Modern Liderlik Teorileri

Mevcut liderlik literatürü, işlemsel liderlik ile dönüşümsel veya karizmatik veya vizyoner liderlik arasında bir ayrım yapar. Daha önceki liderlik teorilerini temsil eden tartışmalı bir liderlik olan işlemsel liderlik, lider ve alt düzey arasındaki sözleşmeye dayalı anlaşmaya belirli ödüller karşılığında beklenen performansa odaklanır. Sıradan sonuçlara yol açan bir maliyet-fayda değişim sürecidir. Bass gibi dönüşümsel liderlik savunucuları, günümüz ortamının astlarının sıradan beklentilerin ötesinde performans göstermesini talep ettiğini ve bunun yalnızca dönüşümsel liderlik tarafından verilebileceğini savunmaktadırlar. Dönüşümsel liderlik üzerine birçok teori olsa da, Bass ve Avolio's “tam liderlik modeli yelpazesi”, dönüşümlü ve işlemsel liderliğin farklı bileşenlerini açıkça tanımladığı, iyi test edilmiş bir ölçüm aracı sağladığı ve kuruluşlardaki çok çeşitli kuruluşlar, kültürler ve seviyelerde etkileyici bir bulgular dizisi ürettiği için öne çıkmaktadır (Thite, 2000: 235-241).

2.3.4.1.Etkileşimci (Transaksiyonel) Liderlik

1970’li yılların sonlarından itibaren klasik ve geleneksel lider davranış biçimleri ve liderlik teorilerine alternatif yeni teoriler geliştirilmiştir. Bu bağlamda etkileşimci ve

Yüksek İlişki Düşük Görev İLGİLİ Yüksek İlişki Yüksek Görev TAMAMLAYICI Düşük İlişki Düşük Görev OTONOM Düşük İlişki Yüksek Görev VAZİFE YÖNELİMLİ

dönüşümcü liderlik türleri öne çıkmıştır. Etkileşimci liderlik genel olarak, organizasyon içerisinde değişim ve yeniliği öngörerek, geçmiş ile günümüzü uyumlaştırarak belirlenmiş organizasyonel kurallara sıkı bir bağlılıkla güçlü bir ceza-ödül mekanizması faktörlerini içinde barındıran liderlik süreci olarak ifade edilmektedir (Mızrak, 2015: 67). Etkileşimci liderlikte, lider elde etmek istediği bir şey için astlarına istediklerini vermekte ve lider ile astları arasındaki ilişki karşılıklı olarak bağımlılık içermektedir. Astları için liderlerinin arzularını gerçekleştirmek oldukça önemlidir. Liderler de sürekli olarak astlarının beklentilerini karşılarlar. Etkileşimci liderlik, liderin astlarının değişen ihtiyaçlarını ne kadar karşılayabildiğiyle ilgilidir (Deliveli, 2010:41). Etkileşimci liderlik davranışı gösteren liderler, sorumluluklarını çalışanları ödüllendirmeyi, daha fazla emek harcamaları için para ve terfi ettirme şeklinde kullanırlar. Çalışanların kreatif ve yenilikçi yönleriyle çok fazla ilgilenmezler. Etkileşimci liderler geçmişten süregelen etkinlikleri iyileştirerek iş yaptırma yöntemini seçerler. Söz konusu liderlik tarzı, geçmişteki yararlı ve olumlu gelenekleri sürdürebilme ve gelecek nesillere aktarabilme konusunda başarılı olup, yenilik ve yaracılık yönü oldukça azdır. Etkileşimci liderler, izleyicilerinin özel ilgi alanlarını ve becerilerini ortaya çıkarmaya çalışırlar ve çalışanlarına başarı elde ettikleri takdirde terfi ettirme ve para dağıtarak, başarılarını ödüllendirmeyi tercih ederler. Etkinlikleri geçmişten geleceğe doğru vizyon, yön ve örgüt kültürü değişimi yapmaksızın süregider. Bu tür liderler örgütün geçmişten süregelen doğal işleyişine dikkat eder (Ocak, 2006: 93).

2.3.4.2.Dönüşümcü (Transformasyonel) Liderlik

Dönüşümsel liderlik, çağımızda krizler ve belirsizlik içerisinde yeniliklere ve değişimlere uyum sağlamak adına süreci anlayabilme, değişimi görebilme, güçlüklere karşı koyabilme becerisine sahip, cesur olma gibi gerekli özellikleri yapısında bulunduran liderlik tipidir. Dönüşümcü liderler, hata yapmaktan ve riske girmekten korkmayan, hataları kendisini geliştirme fırsatı olarak okuyan, yenilikçi, değişimci ve reformcu bir yapıya sahiptirler (Deliveli, 2010: 44).

