Mundell Fleming Modeli

Mundell-Fleming modeli 1962 yılında Robert Mundell ve Marcus Fleming tarafından geliĢtirilmiĢtir. Bu modele göre, bütçe açıklarının faizleri arttırmasıyla birlikte yurt dıĢı sermaye giriĢlerinin hız kazanacağı ve ulusal paranın dıĢ değerindeki artıĢ ile beraber ithalata olan talebinin geniĢleyeceği ve ihracatın yavaĢlayacağı ileri sürülerek ek cari açıkların buna bağlı olarak ortaya çıkacağı ve geliĢeceği belirtmektedir. Mundell-Fleming modelinde izlenen döviz kuru politikasına göre, para ve maliye politikalarının milli gelir ve dıĢ denge üzerindeki etkisi kısa dönemde değiĢebilmektedir.

Para politikası ile maliye politikasının açık ekonomiler üzerindeki etkilerini, bu politikaları birbirinden ayırarak inceleyen ilk yazar Robert Mundell’dir. Mundell, para ve maliye politikasının etkilerini incelerken uluslararası sermaye akımlarını da analize katmıĢtır. Bu analizler kur ayarlaması yapmaya gerek olmadan para ve maliye politikalarının birlikte kullanılması ile iç ve dıĢ dengenin aynı anda nasıl gerçekleĢtirilebileceğini ortaya koymaktadır (YaĢar, 2013: 18). Bu analizlere göre, para

20 politikası ile maliye politikası dıĢ denge hedefini etkilemede kullanılabilmektedir. Örneğin, para arzında meydana gelen bir daralma sonucunda, faiz oranı yükselmektedir. Bu da kısa süreli yabancı sermaye giriĢini çekici kılıp, ülke dıĢına sermaye çıkıĢını caydırmaktadır ve bir ödemeler bilançosu fazlasına sebep olabilmektedir.

Mundell-Fleming Modeli, dıĢa açık olan küçük çaplı bir ekonomide, toplam arzın tam esnek olduğu ve fiyatlar genel düzeyinin dengede olduğu kısa dönemli bir model üzerine kurulmuĢtur. Modele göre, sınırsız sermaye hareketliliği varsayımı bulunmaktadır ve bugünkü döviz kuru ile gelecek beklentileri aynı olmaktadır.

Bu Ģartlar altında sınırsız sermaye hareketleri koĢulu ile para piyasasında denge; yurt içi faiz oranları (i) ile dıĢ dünya faiz oranlarının (i*) eĢit olduğu (i=i*) varsayımı altında; reel para talebinin L=(M/P), para arzına (M) eĢitliğine (L=M) bağlıdır. Para arzı (M) para otoritelerince belirlenmekte (Merkez Bankalarınca) ve parasal tabanı oluĢturmaktadır. Reel para talebi (L) , milli gelirin (Y) ve faiz oranlarının (i) bir fonksiyonudur. Milli gelir artıĢı para talebini arttırmakta, faiz oranlarındaki artıĢ paranın elde tutma maliyetini artırdığı için para talebini azaltmaktadır (Alkan, 2007: 47).

Mal piyasasında denge; yatırımların tasarruflara eĢit olduğu I=S eĢitliğinin sağlanmasıyla gerçekleĢmektedir. Burada yatırımlar (I) , faizin (i) bir fonksiyonu iken tasarruflar (S), milli gelirin (Y) bir fonksiyonudur. Faiz oranları arttıkça yatırımlar azalmakta, milli gelirler arttıkça ise tasarruflar artmaktadır. Tasarruf yatırım eĢitliğinin sağlandığı denge noktasındaysa ise (I=S) mal piyasasında denge sağlanmaktadır. IS eğrisi negatif eğimli olup, mal piyasasında farklı denge noktalarının bileĢenlerini göstermektedir (Paya, 1997: 217).

DıĢ denge; ÖB eğrisi ile gösterilmektedir. ÖB eğrisi; yurt içi ve yurt dıĢı fiyatlar genel seviyesinin dengede olduğu varsayımı altında farklı döviz kuru (r) ve milli gelir seviyelerinde mal piyasasındaki denge bileĢenlerinden elde edilmektedir. ÖB eğrisi, döviz kurları ile milli gelir arasındaki iliĢkiyi gösterir. Nominal döviz kurundaki artıĢ yabancı mal ve hizmetleri, yerli mallara göre daha pahalı bir hale getirir. Bunun sonucunda da yurtiçi talep artar ve milli gelir yükselir (Parasız, 1996: 503).

