Muhbir

Suavi’nin yaĢadığı dönem Osmanlı dâhilinde gazetecilik yayınlarının ilerlediği bir aralıktır. Tercümân-ı Ahvâl ve Tasvîr-i Efkâr gibi halkın ilgisine mazhar gazetelere ek, bir diğer özel teĢebbüs ile Filip Efendi tarafından Muhbir yayınlanmaya baĢlamıĢtır.249

Ġlk sayısı 1 Ocak 1867’ye tekabül eden gazetenin baĢyazarı Ali Suavi’dir.250

Muhbir ilk yazınlarında maarif ağırlıktadır.251 Muhbir ilk sayısında, “bu gazete maârif ve havadis-i Dâhiliye ve Hülasâ-i politikadan bahsedecektir.” der.252

Ayrıca dil, hürriyet ve kalkınma diğer mevzu konulardır. Ancak Muhbir’i diğer gazetelerden ayrı kılan politika üzerine kaleme alınan Suavi’nin yazılarıdır. Bilhassa Girit, Mısır ve Belgrad Kalesinin Sırbistan’a verilmesi ilgili yazılar Muhbir‟ de iĢlenmiĢtir.253 Müslümanlar arasındaki iliĢkilerin kurulması ve yardımlaĢmanın sağlanmasına yönelik çağrılarda söz konusudur. Girit dâhilinde Müslüman nüfusun yaĢadığı mezalimlere duyarsız kalınmaması Muhbir‟ de neĢredilmiĢtir. Keza Suavi’nin Belgrad Kalesinin Sırplara bırakılmasına karĢı duyduğu öfke ve kaleminden dökülenler Ali PaĢa ile arasını açmıĢtır.254

Ali Suavi artık azılı bir muhalif addedilerek, sivrilmektedir. Politik yazıların birçoğunda devlet ricaline ağır muahezelerde bulunan Suavi, Muhbir‟ de ön plandadır. Bizatihi Suavi Muhbir‟ i Ģu Ģekilde ifade eder:

“Bir gün Filip isminde Ermeni taifesinden bir adam bilmediğim bir zatı vasıta ederek bana geldi. Muhbir isminde bir gazete tesis edeceğini bilbeyan benim yazmaklığımı isti’da etti. Ben vasıta olan Tevfik Efendi’ye yazdırmasını ve aralıkta ben de bazı Ģey yazıp

248 _{Çelik, a.g.e. s. 67.}

249 _{Nalcıoğlu, B. U. (2013). Osmanlı‟da Muhalif Basının Doğuşu 1828-1878, Ġstanbul: Yeditepe Yayınevi,} 2013, S.133. 250 Nalcıoğlu, a.g.e. S.133. 251 _{Çelik, a.g.e. s. 75.} 252 _{Çavdar, a.g.e. s. 24.} 253 _{Çelik, a.g.e. s. 76.} 254 Çelik, a.g.e. s. 76.

49 vereceğimi söyledim. Bu adam gazetesini yaptı ve Tevfik’i muharrir tayin eyledi. Fakat birimci nüshasını kâmilen ben yazdım. Sonraları da bazı bentler yazdım. Bu iĢe parmak sokmaktan asıl muradım vatanımız gazetelerinin köhne inĢa’larını bozmak idi. Hem lisanı bozdum hem de memleketimize ( hürriyet-i eklâm ) soktum. Hatta ol vakt meclis-i vâlâ âzâsından Ziya Bey’in yanında bazı kibar Muhbir gazetesi daire-i edebden çıkıyor, yollu bana telmih eylediğinde mir-i müĢarünileyh’ memleketimizde sağırlık duvarına ( Takvim-i Vekayi ) bir çivi iliĢtirdi. Sonra ( Ceride-i Havadis ) o çiviye bir çekiç, muharriren Tercüman-ı Ahvâl diğer bir çekiç ve daha sonra Tasvir-i Efkâr da bir çekiç vurdu. ġimdi bir Suavi peyda oldu. Eline koca bir tokmak alıp çiviye bir vuruĢ vurdu ki çivi dibine kadar girdi. Bu asır Ģu duvarı delecek, bu kulakları açacak idi. ĠĢte açtı, buna mukadder gibi bilip deliği kapatırız zan etmemeli. Hürriyet-i tab’ memlekete girecek, buna çare yoktur, demiĢ olduğu o zaman iĢitildi.”255

