Muz Üretici Fiyatındaki Değişimin Muz İthalatına Etkisi

Muz üretici fiyatındaki değişimin, muz ithalatını ne ölçüde etkilediğine dair sonuçlara Tablo 3.5’de yer verilmektedir. Regresyon analizi sonucuna göre, Anova tablosundaki anlamlılık düzeyi p=0,024<0,05 olması nedeniyle regresyon modeli anlamlıdır. Muz ithalatında meydana gelen değişmenin %19,30’luk (R²=0,193) kısmı muz üretici fiyatı tarafından açıklanmaktadır. Diğer bir ifadeyle, muz ithalat miktarındaki değişmenin %19,30’u muz üretici fiyatı tarafından açıklanmaktadır. Geriye kalan %76,90’lık kısım ise hata terimi vasıtasıyla modele dahil edilmeyen değişkenler tarafından açıklanmaktadır.

Tablo 3.5: Muz Üretici Fiyatındaki Değişimin Muz İthalatına Etkisi MODEL ÖZETİ

Model R R² Düzeltilmiş R² Tahmindeki Standart Hata

1 ,481a ,231 ,193 ,44360

a. Tahminleyiciler: (Sabit), Muz Üretici Fiyatı

ANOVAa

F Sig.

Regresyon 6,011 0,024b

a. Bağımlı Değişken: Muz İthalatı

b. Tahminleyiciler: (Sabit), Muz Üretici Fiyatı

KATSAYILARa

B Std. Hata Beta t Sig.

(Sabit) 4,541 ,182 24,913 ,000

Muz Üretici

Fiyatı ,230 ,094 ,481 2,452 ,024

a. Bağımlı Değişken: Muz İthalatı

H

6: Muz üretici fiyatındaki değişimin muz ithalatı üzerinde anlamlı bir etkisi vardır, hipotezi için regresyon modeli şu şekilde yazılabilir:

Muz İthalatı= 4.541 + 0.230*(Muz Üretici Fiyatı) (R2

=0.193)

Muz üretici fiyatındaki bir artışın muz ithalatını artırması beklenmektedir. Bu çalışmada regresyon analizi sonucunda, muz üretici fiyatındaki 1 birimlik artışın muz ithalatını 0.230 birim artırdığı ya da muz üretici fiyatındaki 1 birimlik azalışın muz ithalatında 0.230 birim azalışa yol açtığı görülmektedir. Muz üretici fiyatındaki değişimin muz ithalatı üzerindeki etkisinin az olması nedeniyle H₆ hipotezi reddedilmiştir. Muz üretici fiyatındaki değişimin muz ithalatını etkilemediği sonucuna varılmıştır. Ret edilen hipotez için, yeni değişkenler modele dahil edilmeli ya da veri seti daha çok gözlem içerecek şekilde artırılmalıdır.

SONUÇ VE ÖNERİLER

Tropikal meyvelerin en fazla ticareti yapılan ürünlerinden birisi muzdur ve 1000 çeşidi bulunur. Ticareti yapılan türleri Cavendish, Gros Michel ve Plantin dir. Güney Doğu Asya kökenli olan muz meyvesi dünyada tarım yoluyla elde edilen ürünler sıralamasında 2012 yılında 9. Sırada yer almıştır. Bugüne kadar en fazla üretimi 106.3 milyon tonla 2011 yılında gerçekleşmiştir. Dünya muz üretimi Asya kıtasında en fazla miktarda yapılırken en geniş pazarı sırayla Avrupa, Kuzey Amerika ve Asya’dan oluşmaktadır. Büyük kısmını Cavendish türünün oluşturduğu küresel muz dış ticaretinin 2013 yılı üretiminin yaklaşık %20’si dış ticarete çıkmıştır. 1930’lu yıllarda Türkiye’de muz ticaretine başlanmış ve bu amaçla muz üretimi yapılmaya başlanmıştır. 2015 yılı Türkiye muz üretimi 270 bin ton civarında olurken ithalatı 218 ton düzeyinde gerçekleşmiştir.

