Muharrem Ayini

Gözlemlenen Rifâî muharrem ayini saat 20:00 sularında başladı. Postnişin, salonun baş kısmındaki tekli bir koltuğa oturdu. Diğer sûfiler de onun sağında ve solunda olmak üzere, iki sıra oluşturacak şekilde dizilerek oturdular. Bu esnada sûfilerin gözü dâima postnişinde idi. Postnişinden mukabelenin başlaması için bir işaret beklediler. Postnişin yerine oturduktan sonra “El Fâtiha” dedi. Ardından sûfiler, Şekil 4.1 de görüleceği üzre güftesi Arapça olan “Salâvât-ı şerifi” yüksek sesle söyleyip “Fâtiha” sûresini içlerinden okudular.

Şekil 4.1 : Salâvât-ı Şerif

Fâtiha sûresinin bitmesiyle eller yüzlere sürüldü. Burada en çok dikkat çeken husus, önce postnişinin ellerini yüzüne götürmesiydi. Sûfiler ellerini yüzlerine sürmek için postnişini beklediler. Akabinde herkes namazdaki oturuş vaziyetini aldı. Hiç kimse bağdaş kurmadı, ayağını uzatmadı.

4.5 Kur’ân Okuma

Postnişin, Kur’ân okumasını bilen bir sûfiye işaret etti ve o kişi “Rahmân” sûresinin ilk otuz âyetini okudu. Bu sırada herkes büyük bir saygı ile sessizce tilâvetin bitmesini bekledi.

4.6 Evrâd Okuma

Kur’ân okunmasının ardından sûfilere göre makul bir perde üzerinden “Rifâî evrâdı” okunmaya başladı.18

Sûfiler, evrâd-ı şerifin hemen başında “Salât-ı Kemâliyye”19 adı verilen özel bir duâ okudular (Şekil 4.2). Salât-ı Kemâliyye’nin kendine has bir icra temposu ve usûlü olmakla beraber, okuyuş temposunun 180 BPM civarında seyrettiği gözlemlenmiştir.

18 _{Evrâd-ı şerif “şerefli sözler” demektir. Evrâd, çeşitli sûreler, âyetler, duâlar, esmâ-ül hüsnâ}

(Allah’ın güzel isimleri) ve salâvat-ı şerifelerden oluşturulmuş bir terkibdir. Rifaî evrâd-ı şerifi, Rifâîliğin piri olan Ahmed er-Rîfâî tarafından terkib edilmiştir. Evrâd okuyuş biçimi de Rifâîlik geleneklerinden gelen özel bir tarza sahiptir. Evrâdın temposu kimi yerde hızlanırken kimi yerde yavaş bir seyir özelliği gösterir. Birçok yerde aynı cümle ve kelime gruplarının tekrarlarına rastlanır. Evrâdın tamamının okunması yaklaşık kırk dakika kadar sürmektedir. Evrâd-ı Şerif’in muhtemelen unutulmuş olan diğer okunmayan kısımlarının nağmeleri günümüze ulaşmamıştır. Evrâd süresince kullanılan ses sahası rast perdesi ile hüseyni perdesi arasındaki perdeleri kapsamaktadır. Evrâdda seyir sadece beş ya da altı perdeyle yapılır. İcrada kullanılan bu dar melodik saha, yüzyıllardır süre gelen klasik evrâd okuma geleneğine bağlanmaktadır. Perde aralıkları ve makam geçkileri bakımından zengin ve girift olmamasına rağmen evrâd, cumhurun icrası ve sözlerindeki anlam zenginliği bakımından mistik atmosferi kuvvetli bir şekilde tesis eder.

19 _{“Salât-ı Kemâliyye”, Rîfâî sûfilerinin ayinlerine başlamadan Evrâd-ı şerif’ten önce başında}

okudukları ve Hz. Muhammed’e ve onun ailesine övgü ve selâm içeren bir tür duâ metnidir. Farklı tarikatlarda farklı şekildeki icralarına rastlanabilmektedir. Duânın tekrar eden her kısmında Hz. Muhammed’e başka bir sıfatla yaklaşılmaktadır.

