Mockus yöntemine göre, birim hidrograf pik debisi Qp = 3,75 m3/sn/mm, hidrograf n yükselme zaman Tp = 5,95 saat ve birim hidrograf n taban süresi Tb = 15,89 saattir.
Nilüfer Baraj havzas na ait katsay lar K = 0,347 ve H = 0,602 olarak hesaplanm r.
51
4.4. Snyder Metodu ile Birim Hidrograf n Elde Edilmesi
Burada Ct ve Cp katsay lar zemin cinsine göre de mektedir.
Çizelge 4.5. Zemine ba katsay lar
Çal mada, Nilüfer Baraj havzas toprak özelliklerine göre, kumlu ve kayal k özelliklerdeki zemine ba katsay lar n ortalamas kullanm r.
Ct = (1,65 + 1,35) / 2 = 1,5 Ct = 1,5 Cp = (0,56 + 0,69) / 2 = 0,63 Cp = 0,63
Formül metrik sisteme göre yaz laca ndan Ct de eri 0,752 katsay ile düzeltilecektir.
Tp = 0,752×1,5 (17,88×6,96)0,3
Tp = 4,8 saattir
qv = 276 × (0,63/4,8) = 36,225 lt/sn/km²/mm
qv = 362,25 lt/sn/km²/cm
Tr = 4,8/5,5 = 0,87 1 sa.
Tr = 1 saattir
Zemin Cinsi Ct Cp
Kumlu 1,65 0,56
Balç k 1,50 0,63
Killi veya kayal k 1,35 0,69
52
Qp = 107,35×36,23×1×10-3 = 3,89
Qp = 3,89 m3/sn/mm
T = 2 + (3×4,8 / 24) = 3,6
T= 3,6 gün
Hidrograf n elde edilmesi için qv verim de eri yard ile gerçekle tirilmi tir.
0,75 Qp’ye tekabül eden Tw75 ve 0,50 Qp’ye tekabül eden Tw50;
Hidrograf geni li ini gösteren de erler ekil 4.16’dan tespit edilir.
ekil 4.16. Verime göre birim hidrograf geni li i (Özdemir 1978)
53 qv = 362,25 lt/sn/km2/cm için ekil 4.16’dan:
0,75Qp = 0,75 × 3,89 = 2,92 m3/sn/mm.de W75 = 3,8 saat
0,50Qp = 0,50 × 3,89 = 1,95 m3/sn/mm.de W50 = 6,8 saat okunmu tur.
W75 ve W50 de erlerinin, 1/3ü hidrograf n yükselme taraf nda, 2/3ü alçalma taraf nda al nm r.
Tw50 = 6,8 saat 1/3 Tw50 = 2,27 2/3 Tw50 = 4,53 Tw75 = 3,8 saat 1/3 Tw75 = 1,27 2/3 Tw75 = 2,53
Birim hidrograf hacmi (Vb) ha = 1 mm için Vb = A.ha/103 = 107,35×1×103 = 107350 m3’tür. Birim hidrograf, a daki de erlerden yararlanarak ekil 4.6’da görüldü ü gibi çizilmi tir: Tp = 4,8 saat; Ts = 86,4 saat; Tr = 1 saat; Qp = 3,89 m3/sn/mm; W75 = 3,8 saat; W50 = 6,8 saat; Vp = 107 350 m3
ekil 4.17. Nilüfer Baraj havzas için Snyder metodu ile elde edilmi birim hidrograf
54
Snyder yöntemine göre Nilüfer Baraj havzas için, birim hidrograf elemanlar birim hidrograf pik debisi Qp = 3,89 m3/sn/mm, pik debisi Tp = 4,8 saat; havza ve birim hidrograf karakteristiklerine ba katsay lar Ct = 1,5; Cp = 0,63 olarak bulunmu tur.
55 5. TARTI MA ve SONUÇ
Bu çal ma kapsam nda, Nilüfer Baraj havzas n parametrelerinin ve havza için sentetik birim hidrograflar belirlenmesi hedeflenmi tir. Bu amaçla, co rafi bilgi sistemleri ve sentetik birim hidrograf yöntemleri kullan lm r.
Co rafi bilgi sistemleri yöntemleri kullanarak Nilüfer Baraj havzas n parametreleri elde edilmi tir. Nilüfer Baraj havzas 107,35 km2 alan olan bir havzad r. Havza çevre uzunlu u 62520 m olup, maksimum yükseklik de eri 2045 m iken minimum yükseklik de eri 966 m’dir. Havza ana su yolu uzunlu u 17875,9 m; havza a rl k merkezinin proje kesitine uzakl 6964,66 m’dir.