Bu çalışmada Türkiye de son zamanlarda popülerlik kazanan ve devlet tarafından üretimi arttırılmak amacıyla zirai teşvikler verilen muz meyvesinin 1997-2013 dönemi dünya piyasasındaki durumu hakkında literatür taraması yapılmıştır. Bunun sonucunda muz meyvesi üretiminin ve dış ticaretinin dünyada, kıtalarda, önemli bölgelerde ve üretim ve dış ticaretinde öncü ülkelerde nasıl seyir izlediği ortaya konulmuş, muz üretmedikleri halde muz dış ticareti yapan öncü ülkelerin kimler olduğuna değinilmiştir.

Bazı ülkelerde muz fiyatları nasıl değişmiş, dünya muz dış ticaretini gerçekleştiren küresel firmaların hangileri olduğu belirlenmiş ve aynı durumun Türkiye’de ne şekilde meydana geldiği belirtilmiştir. Ayrıca son zamanlarda artarak devam eden muz meyvesi üretimine yatırım yapacakların ve bu ürünün üretimini yapanların görmesi amacıyla üretim ve dış ticareti açısından dünya ve bazı ülkelerin piyasalarıyla kıyaslaması yapılmıştır. Türkiye’deki muz üreticileri ve dış ticaretini yapanların kafalarında soru işareti olan dolar kuru ile muz ithalatı ve yerel üretici muz fiyatı arasındaki ilişki, yerel üretici muz fiyatıyla muz ithalatı arasındaki ilişki durumunu belirleme ve bunların bir birlerine olan etkilerini tespit etme amaçlanmıştır. Bu amaçla 1994-2015 dönemi TCMB ve TUİK’ten alınan verilerle korelasyon ve regresyon analizi yapılmıştır.

Bu çalışmada muz üretiminin dünyada artarak devam ettiği, 2013 yılı itibariyle en fazla üretimin Asya kıtasında, en az ise Avrupa kıtasında yapıldığı, muzun dış ticaretinin ise en fazla Amerika ve Avrupa kıtalarında yapıldığı belirlenmiştir. Muz üretiminin en fazla

yapıldığı ülkeler Asya kıtasında bulunurken Hindistan’ın dünyada muz üretimini en fazla yapan ülke olarak öne çıktığı belirlenmiş, en fazla muz ihracatı yapan ülke Ekvador, en fazla muz ithalatı yapan ülkenin ise ABD olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca muz ekili alana en çok sahip olan ülkenin Doğu Afrika ve Doğu Afrika’nın 2013 yılında dünyadaki toplam muz ekili alanın 1/5’ini oluşturduğu tespit edilmiştir. Dünyada muz ekili alanda dekar başına en fazla verimde Endonezya ilk sırada, Kosta Rika ikinci, Guatemala üçüncü ve İspanya’nın dördüncü sırada yer aldığı belirlenmiştir.

Bunun yanında Avrupa Biriliği’nin bir bölge olarak muz dış ticaretinde çok önemli bir paya sahip olduğu ve dünyanın en fazla muz ithalatçısı olma özelliği taşıdığı tespit edilmiştir. Bunun yanında Dünya muz ekili alanı, üretimi ve dış ticaretinin zaman zaman 2001 ve 2007 küresel krizlerinden etkilenmiştir. Bazı dönemlerde muz üretiminde meydana gelen düşüşlerin kötü hava şartlarından yada muz bitkisinde oluşan hastalıklardan kaynaklandığı tespit edilmiştir.

Avrupa Birliğinin muzun dış ticaretin en önemli bölgelerden birisi olduğu Tablo 1.34’de görülmektedir. Bu nedenle muz üretmedikleri halde Avrupa Birliğinde olan Belçika, Hollanda, İsveç, Almanya ve Fransa gibi ülkelerin muzun transit ticaretini yaptıkları görülmüştür. Bunun yanın da Rusya Avrupa Birliği dışında olan ama muzun transit ticaretini yapan bir ülkedir.

2013 yılında dünyada muz üretim ve dış ticaretiyle öne çıkan ülkelerde ton başına en ucuz muzun Ekvador’da olduğu dünya muz dış ticaretinde önemli küresel firmaların Chiquita, Fyffes, Dole ve Fresh Del Monte olduğu ve bunların dünya muz dış ticaretinin %80’ini kontrol ettiği görülmüştür.

Türkiye ticari amaçlı muz üretimine 1930 yıllarda başlamıştır. Türkiye’de muz üretim yerlerinin ikliminden dolayı Akdeniz Bölgesinin Mersin, Antalya ve Adana gibi şehirlerinde açık ve örtü altı alanlarda yapılmaktadır. Örtü altında yapılan muz üretim miktarının açık alanda yapılan muz üretim miktarından fazla olduğu ve üretimin en fazla Mersin ilinde yapıldığı görülmüştür. 2015 yılında Türkiye muz üretimi tarihinin en yüksek düzeyine ulaşmıştır.