Şekil 4.2 : Salât-ı Kemâliyye

Rifâî evrâdı seyir içinde uşşak makamının özelliklerini göstermekle birlikte, bazı durumlarda dügâh perdesine inerken kürdi perdesini de kullanır. Böylelikle evrâd içinde kürdi makâmının da icra edilmiş olduğu anlaşılıyor. Evrâd içinde hangi perdelerin icra edildiği Şekil 4.3 te gösterilmiştir. Evrâdın sonuna doğru rast makamı

da icra edilmiştir.20

Gözlemlediğimiz ayin sırasında evrâd okunmasını postnişin bizzat idare etti. Çeşitli yerlerdeki giriş ve çıkışları, özel okuyuş biçimlerini sürekli olarak postnişin belirledi. Bir taraftan postnişini takip eden sûfiler diğer taraftan çocukluk yıllarından beri kazandıkları tecrübeyle yaklaşık kırk dakika süren evrâd-ı şerifi ezberinden okudu.

Şekil 4.3 : Evrâd Perdeleri Şeması 4.7 Evrâdda 1. Ara

Evrâdın ilerleyen bir bölümünde postnişin evrâd okunmasına ara verdi ve bütün sûfiler eviç makamındaki “Bi-Sultâni’r Rifâî yâ Ahmedü hayyânâ” ilâhisini birlikte okudular (Şekil 4.4). İlâhi icrasını da postnişinin başlattığı gözlemlenmiştir. Postnişin, ilâhinin ilk iki lâfzı olan “Bi-Sultâni’r” lâfzını söylediği anda sûfiler hep birlikte, ilâhinin geri kalan kısmını büyük bir şevkle okumaya başladılar. Esere başladıkları perde ise postnişinin eserin ilk güftesinde vermiş olduğu izâfi bir “eviç” bir perdesidir.

20 _{Biz sadece evrâdın başında okunan Salât-ı Kemâliyye”yi çalışmamıza dahil ettik. Sonraki}

çalışmalarımızda yaklaşık 40 dakika süren Rifâî evrâdının tamamını notaya alınıp yayınlanması hedeflenmektedir.

Şekil 4.4 : Eviç İlâhi

Eviç ilâhi ağır bir tempoda icra edildi. Son beyti hariç 42-50 BPM aralığında okunan ilâhi son beyitte daha hızlı olarak 98 BPM civarında okunmuştur. Bu ilâhi toplu olarak okunduğundan sallı (ağırca ve sallanarak) ve metronom hızı değişmeli olarak

icra edildi. Sûfiler her beytin sonunda diğer kıtaya bağlanmak için eviç makamının tiz durağı olan eviç perdesini kullandılar. Eserin son lâfzı olan “Kutbü’l-kevneyn Ebu’l-alemeyni min nesli Resûlillâh” lâfzında ise sûfiler tekrar yavaşladılar ve ilâhiyi ırak perdesinde karar ederek bitirdiler. Ardından, sûfilerden biri “Enbiyâ” sûresinin 108. ayetinden başlayarak aynı sûrenin 112. âyetinin sonuna kadar okudu.

4.8 Evrâda Devam

Kur’ân okunmasından sonra evrâda kaldığı yerden devam edildi. Bu yeni bölümde muhtelif peygamberlerin isimleri ve onlarla ilgili çeşitli terkibler ve duâlar zikredildi.

4.9 Evrâdın Sonu

Evrâdın sonuna doğru postnişinin işaretiyle sûfiler ayağa kalktılar ve zikre başlamak üzere önceden belirlenmiş olan yerlerine geçtiler. İki guruba ayrılan sûfilerden zâkirler (zikir yapanlar) kıble yönünde saf tuttular. Ardından postnişin, tarikata özel bir duâ okudu. Duâ okunurken sûfiler serbest olarak “Hû” lâfzını söylediler. Postnişin duâyı bitirdikten sonra yine “El Fâtihâ” dedi ve salâvât-ı şerifeden sonra yine herkes içinden “Fâtihâ” sûresini okudu (Şekil 4.5).