Elde edilen bu havza karakteristikleriyle sentetik birim hidrograflar olu turulmu tur.
DS Sentetik, Mockus ve Snyder yöntemleriyle 2 saat süreli ortalama birim hidrograf n pik debisi (Qp), pike eri me debisi (Tp), taban süresi (Tb) hesaplanm ve bu yöntemlere ait baz katsay lar elde edilmi tir.
DS Sentetik yöntemi ile elde edilen Nilüfer Baraj Havzas na ait 2 saat süreli birim hidrograft r. Birim hidrograf elemanlar pik debisi Qp = 4,40 m3/sn/mm, hidrograf n yükselme zaman Tp = 5 saat olarak bulunmu tur.
Mockus yöntemine göre, birim hidrograf pik debisi Qp = 3,75 m3/sn/mm, hidrograf n yükselme zaman Tp = 5,95 saat, birim hidrograf n taban süresi Tb = 15,89 saattir. Bu yönteminde kullan lan havza özelliklerine ba katsay lar ara rma havzas için K = 0,347 ve H = 0,602 olarak bulunmu tur.
Snyder yöntemine göre Nilüfer Baraj havzas için, birim hidrograf elemanlar birim hidrograf pik debisi Qp = 3,89 m3/sn/mm, hidrograf n yükselme zaman Tp = 4,8 saat;
havza ve birim hidrograf karakteristiklerine ba katsay lar Ct = 1,5, Cp = 0,63 olarak bulunmu tur.
56
Bu üç yöntem için, elde edilmi birim hidrograflar n pik debiler aras nda küçük bir fark oldu u görülmektedir. En yüksek debi DS Sentetik yöntemi ile elde edilmi (Qp = 4,40 m3/sn/mm) ve en küçük ise Mockus yöntem ile elde edilmi tir (Qp = 3,75 m3/sn/mm).
En uzun hidrograf n yükselme zaman Mockus yöntemi ile elde edilmi (Tp = 5,95 saat) ve en k sa süre ise Snyder yöntemi ile elde edilmi tir (Tp = 4,8 saat).
Elde edilen sonuç, Sönmez ve ark. (2012) taraf ndan bulunan sonuçlarla uyumludur.
Snyder yönteminde, Ct ve Cp katsay lar zemine ba , Mockus yönteminde K ve H katsay lar havza özelli ine ba katsay lard r. Bu katsay lar n bulunmas için, ön çal malar n yap lmas na gereksinim duyulmaktad r. DS yöntemi ise bu katsay lara gereksinim duymamakta, bu nedenle daha kolay yöntem tercih edilebilmektir.
Sentetik birim hidrograf yöntemleri, benzer havzalara ili kin hidrograflar n haz rlanmas nda kullan labilmektedir. Ancak havzaya ili kin gerçek ak m gözlem ve iklim de erlerinin kullan lmas yla elde edilen sonuçlara göre farkl klar ortaya
kabilmektedir. Ancak ölçülmü verilerin olmad havzalarda birim hidrograflar n olu turulmas nda sentetik yöntemlerin kullan zorunlu olabilmektedir.
57 KAYNAKLAR
Akyürek, V. 1995. Havza parametrelerinin tahmininde CBS kullan . Türkiye ikinci Arc/Info ve Erdas kullan lar grubu toplant , stanbul.
Alkan, Ç. 2016. Küçük su havzalar hidrolojik modeli Wintr-55’in Bursa li baz sulama gölet havzalar na uygulanabilirli inin ara rmas . Yüksek Lisans Tezi, U.Ü, Fen Bilimleri Enstitüsü, Biyosistem Mühendisli i Anabilim Dal , Bursa.
Anonim, 1995. Bursa li Arazi Varl , T.C. Ba bakanl k, Köy Hizmetleri Genel Müdürlü ü Yay nlar , l Rapor No. 16, Ankara.
Anonim, 2011. Arc Hydro Geoprocessing Tools -Tutorial, Version 2.0 - October 2011 Anonim, 2014. Kalk nma Bakanl , 2014b, “2015 y ll yat m program , genel ekonomik hedefler ve yat mlar”, Kalk nma Balk nma Bakanl , 2014c, “Onuncu Kalk nma Plan , 2014-2018”, Ankara.
Anonim, 2018. Keles’ in Co rafi Yap . http://www.keles.bel.tr/cografi/ (Eri im tarihi:
19.01.2018).