Dönüşümsel liderliğin yaratıcılık ve yenilik üzerindeki etkisine ilgi artmaktadır. Dönüşümcü liderler, takipçilerinin performans beklentilerini yükseltir ve takipçilerin kişisel değerlerini ve kendilik kavramlarını değiştirmeyi amaçlar ve onları daha yüksek ihtiyaç ve özlem seviyelerine taşır. Araştırmacılar, son on yılda dönüşümsel liderliğin takipçi ve kuruluşların performansı üzerindeki etkilerini incelemişlerdir ancak çok az sayıda çalışma bu tür liderliğin takipçilerin yaratıcılığı üzerindeki etkilerini

incelemiştir. Çelişkili bulgular ve bu çalışmaların deneysel doğası, dönüşümsel liderliğin, takipçilerin yaratıcılığına etkilerini gerçek bir ortamda anlamaya çalışmayı amaçlayan mevcut araştırmayı teşvik etmektedir. İçsel motivasyon perspektifi yaratıcılık literatürüne hükmetmektedir. Bu bakış açısı, insanların en çok içsel motivasyon yoluyla daha yaratıcı olduklarını iddia eder ayrıca, bireyin çalışma ortamı hakkındaki algısının, yaratıcılığının kilit bir belirleyicisi olduğunu ileri sürmektedir. Çalışanların organizasyonlarındaki olaylara eklediği psikolojik anlam, yeni fikirler üretme motivasyonlarını etkilemektedir. Bazı çalışmalar, dönüşümcü liderlerin takipçilerini güçlendirdiğini ve yenilikçi bir iklim oluşturduğunu bildirmektedir. Bununla birlikte, mevcut araştırmalar, dönüşümcü liderlik ve takipçilerin yaratıcılığı arasındaki ilişkide güçlenme ve yenilikçi iklimin aracılık rollerini incelemektedir (Gümüşlüoğlu ve İlsev, 2009: 461-473).

Liderlik tanımlarının çoğu bir kurum içindeki görevleri ve ilişkileri kolaylaştırmak için kasıtlı etkinin uygulandığı bir sürecin varsayımını yansıttığını savunmaktadır. Bir bireyin liderlik tarzı çok kişiseldir. Liderlik tarzı gelişimi, liderin özelliklerinin sürekli kişisel gelişim ve başkalarının büyümesine bağlılığın sonucu olduğu, gelişen bir süreç olarak nitelendirilmektedir. Kişinin inanç sisteminin bu sürekli incelenmesinin, bireylerin insan potansiyellerini artırarak maneviyat, mesleki çıkarlar ve duygusal ihtiyaçlara yansımasını sağlayan devam eden bir yolculuk gibi olduğunu ileri sürülmektedir. Her ne kadar bireyin liderlik tarzı, her bireyin liderinin kişiliğine, deneyimine ve geçmişine uyacak şekilde uyarlanması gerekse de, kuruluşun bireysel ihtiyaçlarını karşılamak için etkili liderliğin geliştirilmesi gerektiği savunulmaktadır. Bir bireyin liderlik tarzının geliştirilmesinde, sadece birçok stil varyasyonunun varlığından dolayı büyük bir karmaşıklık yaşanmaktadır. Bunlar, geleneksel otoriter modelden, hizmet kavramını liderlik felsefesine dahil eden güçlendirme, katılımcı, dönüşümlü ve dağıtılmış liderliğe kadar uzanmaktadır. Araştırmacılar tarafından dile getirildiği gibi dönüşümcü liderliğin amacı, insanları gerçek anlamda, zihinlerini ve kalplerini değiştirerek, sürekli, kendi kendine süren ve momentum oluşturma olan değişimleri sağlamaktır (Taylor vd., 2007: 401-419).

Dönüşümcü liderler, kişisel yeteneklerinin gücüyle takipçileri üzerinde derin ve olağanüstü etkiler yaratabilen liderlerdir. Bu nedenle, dönüşümcü liderler ve takipçiler arasındaki daha yakın ilişki, sözleşmeye dayalı anlaşmalara göre daha fazla güven ve bağlılığa dayanmaktadır. Dönüşümsel liderlik örnekleri arasında liderin bir vizyon

duygusu sağlaması, statükoya meydan okuması, teşvik ve ilham vermesi yer almaktadır (Ke ve Wei, 2008: 208-218).