1960’lar ile 1970’lerin baĢlarında Mundell-Fleming modeli makroekonomik politikaların iç ve dıĢ dengeyi eĢzamanlı olarak sağlayabileceği düĢüncesini yansıtmaktaydı. Model, özünde klasik IS-LM modelinin açık ekonomiye uyarlanmıĢ halidir. Uluslararası sermaye hareketliliği varsayımına ek olarak yerli mallar ile yabancı malların eksik olarak ikame edilebilirliği ve istihdam varsayımına göre ya sabit fiyat- değiĢken reel üretim düzeyi ya da sabit reel üretim-değiĢken fiyat düzeyi varsayımları

21 yapılmaktadır. Model temelde kısa vade üzerinde yoğunlaĢmakta olduğundan, basit denkleĢtirme mekanizmalarını durağan döviz kuru bekleyiĢleri ve akım dengesi yoluyla açıklamaktadır. Ünü yayılan model, politika uygulamalarının farklı döviz kuru rejimleri altında faiz oranları ve üretim düzeyi üzerindeki etkisini açıklamakta kullanılmıĢtır (TCMB, 2002: 5).

Mundell-Fleming Modeline göre dıĢa açık bir ekonomide; mal ve para piyasalarındaki denge Ģöyledir (Alkan, 2007: 48):

X =ihracat r = döviz kuru

Yf = yabancı ülkelerin milli geliri M = ithalat

Y = milli gelir i* = yurtdıĢı faiz oranları

i = yurtiçi faiz oranı NXM = net ihracat ithalat durumu NSH = net sermaye akıĢı

Ys = Yd=C(i,Y) + I (i) + G + NXM (Y,Yf,r)

Dış Denge;

∆ÖB = NXM(Y,Yf,r) – NSH(i,i*) koĢulları ile sağlanmaktadır.

Mundell-Fleming modeline yöneltilen eleĢtirilerin baĢında sermaye hareketleri ile ilgili hiçbir sınırlamanın bulunmadığının varsayılmasıdır. Fakat sermaye hareketleri ile ilgili sınırlamaların olması olayın boyutlarını değiĢtirecektir. Ayrıca özgün Mundell- Fleming modeli, zaman içinde yer alan diğer tüm makroekonomik analizlerdeki gibi, finansal piyasalardaki beklentilerle ilgili basitleĢtirilmiĢ varsayımlara sahiptir ve kısa dönemde fiyat katılığını varsaymaktadır (Alkan, 2007: 49).

Cari açığın azaltılmasında esnek ve sabit döviz kuru sistemlerinin IS-LM doğrularındaki etkinlik analizi aĢağıdaki tabloda özetlenebilir;

Tablo 3: Esnek ve Sabit Döviz Kuru Sistemlerinde Cari Açığın Azaltılması Adına Para ve Maliye Politikaları

Esnek Döviz Sabit Döviz

IS G↑⇒Y↓⇒M↑(DıĢ Açık) ⇒R↑⇒Cari Açık↓ G↓⇒Y↓⇒M↓⇒Cari Açık↓

LM Ms↓⇒i↑⇒I↓⇒Y↓⇒M↓⇒R↑⇒Cari Açık↓ Ms↓⇒ i↑⇒ I↓⇒Y↓⇒M↓⇒Cari Açık↓

22 Tablo 3’de de görüldüğü üzere, esnek ve sabit döviz kuru sistemlerinde gerek para gerekse maliye politikaları yoluyla cari açığın azaltılması mümkündür. Para politikalarında para arzındaki değiĢimler, maliye politikasında ise kamu harcamalarındaki değiĢimler sonucunda cari açığın azaltılmasına yönelik politikalar geliĢtirilebilmektedir. Cari açığın azaltılması adına esnek ve sabit döviz kuru sisteminde daraltıcı para politikası etkinken; yine aynı amaç doğrultusunda esnek döviz kuru sisteminde geniĢletici maliye politikası etkin, sabit döviz kuru sisteminde ise daraltıcı maliye politikası etkin haldedir.