Maliyet fonksiyonunun oluşturulmasında muhasebe hesap ve kayıtlarından yararlanılması nedeniyle bu yönteme muhasebe yöntemi denir. Bu yöntemde geçmiş dönemlerde gerçekleşmiş giderler ile faaliyet hacimleri esas alınır. Dönemler itibariyle faaliyet hacmindeki değişme ile giderlerdeki değişme yüzdeleri karşılaştırılarak giderlerin sabit ya da değişken olduğuna karar verilir ve maliyet fonksiyonu oluşturulur. Dönemler itibariyle gerçekleşmiş giderler muhasebe kayıtlarından alınır.
ÖRNEK:
Tek çeşit mamul üretilen X işletmesinde geçmiş 6 aya ilişkin aylık üretim hacmi ve gider hesapları şöyledir. (yıllık da aynı şekilde yapılır)
Aylar 1 2 3 4 5 6 Toplam
Üretim Miktarı 300 250 350 400 400 300 2.000
İlk Md.M.Gid. 3.100 2.500 3.600 4.200 4.300 3.300 21.000
D.İşçilik 6.000 5.000 7.000 8.000 8.000 6.000 40.000
Endkt. İşçilik
Gid. 3.300 3.250 3.350 3.400 3.400 3.300 20.000
Amortisman
Giderleri 500 500 500 500 500 500 3.000
Enerji Giderleri 400 350 450 550 550 450 2.700
Bakım On.Gid. 500 450 550 550 550 550 3.200
Diğer
G.Ür.Gid. 2.100 2.050 2.150 2.200 2.200 2.150 12.800
Genel Yön.G. 1.500 1.500 1.500 1.600 1.600 1.600 9.200
TOPLAM
MALİYET 17.700 15.850 19.450 21.400 21.500 18.150 114.050
Bu Yönteme göre maliyet fonksiyonunun saptanmasında ilk yapılacak işlem giderleri sabit ve değişken olarak ayırmaktır. Bu amaçla giderlerin 6 aylık dönem içerisinde her ay bir önceki aya göre gösterdikleri değişme yüzdelerini, üretim hacmindeki değişme yüzdesiyle karşılaştırmak gerekir.
Örneğin, 2. ay için üretim hacmindeki değişmenin hesaplanmasında; İlk ay üretim hacmi ile ikinci ay üretim hacmi arasındaki fark / ilk ay üretim hacmi, = (300 –250) / 300=0,17
3. ay için ; (350- 250) / 250= 0,40 4. ay için; (400-350)/350=14
Aylar 1 2 3 4 5 6
Önceki Aya Göre
Üretimdeki Değişme % - -17 +40 +14 0 -25
İlk Md.M.Gid. - -19 +44 +16 +2 -23
D.İşçilik - -17 +40 +14 0 -25
Endkt. İşçilik Gid. - -2 +3 +1 0 -3
Amortisman Gid. - 0 0 0 0 0
Enerji Giderleri - -13 +29 +11 +10 -18
Bakım On.Gid. - -10 +22 +9 -8 0
Diğer G.Ür.Gid. - -2 +5 0 +2 -2
Genel Yön.G. - 0 0 0 +7 0
-İlk Madde ve Malzeme Gideri için değişim yüzdeleri;
-2. ay için; (3.100 -2.500) / 3.100=0,19 -3 ay için; (3.600-2.500) / 2.500=0,44 -4. ay için; (4.200 -3.600)/ 3.600=0,17 -5.ay için; (4.300-4.200) /4.200=0,02 -6.ay için; (3.300-4.300)/4.300=0,23
-Amortisman Gideri; Her ay aynı tutarda olduğu için fark ve yüzde değişim sıfırdır.
Bu şekilde diğer giderler için tek, tek hesaplama yapılır. Daha sonra tablo incelenir.
1.İlk Madde ve malzeme tüketimi her ay üretimle aynı yönde ve hemen hemen aynı oranda değişmekte, yani değişken gider niteliğini taşımaktadır. Küçük farklılıklar verimlilik ve fiyatlardaki değişmelerden kaynaklanabilir.
2.Direkt işçilik giderleri üretim hacmi ile aynı yönde ve oranda değiştiğinden değişken giderdir.
3.Endirekt işçilik giderleri üretim hacmiyle aynı yönde fakat daha düşük oranda değişmektedir. Bu durum bu giderlerin yarı değişken nitelikte olduğunu gösterir. Yarı değişken gider ise bu yöntemde sabit ya da değişken kısımlarından hangisi daha ağır basıyorsa o tür gider olarak kabul edilir. Örneğimizde, endirekt işçilik giderindeki değişme yüzdeleri (-2, +3, +1 gibi) üretim hacmindeki değişme yüzdelerine değil, sıfıra daha yakın olduğu için bu giderin sabit kısmının ağır bastığı, dolayısıyla sabit giderler arasında yer alması gerektiği kabul edilir.
4.Amortismanlar üretim hacmindeki değişmelerden hiç etkilenmemektedir. Dolayısıyla bu gider tam bir sabit giderdir.
5.Enerji giderleri (5. ayda) üretim hacmi dışındaki bir nedenle artmış olması hariç) üretimdeki değişmelerle aynı yönde, fakat daha düşük oranda değişmektedir. Dolayısıyla bu gider yarı değişken gider niteliğindedir. Ancak, gider tutarlarındaki değişmeler sıfıra değil, üretim hacmindeki değişmelere daha yakın olduğu için bu giderin değişken kısmının ağır bastığı kabul edilir ve değişken giderler arasında yer alır.