Aynı yıl tüketilen muzun 488 bin ton olduğu ve muz tüketiminin %45’lik kısmının ithalat yoluyla karşıladığı ve Türkiye muz ithalatını en fazla Ekvador ülkesinden yapmaktadır. Türkiye muz talebinin yarıya yakınını ithalat yoluyla karşılamasına rağmen zaman zaman az miktarda da olsa Irak, K.K.T.C., Almanya, Somali ve bazı Serbest Bölgelere muz ihracatı yaptığı tespit edilmiştir. Çekok, Forgıda, Starban ve Tümerdem vb. Türkiye’de muz dış ticareti yapan başlıca firmalardır. Türkiye’de muzun üretici fiyatı 1994-2015 döneminde düzensizlik göstermiş, bu dönemde en yüksek seviyeye 2006 yılında geldiği ulaşmıştır.

Uygulama kısmında Türkiye’deki muz üreticileri ve muzun dış ticaretini yapanların kafalarında soru işareti olan dolar kuru muz ithalatı ve yerel üretici muz fiyatı arasındaki ilişki ve yerel üretici muz fiyatıyla muz ithalatı arasındaki ilişki durumunu belirlemek ve bunların bir birlerine olan etkilerini tespiti amaçlanmıştır. 1994-2015 dönemi verileri kullanılıp yapılan korelasyon analizi sonucunda döviz kuru, üretici fiyatları arasında aynı yönlü ve güçlü bir ilişki, döviz kuruyla logaritması alınmış muz ithalatı arasında doğrusal yönlü fakat zayıf bir ilişki, üretici fiyatıyla logaritması alınmış muz ithalatı arasında ise doğrusal ve zayıf bir ilişkinin bulunduğu tespit edilmiştir.

Döviz kurundaki değişimin, muz üretici fiyatını ne ölçüde etkilediğine dair yapılan regresyon analizi sonucunda muz üretici fiyatında meydana gelen değişmenin %42,4’ü döviz kuru tarafından açıklandığı ve döviz kurundaki değişimin üretici muz fiyatını etkilemediği sonucuna varılmıştır. Çünkü Türkiye muz üretimi muz talebini karşılamakta yetersizdir. Dolayısıyla muz talebini karşılamak için Türkiye muz ithalatına bağımlı bir ülkedir.

Muz ithalatında meydana gelen değişmenin %23,9’unun döviz kuru tarafından açıklandığı, döviz kurundaki değişimin muz ithalatı üzerindeki etkisi muz üretici fiyatına nispetle daha az olduğu ve döviz kurundaki değişimin muz ithalatını etkilemediği sonucuna ulaşılmıştır. Muz ithalatında meydana gelen değişmenin %19,30’luk kısmının muz üretici fiyatı tarafından açıklandığı, muz üretici fiyatlarındaki değişimin muz ithalatı üzerinde ki etkisinin az olduğu, muz üretici fiyatlarındaki değişimin muz ithalatı etkilemediği sonucuna varılmıştır.

Tablo 2.6 ve Tablo 2.9’da Türkiye’de muz üretilen Antalya ve Mersin şehirlerinin açık ve kapalı alan üretim miktarları ve ekili alanları verilmektedir. Matematiksel bir hesaplamaya göre 2015 yılı Türkiye de örtü altında 36.586 dekarda 198.122 ton muz üretilmiş

198.122/36.586=5.415 ton dekar başına örtü altı muz üretimi yapılmış, açık alanda 24.753 dekarda 69.944 ton muz üretilmiş ve 69.944/24.753=2825 ton dekar başına açık alanda muz üretimi yapılmıştır. Yukarıdaki hesaplamadan da görüldüğü gibi açık alanda 1 dekarda üretilen muz miktarı kapalı alanda bir dekarda üretilen muz miktarının %50’si kadardır (2825/5415=0,52). Bu sonuçlara göre mevcut olan açık alandaki muz üretiminden örtü altı üretimine geçilmesi açık alandaki muz üretim miktarını yaklaşık 2 katı arttıracağından (ekili açık alan*kapalı alanda bir dekarda yapılan üretim miktarı) yani (24.753*5415=134.037 ton) toplam üretime katkı yapacaktır. Dolayısıyla açık alanda muz üretimi yapanları örtü altında muz üretmeye teşvik edilmesi ve üretim potansiyeli olan boş durumdaki atıl arazilerde örtü altında muz üretimi yapmaya teşvik ederek Türkiye’nin muz ithalat miktarını azaltabileceği kanaatindeyim.