Diğer yandan Muhbir’ de Sultan Abdülaziz’ in yanındakilere alçak, çukur ve bî-idrâk yaftalamalarında bulunan Mustafa Fazıl PaĢa’ya övgüler dizmesi de Bâb- Âli’nin dikkatini çekmiĢtir.256

Bu yönüyle Suavi Muhbir‟ de aristokratik devlet yapılanmaları ile harp halindedir denilebilir. O, özellikle Tanzimat’tan bu yana Osmanlı Devlet erkânının liyakatsizliğinden dem vurmaktadır. Yalnızca bu durum Suavi için geçerli değildir. Ancak Muhbir‟ de Suavi bir Ģeylerin yanlıĢlığını ifade etme hususunda dönemin ulema ve ileri adamları arasında en öndedir ve keza Muhbir bu hususlarda baĢı çekmektedir. Ön planda bulunma ve bilhassa Belgrad Kalesinin Sırplara bırakılmasının ardından Suavi’nin Muhbir‟ de Ali PaĢa’ya yönelik galiz ithamları gazetenin kapanması ile sonuçlanmıĢtır. Filip Efendi bu kararın akabinde Bâb-ı Âli’ye bir beyanname ile Muhbir‟ in neden kapatıldığına cevap aramıĢtır.257

Keza Namık Kemal’de Tasvir-i Efkâr‟ da Muhbir‟ in kapatılmasını tenkit etmiĢtir.258 Suavi Müslüman ahvalin meramlarını kendi düzleminde Muhbir‟ de ifade etmiĢtir. Girit, Belgrad ve Mısır üzerine yazdıkları ve Müslümanlar arasında iane toplanmasına yönelik çabaları oldukça önemlidir. Suavi mevzu meskenleri ülke varlığının esası addetmiĢtir.259

Bu doğrultuda Muhbir‟ de dikkat kesilmiĢtir. Lakin bir husus bilinmelidir ki Ġstanbul’da yayımlanan Muhbir ile Londra’da Mustafa Fazıl PaĢa ve Yeni Osmanlılar yazar kadrosunun Le Mukhbir‟ i bir değildir. Suavi,

255 _{Ulûm, nr.15, s.909-910. (Hüseyin Çelik, Ali Suavi ve Dönemi kitabından alıntılanmıĢtır, s.73.)} 256

Çelik, a.g.e. s. 77. 257 _{Çelik, a.g.e. s. 81.} 258 _{Çelik, a.g.e. s. 81.}

259 _{Dr. Ġsmail Doğan, Siyasal Tutum Geliştirmede İki Tanzimat Aydını: Münif Paşa ve Ali Suavi, Ġslâmi} AraĢtırmalar Dergisi, 1989, 3. Cilt- 4.Sayı, S.203.

50 Kastamonu sürgünü sonrasında Le Mukhbir ile gazetecilik faaliyetlerine devam eder.260 Tabiidir ki Suavi Londra’da çıkarılan Le Mukhbir‟ de daha hürdür. Ġstanbul’un Muhbir‟ in de değinemediklerine yahut eksik kalınan politik makalelerine, risalelerine Londra’nın özgür ikliminde değinebilen Suavi, Londra’da artık Yeni Osmanlıların ileri azalarındandır. Muhbir‟ in kapatılmasının ardından Mustafa Fazıl PaĢanın ianeleri ve inayetleri ile Avrupa’ya avdet eden Suavi artık daha da keskinleĢmiĢtir. Lakin Muhbir‟ in kapatılmasının ardından Suavi’nin Kastamonu sürgünü ve Mustafa Fazıl PaĢa ile kurduğu iletiĢim de önemlidir. Sarıklı Molla Kastamonu’da yaklaĢık iki-üç ay zaman zarfında bulunmuĢtur.261

