Muhasebe Hataları, Hileleri ve Usulsüzlükleri

2.1.2.1. Muhasebe Hataları

Muhasebenin işlevleri yerine getirilirken sehven yapılan işlemlerdir. Söz konusu hataların temelinde ihmal, dikkatsizlik ve bilgisizlik olsa da bunların dışında çeşitli nedenlerden dolayı hata yapılmaktadır. Bu yanlışlıkların kesin bir şekilde sınıflandırmak mümkün olmamaktadır (Dumanoğlu, 2005: 350). Fakat matematik hataları ve kayıt hataları olmak üzere genel bir sınıflandırma yapmak mümkündür.

2.1.2.1.1. Matematik Hataları

Matematik hataları, matematiksel işlemlerde yapılan hatalardır. Bu hatalar sayısal verilerin yanlış hesaplanması ya da belgelerin toplamlarının yanlış hesaplanması sonucu ortaya çıkmaktadırlar. Söz konusu hatalara reeskont, faiz ve karşılıkların hesaplanması sırasında, ek belgelerin toplamlarında yapılan hatalar olarak örnek gösterilebilir (Erol, 2008: 231). Bu hataların tespiti, çift taraflı kayıt sistemi nedeniyle oldukça güçtür. Ancak doğrudan belgelerin incelenmesi sonucu bulunabilmektedir (Akyel, 2009: 14).

2.1.2.1.2. Kayıt Hataları

Kayıt hataları genellikle, finansal tablolarda kasıt olmaksızın yapılan bir tutarın veya bir açıklamanın atlanması gibi yanlışlıklarla ortaya çıkmaktadır (Kandemir, 2010: 14). Aynı zamanda muhasebe kayıtları yapılırken hesapların yanlış

48

kullanılması veya rakamın yanlış yazılması sonucu oluşabilmektedir (Yaman,2008:154). Kayıt hataları aşağıdaki gibi açıklamak mümkündür.

 Rakam Hataları: Belgeleri muhasebeleştirirken kayıtlarda yapılan rakam ve

hesaplama yanlışlıkları sonucu ortaya çıkan hatalardır (Açık, 2012: 353). İşlem sonucu ortaya çıkan rakamların yanlış yazılması, eksik veya fazla yazılması rakam hatasına neden olmaktadır. Rakam hataları genellikle sıfırların yazılışı sırasın da yapılmakta, ya fazladan sıfır yazılmakta ya da sıfır eksik konulmaktadır.

 Hesap Hataları: Bir işlemin yanlış anlaşılması nedeniyle, işlemi ait olduğu

hesaba değil, yanlış bir hesaba kaydedilmesi sonucu ortaya çıkan hatalardır (Akyel, 2009: 14)

 Hesabın Borç ve Alacak Taraflarının Karıştırılması: Muhasebeleştirme

sırasında ilgili hesapları borç yerine alacağa, alacak yerine borca yazışarak hesapların karıştırılması sonucunda yanlış kaydın yapılmasıyla ortaya çıkan hatalardır (Akyel, 2009: 14).

 Aktarma Hataları: Muhasebe işlemlerine ilişkin tutarların sayfalar ve

defterler arası aktarılırken yanlış aktarılmasıyla ortaya çıkan hatalardır (Irmak, 2002: 35). Yevmiye defterine yazılmış tutarların büyük deftere aktarılırken yapılan hatalar buna örnek olarak gösterilebilinir.

 Unutma ve Tekrarlama Hataları: İşlemlerin ilgili bulunduğu hesap

döneminde defterlere kaydedilmeyerek sonraki dönemlerde sanki o dönemde gerçekleşmiş gibi kaydedilmesi ya da işlemin yevmiye defterlerine birkaç kez kaydedilmesi sonucu ortaya çıkan muhasebe hatalarıdır (Altınsoy, 2011: 12).

 Bilanço Hataları: Bilânçonun oluşturulmasında Genel Kabul Görmüş

Muhasebe İlke ve esasları göz önünde bulundurulmadan yapılan işlemlerde ortaya çıkan hatalardır (Kirik, 2007: 49).

49 2.1.2.2. Muhasebe Hileleri

Muhasebe kayıtlarında ve belgelerinde menfaat sağlamak amacıyla yapılan kasıtlı değişiklik muhasebe hileleri denilmektedir. Uluslararası denetim standartlarında muhasebe hilelerinin nedenleri, “işletme içi yolsuzlukları gizlemek, azınlıktaki ortaklara işletmenin durumunu kötü göstermek suretiyle daha az kâr dağıtmak, şirket hisseleri üzerinden borsada spekülasyon yapmak, kamusal yardımlardan daha çok yararlanmak, daha iyi koşullarda kredi temin etmek, işletmeden alacağı olanların alacaklarını kısmen veya tamamen ödememek, vergi kaçırmak” şeklinde sıralanmaktadır (Özkan ve Özen,2011:132). Söz konusu nedenler sonucu birçok çeşit hile ortaya çıkmıştır. Bu bağlamda sıkça karşılaşılan muhasebe hilelerini aşağıdaki gibi sıralamak mümkündür (Kirik, 2007: 54-64; Açık, 2012: 356; Bayraktar, 2007: 27; Açık, 2012: 357; Saçaklı, 2011: 42).

