Nokta Direnç Kaynaklı BirleĢtirmelerin Çekme Makaslama Özellikler

Kaynaklı birleĢtirmelerin yük taĢıma kapasitelerini belirlemek amacıyla nokta direnç kaynaklı 2 boyutlu numunelere çekme testleri uygulanmıĢtır. Sonuç olarak 7,8 ve 9 kA kaynak akımında kaynaklanan numunelerin simüfact ortamında yapılan çekme makaslama testinden kuvvet uzama eğrileri elde edilmiĢtir. ġekil 6.10, 6.11 ve 6.12‟de yapılan 3 boyutlu çekme makaslama simülasyonları gösterilmiĢtir. Görüldüğü gibi 7 kA kaynak akımlarında ara yüzey kırılması meydana gelirken 8 ve 9 kA kaynak akımlarında çekme tipi kırılma gözlemlenmiĢtir.

5, 48 6, 28 _6,41 6, 15 5, 443 6, 307 6, 816 7, 5 7 8 9 1 0 KAYNAKAKıMı NUG G ET Ç A Pı deneysel Simülasyon

ġekil 6.10. 7 kA kaynak akımı ile kaynaklanan DP1000 çeliğinin çekme-makaslama simülasyonu.

ġekil 6.11. 8 kA kaynak akımı ile kaynaklanan DP1000 çeliğinin çekme-makaslama simülasyonu.

ġekil 6.12. 9 kA kaynak akımı ile kaynaklanan DP1000 çeliğinin çekme-makaslama simülasyonu.

Farklı nokta direnç kaynak akım parametreleri ile birleĢtirilen DP1000 çeliğinin 3 boyutlu simülasyon çalıĢmaları sonucu elde edilen çekme yükü taĢıma kapasitesi, değerlerinin gerçek çekme yükü taĢıma kapasitesi, değerleri ile karĢılaĢtırılması Çizelge 6.3‟te görülmektedir. Yapılan deneysel çekme testi çalıĢmalarının neticesinde en iyi yük taĢıma kapasitesi 8 kA kaynak akımlarından elde edilmiĢtir. Simülasyon çalıĢmaları sonucunda ise en iyi yük taĢıma kapasitesi 9 kA akımında kaynaklanan DP1000 numunelerden elde edilmiĢtir. Deneysel çalıĢmalarda 9 kA kaynak akımı ile kaynaklanan numunelerde aĢırı sıçramaların olduğu gözlemlenmiĢtir. Her ne kadar nokta direnç kaynak iĢlemlerinde makul sıçramalar kabul edilebilir olsa da sıçramalar ergiyen metal miktarını azaltmaktadır [44]. Bununla birlikte nokta direnç kaynağı iĢleminde oluĢan sıçramaların birleĢtirmenin çekme makaslama yük kapasitesini ve enerji absorbisyonunu azaltabileceği yapılan çalıĢmalarda bildirilmiĢtir [75]. Dolayısıyla sayısal simülasyon yönteminde sıçrama tam olarak modellenemediği için artan kaynak akımına rağmen sıçrama gözlemlenmemiĢ ve çekme makaslama yük kapasitesi artmaya devam etmiĢtir. Aksine deneysel çalıĢmalarda sıçramanın çekme makaslama yük taĢıma kapasitesini azalttığı görülmüĢ olup aĢırı sıçramanın 9 kA akımında kaynaklanan bazı numunlerde ara yüzey kırılmasına sebeb olduğu da gözlemlenmiĢtir.

Çizelge 6.2. Farklı nokta direnç kaynak akım parametreleri ile birleĢtirilen DP1000 çeliğinin 3 boyutlu simülasyon çalıĢmaları sonucu elde edilen çekme yükü taĢıma kapasitesi değerlerinin gerçek çekme yükü taĢıma kapasitesi değerleri ile karĢılaĢtırılması.

Numune

Çekme makaslama deney sonuçları Çekme makaslama yükü taĢıma kapasitesi (N) Uzama (%) Çekme makaslama, yükü taĢıma kapasitesi 3D (N) Uzama (%) 7 kA 13109,5 1,37926 13832,9 0,96 8 kA 16606,9 1,70692 18813,3 1,62 9 kA 14705,8 1,41938 19005,5 1,59

Yapılan üç boyutlu simülasyonların sonucunda 9, 8 ve 7 kA kaynak akımlarında elde edilen maksimum çekme makaslama yük taĢıma kapasite değerleri; sırasıyla 19 kN, 18,8 kN ve 13,8 kN olarak elde edilmiĢtir. Bununla birlikte Deneysel ÇalıĢma sonuçlarında bu değerlerden farklı olarak çekme makaslama yük taĢıma kapasitesi değerleri biraz düĢük çıkmıĢtır. ġekil 6.13-a incelendiğinde 9 ve 8 kA kaynak akımlarında kaynaklanan numunelerde benzer uzama davranıĢı gözlemlenirken, 7 kA kaynak akımlarında ise ara yüzey tipi kırılma sebebiyle daha az uzama ve yük taĢıma değerleri gözlemlenmiĢtir. ġekil 6.13-b incelendiğinde ise en iyi çekme makaslama yük taĢıma kapasitesi 8 kA kaynak akımlarında kaynaklanan numunelerde gözlemlenmiĢtir. Üç boyutlu çalıĢmaların ikisinde de 7 kA kaynak akımlarında ara yüzey kırılması gözlemlenmiĢtir. 9 ve 8 kA kaynak akımlarında kaynaklanan numunelerde ise literatürde yüksek absorbsiyon ve plastik deformasyon özellikleri sebebiyle görülmesi tercih edilen çekme tipi kırılma gözlemlenmiĢtir [39]. Bunların yanında gerçek testler ve üç boyutlu simülasyon çalıĢmalarından elde edilen değerlerin arasındaki nicel farkın, modellerde sıçrama olayının ve kusurların tam olarak modellenememesinden kaynaklı olduğu anlaĢılmıĢtır.