Yapılan araştırmanın bulgularına göre Türkiye yıllık muz talebinin %50’ye yakını ithalat yoluyla karşılandığından muz ihracatına çok fazla önem vermemekte ve yok denecek kadar az miktarda olduğu görülmektedir. İhracat için üretimin tek başına bir etken olmadığını tablo:1.35, 1.37, 1.38, 1.39, 1.40’da görüldüğü gibi Belçika, Hollanda, İsveç, Fransa ve Almanya gibi ülkelerin muz üretmedikleri halde yıllık muz ihracatları Türkiye’nin yıllık muz ihracat miktarından fazla olduğu görülmektedir. Türkiye’nin de yukarıda adı geçen ülkelerin uyguladıkları yöntemle muz ihracatını geliştirebileceği kanaatindeyim.

Yapılan analiz sonucunda döviz kurunun muz ithalatına etkilemediği bulunmuştu. Bunda en büyük etkinin Türkiye’nin muz üretimi muz talebini karşılamada yetersiz olmasıdır. Bu nedenle daha genel bir sonucu görmek için bu analiz Türkiye muz üretimi kendi talebini karşılayacak düzeye geldiğinde tekrar yapılabilir.

Türkiye’de muz üretiminin gelişimi açısından özellikle üreticilerin dile getirmiş olduğu sorunlara dikkat edilmesi gerekmektedir. Çalışma sırasında üreticilerle yapılan röportaj ve görüşmelerde bu sorunlar özellikle dile getirilmiştir. Üreticilerin geneli özellikle kaçak yollardan Türkiye’ye muz getirilmesinden yakınmaktadır. Muzun fiyatını etkileyen bu gibi sorunların ortadan kalkması için devletin bu konularla daha fazla mücadele etmesi ve kaçak muz girişinin önlemesi gerekmektedir.

Muz üreticileri ve yatırımcılar için muz üretimine verilen teşvikler memnuniyetle karşılanmakta ve arazi sahibi olamayan yatırımcılar için bile cazip hale gelmektedir. Bu

teşvikler bazı kırsal bölgelerdeki muz ekimine elverişli arazileri sahiplerinden kiralamaya ve 10-15 yıl gibi sürelerle yatırım yapmaya sevk etmektedir. Ancak bu bölgeler açısından da var olan bazı sorunlar yatırımı olumsuz etkilemektedir. Örneğin ekim yapmak isteyen birçok yatırımcı bölgede sulamaya yeterli miktarda su olmadığından yapmak istememektedirler. Bölgenin sulama sorunlarının ele alınarak daha hızlı bir şekilde çözümlenmesi yatırımcıyı üretime teşvik edecektir.

Bölgede muz üretimi açısından var olan sorunlar üretim oranı üzerinde etkili olmaktadır. Bölge halkı muz üretimine verilen devlet teşvikine ilgi duyarak yatırım yapmak istemesine rağmen bazı engeller çıkmaktadır. Bazı arazi sahipleri arazilerinin çok ortaklı olması nedeniyle yatırım yapamamakta ve ortakların tercihleri yönünde hareket etmektedirler. Arazi sahiplerinin bu nedenle muz üretilebilecek yerlerde daha karlı olarak görülen imarlaşmaya öncelik verdikleri görülmektedir.

Bölgelerde imar uygulanması yapıldıkça üretim arazilerinin deniz seviyesinden daha yukarılara doğru kaydığı görülmektedir. İleriki dönemlerde muza uygun bölgelerin imarlaşması artan üretimi tersine çevirebileceği için uzun vadeli önlemler gerekmektedir. Çünkü muz üretimi sadece belli yerlerde yapılabilmektedir. Örneğin Alanya bölgesinde hızlı bir imarlaşmanın etkisiyle vatandaşlar arazilerini imar uygulamasında kullanmayı daha karlı görmekte ve tercihlerini bu yönde kullanmaktalar. Bu nedenle muz üretimine uygun bölge haritasının çıkarılarak imar dışı tutulacak alanlar olarak belirlenmelidir.

