Mustafa Necati Uğural (20 Aralık 1925- 1 Ocak 1929)

1925 yılının sonunda maarif vekili olan Mustafa Necati, yeni Türkiye cumhuriyetinin her alanda başlatmış olduğu yenileşme çalışmalarına eğitim alanında ki katkılarıyla adını duyurmuştur. Mustafa Kemal’in en büyük şanslarından biri Vasıf Çınar, Mustafa Necati gibi alanında donanımlı ve devrimlere gönülden bağlı korkusuz insanların verilen görevi layıkıyla yerine getirmeye çalışmaları olmuştur. Bu anlamda Mustafa Necati’nin 3 yıllık maarif vekilliği döneminde yaptıkları Türk eğitim sisteminin yenileşmesinde ve şekillenmesinde oldukça önemli icraatlar olmuştur. Ona göre “eğitimin amacı, yeni nesli bedenen ve fikren olduğu kadar seciye ve millî heyecan yönünden de yeni hayata ve demokrasinin gereklerine hazırlamaktır. Türklük, bu şekilde içinde bulunduğu medenî milletler arasında yüksek bir yer elde edecektir” (Çelebi ve Asan, 2016, s. 23).

34 Göreve başladığında yapmış olduğu ilk icraat 3. Heyet-i ilmiyeyi toplamak olmuştur.

Bu toplantı neticesinde “Talim Terbiye Dairesi”nin kurulması kararlaştırılırken ayrıca öğretmenlerin özlük haklarında iyileştirmeler yapılması ve liselerin belirli il merkezlerine toplanması kararlaştırılmıştır (Sakaoğlu, 1992, s. 19).Üçüncü heyeti ilmiyenin ayrıntılarına ikinci bölümde değinildiğinden burada bahsedilmeyecektir.

Mustafa Necati döneminin önemli faaliyetlerinden biri de karma eğitimin başlatılması olmuştur. Talim terbiye de yapılan büyük tartışmalarda bir netice elde edilmemesi üzerine o bütün sorumluluğu üzerine alarak Anadolu’da 70 kadar ortaokulda karma eğitimin başlamasını sağlamıştır (Binbaşıoğlu, 2005, s. 276).

Mustafa Necati, İsmail Safa’nın daveti üzerine 1924 yılı temmuz ayında ülkemize gelen John Dewey’in raporu doğrultusunda hareket etmiş ve onun önerilerinin birçoğunu uygulamıştır. Böylelikle Türk eğitim sistemi Atatürk’ün eğitim anlayışı ile tutarlı pragmatizm çerçevesinde iş eğitiminin, üretkenliğin ve eğitimin ekonomik süreçlerle uygunluğunun ön plana alındığı bir yöne çevrilmiştir. (Bal, 1991, s. 66).

Ayrıca Hamdullah Suphi döneminde Almanya’dan getirilen Alfred Künhe’nin tavsiyesi üzerine Mustafa Necati Belçika’dan mesleki ve teknik eğitim alanında Omar Buyse davet edilmiştir.

22 Mart 1926 tarihinde çıkartılan “Maarif Teşkilatı Kanunu” doğrultusunda Türkiye 13 eğitim bölgesine ayrılmış ve her bölgenin başına bir “Maarif Emini”, her il merkezine de bir maarif müdürü atanarak o güne kadar valilerin denetiminde olan tüm eğitim işleri “Maarif Teşkilatı”na devredilmiştir. Eğitim açısından ülkenin bu şekilde bölgelere ve devamında alt basamaklara ayırmaktaki öncelikli gaye Tevhid-i Tedrisat yasasının en alt birimlere kadar sağlıklı bir şekilde uygulanmasını sağlamaktır (Çelebi ve Asan, 2016, s. 23).

Mustafa Necati’nin maarif vekilliği dönemindeki en önemli faaliyet “Yeni Türk harflerinin Kabul ve Tatbiki Hakkında Kanun” olmuştur. Ayrıntılarından ikinci bölümde değindiğimiz harf inkılabı ile halk tabakasının da talim ve terbiyesi mevzusu da gündeme gelmiş, sadece okuma yazması olmayanları değil eski yazıyı okuyup yazanlara da yeni yazının öğretilmesi için ülke genelinde “Millet Mektepleri” açılmıştır.

35 Eğitim teşkilatında yapılan bu düzenlemelerin yanı sıra yayınlanmış olan bir genelgeyle Cumhuriyet eğitiminin temel ilkeleri şu şekilde belirlenmiştir (Sakaoğlu, 1992, s. 33-34):

Türkiye'de herkesin milli ve dünyevi, modern ve demokratik bir terbiye alması esastır...

