18.
141 Tanrıver, Armağan, s.476. 142 Yılmaz, C.II, s.1375. 143 Kuru, C.IV, s.4478.
42
noterler yetkili kılınmıştır. Tanık dinleme, keşif yapma gibi yargısal işlemler yalnızca
mahkemeler tarafından yapılacaktır145.