Muz üreticileri geneli ithalatın azaltılmasını ve yerli üretim muz tüketiminin artmasını istemektedir. Devletin uyguladığı yüksek miktardaki ithalat vergileri üretim üzerinde olumlu etki doğurmaktadır. Ancak bu verginin yerli üretimin çok yüksek olduğu aylarda bir miktar daha arttırıp yerli ürün tüketimine daha fazla destek sağlanabilir. Ayrıca devletin su, kimyevi maddeler ve gübre gibi girdi maliyetlerinin yüksekliği açısından şikayetleri dikkate alarak girdi teşviklerini arttırması gerektir.

KAYNAKÇA

Akova, Siye’de Muz Ziraatinin Coğrafi Dağılışı ve Özellikleri” İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bölümü, Coğrafya Dergisi, ss. 1-40.

Aktaş, C. (2010). “Türkiye’de Reel Döviz Kuru İle İhracat ve İthalat Arasındaki İlişkinin VAR tekniğiyle analizi” Eskişehir Osman Gazi Üniversitesi, ZKÜ Sosyal Bilimler Dergisi, cilt 6, S:11, ss. 123-140.

Altunışık, R. Coşkun, R., Bayraktaroğlu, S., Yıldırım, E. (2012). “Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri SPSS Uygulamalı” Sakarya Üniversitesi İşletme Fakültesi, baskı:7.

Anameriç, M. (1975). “Muz Standartı”, Standart Ekonomik ve Teknik Dergi, Yıl: 14, Sayı: 161, Ankara, https://www.tse.org.tr/upload/ tr/dosya/icerikyonetimi/7376/20112015135 256-2.pdf, Erişim tarihi: 02.01.2016.

Barışık, S. (2006). “Türkiye’de Döviz Kuru Rejimi, Konvertibilite, İhracat-İthalat İlişkisi:1980-2001”, ZKÜ Sosyal Bilimler Dergisi, cilt 2, S:3, ss. 71-84.

BASIC- Bureau for Appraisal Social Impacts for Citizen Information (2015). Banana value chains in Europe and the consequences of Unfair Trading Practices, http://www.makefruitfair.org/wp-content/uploads/2015/11/banana_value_chain_

research_FINAL_WEB.pdf, Erişim Tarihi: 22.05.2016

Bayramoğlu, A.T., Yurtkur, A.K. (2015). “Türkiye’de Gıda ve Tarımsal Ürün Fiyatlarını Uluslararası Belirleyicileri”, Anadolu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Dergisi, ss. 63- 73.

Dağcı, E., Dığrak, M. (2005) “Bazı Meyve Ekstraktlarının Antibakteriyal ve Antifungal Aktiviteleri”, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, KSÜ, Fen ve Mühendislik Dergisi, Y: 8, ss. 1-7.

FAO- Food and Agriculture Organization of the United Nations, (2015). Banana

market review 2013-2014,

http://www.fao.org/fileadmin/templates/est/COMM_MARKETS_MONITORING/Bananas/D ocuments/Banana_Information_Note_2014-_rev.pdf, Erişim Tarihi: 12.11.2015

FAO- Food and Agriculture Organization of the United Nations, (2003). The World Banana Economy 1985-2002, http://www.fao.org/docrep/007/y5102e/y5102e04.htm, Erişim Tarihi:14.01.2016

FAO-Banana Market Review and Banana Statistic 2012-2013, (2014). http://www.fao.org/fileadmin/templates/est/COMM_MARKETS_MONITORING/Bananas/D ocuments/Banana_Information_Note_2014-_rev.pdf, Erişim Tarihi: 17.12.2015

Gübbük, H., Pekmezci, M., Erkan, M. (2003). “Meristem Kültürü İle Çoğaltılan Değişik Muz Klonlarının Açıkta ve Örtü Altında Yetiştirme Olanakları Üzerinde Araştırmalar”, Akdeniz Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü, Anadolu, J. of AARI sayı:13, Y: 2, ss. 1-15.

Gül, E., Ekinci, A. (2006). “Türkiye’de Reel Döviz Kuru İle İhracat ve İthalat Arasındaki Nedensellik İlişkisi: 1990-2006”, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S: 16, ss. 165-183.