Eğitimin "milli" olmasından maksat, gençleri, yaşayan bütün kurumları, düşünce ve idealleriyle milli topluma uydurmaktır...

Dünyevi kelimesinden hedeflenen anlam, eğitimin Laik olması, düşünceyi daraltan ve vicdan özgürlüğünü kıran her türlü dini etkiden uzak bulunmaktır.

Modern deyimiyle, eğitimin, yöntemler ve teknikler bakımından en yeni bilimsel kurallara göre sürdürülmesi, demokratiklik ile de eğitim ve öğretimin bütün olanaklarından kadın erkek tüm ulus bireylerinin eşit derecede yararlanması, serveti, toplumdaki yeri ne olursa olsun her gencin yeteneği ve zekâsı derecesinde öğrenim görebilmesine hiçbir engelin konmaması düşünülmüştür.

İlköğretimin milli ve demokratik olması, kız erkek, zengin yoksul bütün millet çocuklarının aynı biçimde eğitim görmesi, bu ilkenin zorunlu bir sonucudur.

Yine, ilköğretimin mesleki eğilimlerden, dini etkilerden uzak tutulması, ilköğretim programına yabancı dil konulmaması da bu ilkeye dayanır.

Mustafa Necati’nin üç yıllık maarif vekilliği döneminde yapmış olduğu çalışmaları şu şekilde özetlemek mümkündür (TED 1981’den aktaran Özgan, 2012, s. 134):

 Maarif Teskilât Kanunu ile bakanlık merkez örgütü geliştirilmiş, Talim ve Terbiye Kurulu, Maarif Eminliği ve Teftiş Kurulu kurulmuştur.

 Muallim Mekteplerine Muavenet (Yardım) Kanunu ile öğretmen okulları geliştirilmiş, yeni okul binaları yapılmıştır.

 Gazi Eğitim Enstitüsü kurulmuştur.

 Ortaöğretimde öğrenim parasızlaştırılmıştır.

 Tüm okul kitaplarının bakanlıkça bastırılması sağlanmıştır.

 En yeni öğretim ve eğitim yöntemlerini getiren “İlkokul Öğretim İzlencesi 1926'da uygulanmaya konulmuştur.

 1926 yılında Kayseri ve Denizli'de Köy Öğretmen Okulları açılmıştır.

 İlköğretim öğretmenleri ve denetmenleri için olgunlaştırma kursları açılmıştır.

 Köy yatılı okulları ve pansiyonlu köy okulları açılmıştır.

 TERBiYE dergisi yayın hayatına başlamış, eğitim ve öğretmenlikle ilgili değerli kitaplar Türkçeye çevrilmiş, çeşitli kitaplar yazılmış, yayımlanmış ve öğretmenlere dağıtılmıştır.

 Yeni Türk Harflerinin kabulüyle gerçekleşen yazı devrimi sonucunda kısa sürede tüm halkın okur-yazar olması amacıyla geniş hazırlıklar ve çalışmalar yapılmıştır.

 Ortaöğretimin geliştirilmesi için yapı, araç, gereç ve kitapla donatılmasına yönelik çalışmalar yapılmış, nitelikli öğretmen yetiştirilmesi ve öğretmenlerin olgunlaştırılması çalışmaları sonucunda olumlu gelişmeler kaydedilmiştir.

 Öğretmenlere saygı, saygınlık ve toplum nezdinde değer ve onur kazandırılmıştır.

 1926'da Okul Müzesi kurulmuştur.

Mustafa Necati döneminde başlatılan köy öğretmeni yetiştirme çalışmaları Reşit Galip döneminde de devam ettirilmiş ancak etkili ve kalıcı sonuçlar alınamamıştır (Öztürk, 2007, s. 250).

Türk eğitim tarihinde eğitime yaptığı katkılarla adından en çok söz ettiren bakanlardan biri olan Mustafa Necati Bey, bakanlığı süresince eğitimin merkezileşmesi için çok çaba harcamış, eğitimin yükünü taşıyan öğretmenlere büyük

36 önem vermiş ve “Maarif hizmetinde asıl olan öğretmenliktir” diyerek, Türk eğitim sisteminin en büyük sorununun ilköğretim ve öğretmen yetiştirme meselesi olduğunu dile getirmiştir (Başgöz, 1999, s. 89).