6.Bakım onarım giderlerinin de durumu enerji giderlerine benzemekte, dolayısıyla değişken gider olarak kabul edilmelidir.
7.Diğer genel üretim giderleri ise endirekt işçiliklere yakın bir görünüm arz etmekte olup, bunların da endirekt işçilikler gibi sabit giderler grubuna alınması gerekir.
Bu değerlendirmelere göre artık giderleri sabit ve değişken olarak ayırabiliriz:
Gider Türü Tutarı Değişken Sabit
İlk Md.M.Gid. 21.000 21.000
D.İşçilik 40.000 40.000
Endkt. İşçilik Gid. 20.000 20.000
Enerji Giderleri 3.000 3.000
Amortisman Gid. 2.700 2.700
Bakım On.Gid. 3.200 3.200
Diğer G.Ür.Gid. 12.800 12.800
Genel Yön.Gid. 9.200 9.200
TOPLAM 111.900 66.900 45.000
Toplam Maliyet Toplam Değişken
Maliyet Toplam Sabit
Maliyet Örneğimiz için;
Y=ax + b şeklinde ifade edilen Toplam Maliyet fonksiyonunda; a birim değişken maliyeti, x faaliyet hacmini b ise toplam sabit maliyeti ifade eder. Örnekte; b=45.000 TL’dir. 6 aylık dönem için toplam değişken maliyet 66.900 TL olarak hesaplanmıştı. Denklemde; ax=66.900 (6 aylık) olarak ifade edilir. Örneğimizde faaliyet hacmi ölçüsü üretim miktarı ide, Son altı ayda 2.000 birim mamul üretildiğine göre; x yerine 2.000 konulur. Bu durumda;
a(2.000)=66.900 Buradan a=66.900/2.000=33,45 TL olacaktır. Bu durumda; a yani birim değişken maliyet 33,45 TL’dir.
TM=33,45 x + 45.000 (x=üretim miktarı).
Aylık toplam maliyet fonksiyonunu yazmak istersek;
TM=33,45 x + (45.000/6) =33,45 x + 7.500
ÖRNEK 2:
Bir işletme 1997, 1998 ve 1999 faaliyet dönemi incelendiğinde aşağıdaki sonuçlara ulaşılmıştır:
1997 1998 1999
Üretim Miktarı 2.000 adet 2.500 2.250
İlk Mad.Malz.Gideri 7.000.000 8.600.000 7.560.000
Amortisman Gideri 500.000 500.000 500.000
D.İşçilikGideri 6.000.000 7.500.000 6.750.000
Enerji Gideri 800.000 945.000 869.000
G.Yönetim Gideri 1.000.000 1.000.000 1.005.000
Endirekt İşçilik Gid. 2.000.000 2.060.000 2.050.000
İstenilenler:
a)Muhasebe yöntemini kullanarak, işletmenin toplam ve birim maliyet fonksiyonunu bulunuz.
b)İşletmenin mayıs ayı içerisinde 300 adet üretim yapması halinde, toplam ve birim maliyetini hesaplayınız.
ÇÖZÜM:
Gider Türü Tutarı Değişken Sabit
İlk Madde ve Malzeme 23.160.000 23.160.000
Amortisman Gideri 1.500.000 1.500.000
D.İşçilik Gideri 20.250.000 20.250.000
Enerji Giderleri 2.614.000 2.614.000
Genel Yönetim Giderleri 3.005.000 3.005.000
End.İşçilik Giderleri 6.110.000 6.110.000
Toplam 56.639.000 46.024.000 10.615.000
Toplam Değişken Maliyet: 46.024.000 Üretim Miktarı: 6.750 Birim Değişken Maliyet= 46.024.000 / 6.750 = 6.818,37 TL / adet.
Toplam Sabit Maliyet = 10.615.000 / 3 Yıl = 3.538.333
Toplam Maliyet Fonksiyonu= 6.818,37 X + 3.538.333 ( x= yıllık üretim) Toplam Maliyet Fonksiyonu= 6.818,37 X + (3.538.333 / 12) ( x= aylık üretim) Birim Maliyet Fonksiyonu = 6.818,37 + (3.538.333 / X) ( X=üretim miktarı) b)Mayıs ayı maliyetleri:
Toplam Maliyet = 6.818,37 (300) + (3.538.333 / 12)= 2.340.372 TL.
Birim Maliyet = 2.340.372 / 300 = 7.801,24 TL / adet.
Muhasebe yöntemi uygulaması kolay, dolayısıyla ucuz bir yöntemdir. Ancak bu yöntemde bütün giderlerin sabit ve değişken şeklinde iki gruptan birine sokulması, yani yarı değişken giderlere yer verilmemesi yöntemin önemli bir sakıncasıdır. Bu yöntemin başarısı için, hesap planında sabit ve değişken giderlerin ayrı ayrı izlenmesi önemlidir. Örneğin, işçilik giderlerinde değişken işçilik giderleri için direkt işçilik, yarı değişken işçilikleri kapsayan yardımcı işçilik ve normal faaliyet bölgesi içinde sabit kalma eğilimi gösteren işçilikleri yansıtan yönetici işçilik gibi ayrı gruplar yer almalıdır.