 Zamanından Önce veya Sonra Yapılan Kayıtlar: İşletme faaliyetleri

düzenli bir biçimde ve zamanında defterlere kaydedilmelidir. İşlemlerin yapıldığı tarih önemlidir ve kayıtların o tarih itibariyle yapılması gerekir. İşlemin gerçekleşme zamanı ile kayıt altına alınma zamanı farklı olabilmektedir. Kayıt zamanı, muhasebe kayıtlarının yapılması için tanınan bir süredir ve ilke olarak on gündür.

 Uydurma Adlara Hesap Açma: Hâsılatı gizlemek veya maliyetleri şişirmek

amacıyla gerçekte var olmayan kişiler adına hesaplar açılmaktadır. Bu hesaplar kullanılarak yapılan işlemler olduklarından farklı şekillerde kayıtlara yansıtılmaktadır. Daha sonra uydurma hesaplar uygun bir hesapla karşılaştırılarak kapatılır. Uydurma hesaplar belgesiz ve kayıt dışı olarak yapılan işlemleri denkleştirmek için kullanılır.

 Kayıt Dışı İşlemler: Muhasebede gerçekleştirilen her işlemin kural olarak bir

belgeye dayandırılması gerekmektedir. Bir kısım işlemlerin kasıtlı olarak belgesiz yapılması veya kanuni defter kayıtlarına yansıtılmaması şeklinde gerçekleşen hilelerdir.

50

 Bilinçli Hatalar: Çıkar gözetmeden bir yanlışlık yapılmıyorsa hata olarak

nitelendirilmektedir. Fakat bazı durumlarda hata görüntü altında bilinçli ve kasıtlı yanlışlıklar yapılmaktadır. Bu fiillerde hile olarak nitelendirilmektedir.

 Bilânço Maskelemesi: İşletmenin mali yapısı ile kârlılık ve likiditesi

hakkında yanlış, yanıltıcı bilgi vermek ya da bu yönde imaj oluşturmak amacıyla bilançonun olduğundan farklı düzenlenerek bilanço maskelenmektedir.

 Zarar Ve İstisna Satısı: Zararı mahsup etme süresi dolmak üzere olan bir

işletmeden, yüksek fiyatla mal alınarak alıcı işletmenin maliyetleri şişirilirken zararlı işletmenin karının azaltılması suretiyle yapılan hile türüdür.

 Sahte Ve Muhteviyatı İtibarı İle Yanıltıcı Belge Kullanmak: Gelirlerin

arttırılması ve ya giderlerin azaltılması amacıyla sahte belge düzenlenmekte ve kullanılmaktadır.

 Defter Ve Belgeleri Yok Etmek ve Gizlemek: Suç şüphesi olduğu

durumlarda defter ve belgeler birer delil niteliği taşımaktadır. Delillerin yok edilmesi muhasebe hilesinin var olabileceğini göstermektedir.

 Bilgisayar Kayıtların Yapılan Hata Ve Hileler: Teknolojik ilerlemeler

bilgisayar üzerinde hile yapılmasını kolaylaştırmış ve çeşitlendirmiştir. Bilişim araçlarıyla kayıtlar leh de değiştirilebilmektedir.

 Fevkalade Hâsılatı Gizlemek: Olağan üstü gelir elde edildiği durumlarda

vergiden kaçmak için hasılatı olağan sınırlarda göstererek muhasebe hilesi yapılmaktadır.

51 2.1.2.3. Muhasebe Usulsüzlükleri

Muhasebe kayıt ve işlemlerinde kasıtlı olarak düzensizlikler yapılması ve bunun sonucunda muhasebe bilgi kullanıcılarını yanıltması işlemine “muhasebe manipülasyonu” denmektedir. Muhasebe manipülasyonları muhasebenin ahlak kuralları içinde kalıyor ve bu manipülasyondan üçüncü kişiler zarar görmüyorsa “muhasebe usulsüzlüğü” olarak tanımlanabilmektedir (Akyel, 2009: 11). Fakat bu manipülasyonlar üçüncü kişilere zarar veriyorsa “muhasebe hilesi” olarak nitelendirilebilir. Muhasebe usulsüzlüklerini aşağıdaki gibi sıralamak mümkündür (Bayırlı, 2006: 30).

 Finansal tabloların hazırlanmasında kullanılan kayıtlarda ya da yardımcı dokümanlarda kayıtların manipüle edilmesi, tahrif edilmesi ya da değiştirilmesi,

 Bazı olayların, işlemlerin ya da diğer bilgilerin kasıtlı olarak yanlış sunulması ya da hiç sunulmaması, atlanması,

 Finansal bilgilerin tutar, sınıflandırma, sunum ve kamuya açıklanması ile ilgili muhasebe standart ve prensiplerinin kasıtlı olarak yanlış uygulanması.