Gülistan, E., Uzunöz, M. (2008). “Türkiye ve Avrupa Fındık Fiyatları ve Döviz Kuru Arasındaki Nedensellik İlişkisi”, U. Ü. Ziraat Fakültesi Dergisi, Sayı 2, ss. 47-56.

Güneş, S., Gürel, P., Cambazoğlu, B. (2013). “Dış Ticaret Hadleri, Dünya Petrol Fiyatları ve Döviz Kuru İlişkisi, Yapısal Var Analizi: Türkiye Örneği”, Uluslar arası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, Y. 20, ss. 1-18.

Hatırlı, S., Önder, K. (2010). “Reel Döviz Kurundaki Değişikliğin Türkiye!nin Tekstil ve Konnfeksiyon İhrcatı Üzerine Etkisinin Araştırılması” Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, c:10, S:2, s.s. 41-54

Hayakama, K., Kımura, F. (2009). “The Effect Of Exchange Rate Volatility On İnternational Trade İn East Asia” cilt:23, y.: 4, ss. 395-406.

Hepaktan, E. (2011). “Türkiye’de Uygulanan Döviz Kuru Sistemlerinin Dış Ticaret İle İlişkisi” Akademik Araştırmalar ve Çalışmalar Dergisi, c:3, S:5, ss. 62-82.

Kıymaz, T., ve Saçlı, Y. (2008). “Tarım ve Gıda Ürünleri Fiyatlarında Yaşanan Sorunlar ve Öneriler”, Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı, Yayın No: 2767, Ankara,

(http://tarim.kalkinma.gov.tr/wp-content/uploads/2014/11/fiyat1.pdf), Erişim Tarihi: 02.04.2016

Kızıldere, C., Kabadayı, B. (2008). “Dış Ticaretin Döviz Kuru Değişimlerine Duyarlılığı:Türkiye Üzerine Bir İnceleme”, Uluslar arası İktisadi İdari İncelemeler Dergisi, S.12, ss. 39-53.

Kızıldere, C., Kabadayı, B. (2013). “Dış Ticaretin Döviz Kuru Değişimlerine Duyarlılığı: Seçilmiş Gelişmekte Olan Ülkeler Üzerine Bir İnceleme”, Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, c:27, S:3, ss. 41-53.

Kozak, B. (2003). “Muz Yetiştiriciliği”, Türkiye Ziraat Odaları Birliği, Anamur Ziraat Odası,yayın no:237, ss. 1-465.

Kutlu, S. (2013). “Change İn Exchange Rates and The Balance Of Trade: A Literature Survey With Reference To Turkey’s Foreing Trade”, Atatürk Üniversitesi İktisadi İdari Bilimler Dergisi, S:2, y.27, ss. 121-140.

MBE, (2011). “Bahçecilik Muz Yetiştiriciliği”, Ankara, ss. 1-49 (http://www.megep.meb.gov.tr/mte_program_modul/moduller_pdf/Muz%20Yeti%C5%9Ftiri cili%C4%9Fi%20(bah%C3%A7ecilik).pdf), Erişim Tarihi: 27.04.2015

Özer, O.O. (2012). “Türkiye’nin Tarım Ürünleri İhracat Fonksiyonu ve Döviz Kuru Belirsizliğinin İhracatta Olan Etkileri”, Selçuk Üniversitesi Selçuk Tarım ve Gıda Bilimleri Dergisi, S:2, y. 26, ss. 63-69.

Persley, G. George, P. (1999). “Banana, Breeding, and Ajj Biotechnology Comnmodiiy Advances through Banana improvement Project Reseanch, 1994-1998”, WorldBank, rapor no:2, ss. 1-75.

Reboredo, J.C. Ugando, M. (2014). “US dollar exchange rate and food price dependence: Implications for portfolio risk management” The North American Journal of Economics and Finance, S:30, ss. 72-89.

Saatcioğlu, C. Karaca, O. (2004). “Döviz Kuru Belirsizliğinin İhracata Etkisi: Türkiye Örneği”, Doğuş Üniversitesi Dergisi, y.2, S:11, ss. 183-195.

Sarı, A. (2010). “Döviz Kuru Oynaklığının İthalata Etkileri: Türkiye Örneği”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Ekonometri ve İstatistik Dergisi, y.11, S:12, ss. 31-44.