Anonymous, 2005. ArcHydro Tools-Tutorial. Version 1.1, ESRI 380 Redlands, New York.
Aslan Akkaya, .T. 2005. CBS Olanaklar ile Baz Havza Özelliklerinin Belirlenmesi, KSÜ Fen ve Mühendislik Dergisi, 8 (2): 128-134.
Bantchina, B.B., Mucan, U., Gündo du, K.S., 2017. "Bursa li Arazi Varl n Co rafi Bilgi Sistemi ile Analizi", 5. Uluslararas Kat ml Toprak ve Su Kaynaklar Kongresi, K rklareli, S. 65-74, 12-15 Eylül 2017.
Balov, M.N. 2014. Ak Hidrograf Tahmin Modelleri. Yüksek Lisans Tezi, TÜ, aat Mühendisli i Anabilim Dal , Hidrolik ve Su Kaynaklar bölümü, stanbul.
Bayaz t, M. 1999. TÜ aat Fakültesi, Matbaas , stanbul.
Bhunya, P.K., Ghosh, N.C., Mishra, S.K., Ojha, C.S.P., Berndtsson, R. 2003.
Hybrid Model for Derivation of Synthetic Unit Hydrograph. Journal Hydraulic Engineering, 10(6): 458-467.
Chow, V.T., Maidment, D.R., May s, L.W. 1988. Applied Hydrology, McGraw-Hill, Singapore.
58
Çelebi, D. 1988. Ankara-Beytepe Yöresindeki Baz Havzalar n ya Karakteristikleri, Köy Hizmetleri, Ankara Ara rma Enstitüsü Müdürlü ü, Genel Yay n No: 155, Rapor seri No: 74, Ankara.
Dilley, M. 2005. Natural disaster hotspots: A global risk analysis, Vol.5, World Bank publications, Washington, DC.
Dooge, J.C.I., 1973. Linear Theory of Hydrologic Systems, Agr. Res. Ser. Tech. Bull.
No. 1468, U.S. Dept. of Agriculture, Washington, D.C.
DM , 2016. Do al Afetler. Devlet Meteoroloji leri Genel Müdürlü ü.
http://www.mgm.gov.tr/arastirma/do al-afetler.aspx?s=taskinlar (Eri im tarihi:
09.12.2015).
Elginöz, N. 2013. Ders Notlar , TÜ aat Mühendisli i Bölümü, Hidrograf Analizi.
Erenbilge, T. 1996. CBS kullan larak Denizli-Çürüksu havzas n hidrolojik modellenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi Jeoloji Mühendisli i Bölümü, 124s., Ankara.
Hocao lu, . 1991. Edremit ovas ve çevresinin jeomorfolojik ve uygulamal jeomorfolojik etüdü. Doktora Tezi, .Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yay nlanmam ,
stanbul.
Jain, S.K., Singh, V.P., Bhunya, P.K. 2006. Development of optimal and Physically Realizable unit hydrograph. J. Hydraulic Engineering, (11): 612-616.
Karnieli, A. 1991. Stepwise Overlay Approach for Utilizing a GIS with a Soil Moisture Accounting Model. ITC Journal, (1): 11-18.
Korkmaz, S. 2001. Hidrolojide CBS uygulamalar : Nilüfer Çay havzas . TMMOB CBS kongresi 2011, Antalya.
Maji, A.K., Nayak, D.C., Krishna, N.D.R., Srinivas Kamble K, C.V., Ob Reddy, G.P., Özgüven, M., Sekin, S., Gürbüz, N., ekero lu, F., Ayano lu, S., Erken. 2005.
TMMOB Ziraat Mühendisleri Odas Türkiye Ziraat Mühendisli i VI. Teknik Kongresi 3-7 Ocak 2005, Milli Kütüphane, Ankara.
uz, ., Balç n, M. 2002. Tokat-Zile-Akdo an deresi havzas ya ve ak m karakteristikleri, Toprak ve Su Kaynaklar Ara rma Y ll -2002. (121): 64-78, Ankara.
Özdemir, H. 1978. Uygulamal Ta n Hidrolojisi DS , Ankara.
59
Prasad, T.D., Gupta, R., Prakash, S. 1999. Determination of optimal loss rate parameters and unit hydrograph. J. Hydraulic Engineering, 4(1): 83-87.
Rahmanlar, T.S. 2015. Entegre havza yönetiminde kara destek sistemi olarak CBS, Uzmanl k Tezi, Orman ve Su leri Bakanl , Ankara.
Rinaldo, A., Vogel, G.K., Rigon, R., Rodriguez, I. 1995. Can one gauge the shape of a basin? Water Resources Research, 31(4): 1119-1127.
