Modelin Tahmini ve Sonuçlar

Leigh ve Rossi’nin çalışmasından farklı olarak (5.1) alt bölümünde verilen modelimizde TÜFE yerine, TÜFE’nin alt kümesi olan ticarete konu olan mallar fiyat endeksi (tr) ve ticarete konu olmayan mallar fiyat endeksi (ntr) kullanılmıştır. Ticarete konu olmayan mallar endeksinin kur şoklarından etkilenme oranı bir bakıma döviz kurlarının ikincil geçiş etkisinin boyutunu göstermektedir. Ülke örneklerine bakıldığında para otoritelerinin, döviz kuru şoklarının göreceli fiyatları değiştirdiği durumlardan çok, ikincil geçiş etkisi yoluyla fiyatlar genel seviyesini değiştirdiği durumlarda para politikası stratejilerini değiştirdikleri görülmektedir. Öte yandan ikincil (dolaylı) geçiş etkisinin büyüklüğü, para otoritelerinin döviz şoklarına, politika değiştirerek müdahale edip etmemesi gerektiği hususunda da yol gösterici olmaktadır. Ayrıca, 2004 yılından itibaren uygulamaya geçilecek olan enflasyon hedeflemesi rejiminde, enflasyon tahmin modelleri, politika değişikliğine giderken temel belirleyici olacaktır. TÜFE’nin alt kümelerinin tahminleri ile bu alt kalemlerin geçiş katsayıları Merkez Bankası’nın faiz politikaları belirlemesinde yardımcı referans kaynağı olabilecektir. Bu nedenle bu çalışmada, Türkiye’deki geçiş katsayısını hesaplayan diğer çalışmalardan farklı olarak TÜFE yerine TÜFE’nin alt kümeleri kullanılmıştır.

Değişkenler ADF istatistiğine göre I(1) oldukları için analizimizde VAR modeli hem düzey, hem de değişkenlerin birinci derece farkları

cinsinden tahmin edilmiştir. Fakat ekonomik olarak yorumlanabilmesi açısından düzey modeli daha iyi sonuç vermiştir. 39 VAR analizinde lag40 1 olarak kullanılmıştır. Analiz içindeki yapısal şoklar ise Cholesky Ayrıştırması ile gerçekleştirilmiştir. Arz şokları petrol fiyatlarıyla, talep şokları sanayi üretim endeksi ile ve döviz kuru şokları ise döviz sepetinde oluşan şok olarak tanımlanmıştır.

Döviz kurlarına geçiş katsayısı, analizde fiyat endekslerinin döviz kuruna kümülatif etki-tepki katsayısının döviz kurunun kendisine olan kümülatif etki-tepki katsayısına bölünmesi ile tahmin edilmiştir (Bakınız Tablo 5.2 ve Grafik 5.1).