Sever, E. (2012). “Döviz Kuru Dalgalanmalarının Tarımsal Dış Ticarete Etkisi: Türkiye Örneği”, Aksaray Üniversitesi, Akademik Araştırmalar ve Çalışmalar Dergisi, Sayı: 7, ss. 17-35.

Sheldon, I., Mishra, S., Pick, D., Thompson, S. (2010) “Exchange Rate Uncertainty and US Bilateral Fresh Fruit and Fresh Vegetable Trade: an Application of The Gravity Model”, Department of Agricultural, Environmental and Development Economics, The Ohio State University, Columbus, s.s. 1-46

Tarı, R., (2009). “Döviz Kuru Belirsizliğinin İhracata Etkisi: Türkiye İçin Bir Uygulama”, Yönetim ve Ekonomi dergisi, y.2, S:16, 95-106.

Türkay, C., Öztürk, H., Pınar, H., Hocagil, M. (2006). “Anamur Yöresi Muz Seralarının Yapısal ve İşlevsel Özellikleri”, Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Makinaları Bölümü, Alata Bahçe Kültürleri Araştırma Enstitüsü, Alatarım, s:5, y:2, ss. 1-6.

Türkay, C., Öztürk, H. (2009). “Anamur Yöresindeki Muz Seralarında Doğal Havalandırma Etkinliği ve Havalandırma Açıklığı Alanının Belirlenmesi”, Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Makinaları Bölümü, Tarım Makinaları Bilim Dergisi, sayı:5, y:2, ss. 1-10.

UNEP, (2002). “Integrated Assessment of Trade Liberalization and Trade-Related Policies”, United Nation New York and Genava A Synthesis Report, ss. 1-102 (http://www.unep.ch/etu/publications/CSII_Ecuador.pdf), Erişim Tarihi: 15.06.2015

Uysal, Ö. (2010). “Antalya İlinde Muz Üretim Maliyetlerinin Belirlenmesi ve Muz Üretiminin Ekonomik Analizi”, TUİK Uzmanlık Tezi.

Velazquez, C., Carvajal, A., Barragan, L. (2016 ).“Fruit Processing in Central America and Mexico”, Biotransformation of Agricultural Waste and By-Products: The Food, Feed, Fibre, Fuel (4F) Economy, pp. 1-27.

Witherington, L., WilliamsH. (2014). “Which Countries Are On The Biggest Banana Bender?”, http://www.wsj.com/articles/which-countries-are-on-the-biggest-banana-bender- 1409898821), 07.01.2016

İnternet Kaynakları

http://faostat3.fao.org/compare/E, Erişim tarihi: 01.01.2016

http://www.eng.ege.edu.tr/otles/GıdaTarihi/Muz.htm,Erişim tarihi:07.10.2015 http://www.turkcebilgi.com/muz#bilgiErişim tarihi:09.01.2016

http://www.bahcebitkileri.org/muz-yetistiriciligi.html, Erişim tarihi:10.01.2016 http://www.turkomp.gov.tr/food/395, Erişim tarihi:17.01.2016

http://dolecrs.com/uploads/2012/06/Soil%20&%20More%20Water%20Footprint%20 Assessment.pdf, Erişim tarihi:14.02.2016

http://www.araştirma.taim.gov.tr/alata/belgeler/brosurler/MuzYetişririciliğiHpınar.pdf , Erişim tarihi:18.02.2016, saat:12:00

http://www.muz.gen.tr/muzkit/muzyeto9.htm: Erişim tarihi:23.02.2016

https://www.tse.org.tr/upload/tr/dosya/icerikyonetimi/7376/20112015135256-2.pdf , Erişim tarihi:28.02.20016

http://www.rainforest-alliance.org/kids/species-profiles/banana, Erişim Tarihi: 29.02.2016

http://www.muz.gen.tr/muzsemp/berk%20muz%20bildiri.pdf,Erişim Tarihi:20.04.2016

http://cekok.com.tr/turkce/sosyal.html, Erişim tarihi:20.04.2016 http://www.forgida.com.tr/dagitim.html, Erişim Tarihi:21.04.2016 http://www.starban.com.tr/default.asp?id=4, Erişim tarihi: 21.04.2016 http://www.tumerdem.com.tr/tr/ithalat.html, Erişim Tarihi: 21.04.2016

http://batiakdeniz.gtb.gov.tr/baglantilar/antalya-gumruk-mudurlugu, Erişim