Robinson, J.S., Sivapalan, M., Snell, J.D. 1995. On the relative roles of hillslope processes, channel routing and network geomorphology in the hydrologic response of natural catchments. Water Resources Research, 31(12): 3089-3101.
Salami, A.W., Bilewu, S.O., Ayanshola, A.M., Oritola, S.F. 2009. Evaluation of synthetic unit hydrograph methods for the development of design storm hydrographs for river in South-West Nigeria, Journal of American Science, 5(4): 23-32.
Sherman, L.K. 1932. Streamflow from rainfall by the unit graph method. Eng. News Rec., (108): 501-505.
Shih, S.F. 1990. Satellite data and geographical information system for rainfall estimation. Journal of Irrigation and Drainage Engineering, 116 (3): 319-331.
Snyder, F.F. 1938. Synthetic unit graphs. Trans. Am. Geophys. Union, (19): 447-454.
Soykan, . 1972. Ankara Beytepe su toplama havzas birim hidrograf n ç kar lmas ve bunun benzer havzalarda uygulama imkanlar üzerinde bir ara rma, Merkez Toprak Su Ara rama Enstitüsü Müdürlü ü, Genel Yay n No:17, Teknik Yay n No: 14, 1972, Ankara.
Stuebe, M.M., Johnston, D.M. 1990. Runoff volume Estimation using GIS techniques.
Water Resources Bulletin, 26 (4): 611-620.
Sule, B.F., Alabi, S.A. 2013. Application of synthetic unit hydrograph methods to construct storm hydrographs, Academic Journals, International Journal of Water Resources and Environmental Engineering, 5(11): 639-647.
eker, D.Z., Tan k, A., Öztürk, D. 2009. Co rafi Bilgi Sistemlerinin havza yönetim çal malar nda uygulanmamas . TMMOB CBS Kongresi, 2-6 Kas m 2009, zmir.
Usul, N. 2008. Mühendislik Hidrolojisi, ODTÜ Geli tirme Vakf Yay nc k Ve leti im A. ., Ankara, 418 ss.
kay, S., Aksu, S. 2002. Ülkemizde ta nlar, nedenleri, zararlar ve al nmas gereken önlemler, TMH-Türkiye Mühendislik Haberleri, Say 420-421-422/2002/4-5-6.
60
Wilkerson, J.L., Merwade, V.M. 2010. Determination of unit hydrograph parameters for Indiana Watersheds, Joint Transportation Research Program, Final Report.
lmaz, A. 1991. Uygulamal havza hidrolojisi. Köy Hizmetleri Konya Ara rma Enstitüsü Müdürlü ü, Genel Yay n No: 143, Teknik Yay n No: 26, Konya.
Yüceil, K., Gönenç, .E. 2006. rsal yay kaynaklar için modelleme destek sistemi ve yerel uygulamas , TÜ Mühendislik Dergisi (2): 161-174, ubat 2006, stanbul.
Yüksel, A. 2001. K. Mara ayval baraj ya havzas n co rafi bilgi sistemleri ortam nda havza amenajman bak ndan planlamas üzerinde ara rmalar. Doktora Tezi, Karadeniz Teknik Üniv. Fen Bilimleri Enstitüsü, Orman Mühendisli i Anabilim Dal , Trabzon.
61 ÖZGEÇM
Ad Soyad : Béré Benjamin BANTCHINA Do um Yeri ve Tarihi : Benin/1990
Yabanc Dili : Frans zca, ngilizce itim Durumu
Lise : Collège d’Enseignement Général1-Natitingou, 2010, Benin Lisans : University of Parakou, Ziraat Fak., Ziraat Müh., 2014,
Benin
Yüksek Lisans : B.U.Ü./F.B.E Biyosistem Mühendisli i Bölümü, 2016-2018 leti im (e-posta) : ben.bantchina@gmail.com
Yay nlar :
Bantchina, B.B., Mucan, U., Gündo du, K.S. 2017. Bursa li Arazi Varl n Co rafi Bilgi Sistemi ile Analizi, 5. Uluslararas Kat ml Toprak ve Su Kaynaklar Kongresi, s65-74, K rklareli.
Gündo du, K.S., Bantchina, B.B. 2018. Landsat Uydu Görüntülerinden NDVI De erlerinin Parsel Bazl De erlendirilmesi, Uluda Üniversitesi Ziraat Fakültesi Çiftlik Arazisi Örne i, Uluda Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, Yay n No:
ZFDBSM2018-11.