a) b)

c)

ġekil 6.13. Farklı nokta direnç kaynak akım parametreleri ile birleĢtirilen DP1000 çeliğinin 3 boyutlu simülasyon çalıĢmaları sonucu elde edilen kuvvet- uzama eğrileri. a) üç boyutlu sayısal model grafikleri, b) deneysel sonuç grafikleri c) a ve b‟deki grafiklerin birlikte görünümü (yeniden üretilen deneysel çekme eğrileri ve simülasyon ile üretilen çekme eğrileri).

6.2 MĠKROYAPI VE MĠKROSERTLĠK ÖZELLĠKLERĠNĠN ĠNCELENMESĠ

6.2.1 Mikroyapı Özellikleri

Kaynak iĢlemleri ısı girdisi sebebiyle mikroyapısal değiĢimlere sebep olmaktadır. Isıdan etkilenen bölgenin kalitesi, kaynağın mekanik davranıĢı üzerinde araĢtırmacıların bildirdiğine göre oldukça etkilemektedir. Özellikle bu çalıĢmada olduğu gibi üst üste bindirilen numunelerin nokta ditenç kaynağı ve çekme makaslama testinde, ITAB‟ın kaynaklı birleĢmetirmenin dayanımı üzerinde etkisi, çekme makaslama sırasında gerilmenin her iki dikey yönde ITAB‟da yoğunlaĢmasından dolayı çok daha artmaktadır. Dolaysıyla kantitatif ve kalitatif olarak nokta direnç kaynağının kalitesini veya seviyesini belirlemektedir. ITAB‟da meydana gelen değiĢimler (tane boyutu, faz dönüĢümü, çökelti oluĢumu, vb.) ITAB‟ın performansında belirleyici olmaktadır. ITAB‟ da tane büyüklüğü olarak küçük taneli yapıdan kaynak metaline doğru iri taneli yapı oluĢumları gözlemlenir. Bu ise kaynak metalinden esasa metale doğru kaynak sırasında oluĢan sıcaklık gradyanına bağlı dönüĢüm sıcaklıkları ile alakalıdır. Bilindiği üzere çeliklerde mikroyapı değiĢimi için sıcaklığın Ac1 sıcaklığının üzerinde olması gerekir. ITAB

sıcaklık gradyanı ergime sıcaklıklarına yakın sıcaklıklar ile Ac1 arasındaki değerlerde

oluĢmaktadır. ITAB tane oluĢumu Ac1 sıcaklıkları arasında meydana değiĢmektedir.

Sıcaklığın artmasıyla östenit fazı hızlı soğumayla da martensit fazı meydana gelir. Ac3 sıcaklığının hemen üstündeki sıcaklıklarda, tutulma süresinin kısa olması

sebebiyle tanelerin büyümesi için yeterli zaman çok azdır. Ġri taneli ITAB oluĢumunda ise sıcaklık Ac3 sıcaklıklarının çok üstündedir. Bu sebeple östenit

tanelerinin irileĢmesi için yeterince zaman vardır. Sıvı fazını aĢan sıcaklıklarda ise çok daha iri taneli iğnemsi martensit fazından oluĢan döküm yapılı kaynak metali oluĢmaktadır.

Yapılan kaynak iĢlemleri mikroyapısal değiĢikliklerin etkilerinin anlaĢılması için mikroyapısal geliĢimin anlaĢılması önemlidir. ġekil 6.14, 6.15 ve 6.16‟da 7,8 ve 9 kA kaynak akımlarında nokta direnç kaynaklanan DP1000 çeliklerinin makro görüntüleri verilmiĢtir. ġekillerde de görüdüğü üzere kaynak akımının artmasıyla ITAB geniĢliği ve kaynak metali geniĢliği artmaktadır. Özellikle 9 kA kaynak akımı değerlerinde ITAB geniĢliği oldukça artmaktadır.

ġekil 6.14. 7 kA kaynak akımlarında kaynaklanan DP1000 çeliğinin makro görüntüsü.

ġekil 6.15. 8 kA kaynak akımlarında kaynaklanan DP1000 çeliğinin makro görüntüsü.

ġekil 6.16. 9 kA kaynak akımlarında kaynaklanan DP1000 çeliğinin makro görüntüsü.

ġekil 6.17. DP1000 çeliğinin ITAB ve kaynak metali mikroyapı görüntüsü.

ġekil 6.17‟de görüldüğü gibi kaynak metali yüksek ısı girdisine ve soğumaya bağlı olarak iri taneli iğnemsi martensit yapılardan oluĢtuğu görülmektedir. ITAB‟ da ise ısının tane boyutunu artıracak kadar yüksek olmaması sebebiyle daha düĢük tanelerden oluĢtuğu görülmektedir.