Tablo 5.2. DÖVİZ KURLARINDAN FİYATLARA KÜMÜLATİF GEÇİŞ KATSAYILARI

39 Regresyon katsayılarının tahminleri ve etki tepki katsayıları bu değişkenlerin sıralanmasından etkilenmemektedir.

40 Akaike Information Criterion ve Schwarz Information Criterion’a bakıldığında optimum lag’in 1 olduğu bulunmuştur.

Grafik 5.1. VAR ile Hesaplanan Kümülatif Geçiş Katsayıları

Grafik 5.1‘de görüldüğü üzere VAR analizi sonuçlarına göre döviz kurlarından fiyatlara geçiş etkisi TEFE’de, ticarete konu olan mallar fiyat endeksi (tr) ve ticarete konu olmayan mallar fiyat endeksine (ntr) göre daha hızlı olduğu görülmektedir. TEFE’ye geçiş etkisi yaklaşık bir yıl içerisinde tamamlanırken, tr ve ntr’a geçiş etkisi bir yıldan sonra da devam etmektedir. Leigh ve Rossi’nin (2002) sonuçlarıyla karşılaştırıldığında geçiş etkisinin daha uzun sürdüğü görülmektedir. Tamamı ticarete konu olan mallardan oluşan tr’ın ise 1 standart sapmalık döviz kuru şokuna yaklaşık %70’i ticarete konu olan mallardan oluşan TEFE’den daha yavaş tepki vermesi ilginçtir. Aslında bir bakıma Mc Carthy’in üretim zinciri modelinde belirtildiği üzere fiyatların önce toptan eşya fiyatlarını daha sonra tüketici fiyatlarını etkilemesi beklen bir durumdur. Bu bağlamda TEFE’deki geçiş etkisinin ticarete konu olan mallar fiyat endeksine göre daha hızlı olması tutarlı bir sonuçtur. Diğer taraftan, TEFE’nin kur şoklarına ikincil etkiler nedeniyle ticarete konu olan mallar fiyat endeksinden ilk planda daha fazla tepki göstermiş olması düşünülebilir. TEFE’nin ve ticarete konu olan mallar fiyat endeksinin varyans

dağılımlarına bakıldığında, yukarıdaki olguyu destekler bulgulara ulaşılmaktadır.

Tablo 5.3‘deki TEFE’nin Varyans dağılımına bakıldığında, petrol fiyatlarının, TEFE’deki dalgalanmayı yüksek oranda açıkladığı görülmektedir. Bu bağlamda, döviz kurlarının TEFE’ye geçiş etkisinin ilk aylarda ticarete konu olan mallar fiyat endeksinden daha fazla olması TEFE’deki döviz kuru şokunun ikincil etkisinden kaynaklanmış olabileceğini göstermektedir.

Tablo 5.3. VAR ANALİZİ SONUÇLARINA GÖRE TEFE’NİN VARYANS DAĞILIMI

Döviz kurlarının ikincil geçiş etkisinin boyutunu ise, içindeki mal sepetinin tamamı ticarete konu olmayan mallardan oluşan ntr fiyat endeksinden geçiş etkisi katsayılarından tahmin etmemiz mümkündür. Grafik 5.1‘de de görüldüğü üzere, döviz kurlarının ticarete konu olmayan mallara geçiş etkisi, TEFE ve ticarete konu olan mallar fiyat endeksine göre oldukça sınırlı kalmaktadır. Ancak, ticarete konu olmayan mallar fiyat endeksine geçiş etkisi de TEFE ve ticarete konu olan mallar fiyat endeksine geçiş etkisinde olduğu gibi uzun süre de ve yavaş yavaş olmaktadır. Bu çalışmada geçiş etkisinin Leigh ve Rossi’nin çalışmasına göre daha uzun sürede gerçekleştiği bulunmakla birlikte, gelişmiş ülke örnekleriyle karşılaştırıldığında, geçiş etkisinin Türkiye’de göreceli olarak daha kısa sürede gerçekleştiği görülmüştür.

Geçiş etkisinin tamamlanma süresinin, ülkedeki parasal aktarım mekanizmasından daha hızlı olması durumunda, para otoritesinin, kur şoklarının fiyatlar üzerine etkisini engelleme imkanını sınırlamaktadır⁴¹.

Ardışık vektör otoregresyon analizini aynı veriler ile 1994:01-2001:01 ve 2001:02-2002:12 dönemleri için tekrarladığımızda TEFE ve ticarete konu olan mallar fiyat endeksinin döviz şoklarına etki-tepki katsayılarının, serbest dalgalanan kur rejimine geçildikten sonra daha azaldığı görülmektedir. (Bakınız Ek-9). Bu sonuç iktisadi olarak beklenen bir sonuç olmakla beraber, analizde kullanılan dönem kısa olması nedeniyle ekonometrik olarak çekinceyle yaklaşılmıştır.

41 Mc Carthy’in çalışmasında İngiltere’de döviz kuru sonrasında tüketici fiyatlarına geçiş etkisi, ilk şoktan sonra 8 dönem boyunca devam ettiği bulunmuştur. Bank of England (BOE) İngiltere’de parasal aktarım mekanizmasının 8 dönemde gerçekleştiğini belirtmektedir. Bu bağlamda BOE’nin döviz şoklarına karşılık para politikası stratejisini

ALTINCI BÖLÜM