Bu aralıkta kendisinin Mustafa Fazıl PaĢa ve çevresinden herhangi biri ile irtibat içinde bulunduğu muammadır. Ancak Muhbir‟ de yazdığı dönemde mevzu PaĢa’nın kendisine yakınlıkta bulunduğunu bizatihi Suavi Ģu Ģekilde ifade eder:

“Bir aralık Muhbir gazetesinin sahibi Filip Nord gazetesinde Fazıl PaĢa’nın Sır kâtibi imzasıyla görülmüĢ olan Jön Türk riyaseti ilânını Türkçeye tercüme ettirerek gazeteye derc etmiĢ. Bundan benim haberim yok idi. Kaldı ki Bâb-ı Âli nazarında bunun tercüme ve ilanı bana azv olundu. ĠĢte o tarihten itibaren Fazıl PaĢa taraftarı addolunmaya baĢladım. Bundan birkaç gün sonra merkum Filip yanıma gelip: “Mustafa Fazıl PaĢa’nın kethüdası Mehmed Bey beni çağırttı. PaĢa’nın Muhbir gazetesinden memnuniyetini ve sana olan meyl ü muhabbetini beyan etti.” dedi. Ve mülâkat ister misin diye sual eyledi. Ben mülâkatına tama etmedim.”262

Suavi’nin bu dönemde Mustafa Fazıl PaĢa’ya mesafeli yaklaĢması tabiidir. Keza Muhbir’ in kapatılmasının ardından “Kararnâme-i Ali” yayınlandı ( 14 Mart 1867 ).263 Basın sansürünün uygulanması Namık Kemal, Ziya PaĢa gibi isimleri Ġstanbul’dan uzaklaĢtırdı. Bir nevi bu kararname ile dönemin önemli isimlerinden Namık Kemal, Ziya PaĢa’ya ek olarak Agâh Efendi ve Ebuzziya Avrupa’da bir arada bulundu. Bu isimler muhalif kiĢilerdir ve Avrupa’da Yeni Osmanlılar adı ile anılmıĢlardır.

260

Yr. Doç.Dr. Edibe Sözen, Yeni Osmanlılar ve Gazetecilik, Ġstanbul Üniversitesi ĠletiĢim Fakültesi Dergisi, Ġstanbul, S.181.

261 _{Çelik, a.g.e. s. 83.}

262 _{Ulûm, nr.15, s.910. (Hüseyin Çelik, Ali Suavi ve Dönemi kitabından alıntılanmıĢtır, s.85)} 263

51 Diğer yandan eski Sadrazam Fuad PaĢa’nın çıkardığı 10 Ocak 1865 tarihli kanun ile mahkeme kararı tevdi edilmeden gazetelerin kapatılması yasak idi.264

Belki de bu durum Muhbir’ in son sayılarında cüretkâr düĢünceleri kaleme alan ve millet meclisinin kurulmasını öneren Suavi’de vuku buldu, ilaveten bu önerileriyle Mustafa Fazıl PaĢa ile paralellik taĢıdı. Ayrıca Belgrad Kalasının Sırbistan’a bırakılması üzerine dönemin sadrazamını köĢesinde muhakeme edecek kadar pervasızdır Suavi.265 Ve bizatihi bu husuller Mustafa Fazıl PaĢa’nın kendisini Avrupa’ya davetini tevdi kılmıĢtır. Kastamonu sürgün günleri bu çağrının karĢılık bulduğu aralıktır. Suavi mevzu davet karĢısında tereddüt içerisindedir. Ancak bu tereddüt uzun sürmemiĢtir. Çünkü Suavi’nin firar edeceğine yönelik saikalar dolanmaya baĢlamıĢtır ve her an kendisine karĢı menfi bir müdahale söz konusudur. Nihayetinde Suavi davete icap eder ve 18 Mayıs 1867’de firar eder.266 Bu firarda Mustafa Fazıl PaĢa’nın teĢviki ve sağladığı imkânlar ön plandadır.267

Artık Suavi için Avrupa safhası baĢlayacaktır.