6. YAYA NAVİGASYONUNDA KARTOGRAFİK GÖSTERİM İLKELERİ
6.2 Mobil Haritalarda Mekânsal Objelerin Kartografik Gösterimi
6.2.1. Mobil harita tasarımında genel ve detaylı bilgilerin sunumu
Yukarıda da sözü edildiği gibi mobil harita tasarımını etkileyen en önemli kısıtlama
küçük ekran boyutudur. Bu küçük ekranda yaya navigasyonunda kullanıcının ihtiyaç duyduğu
genel ve detaylı bilgileri kullanıcıya sunmak en önemli araştırma konularından birisidir. Tüm
alanı gösteren küçük ölçekli haritaların (overview map), küçük mobil cihaz ekranında
kullanılması ekranı daha da küçültmektedir. Fakat çok büyük ölçekli detaylı haritaların mobil
cihaz ekranına kullanılması da sadece küçük bir alanın görüntülenmesini sağlayacağından
kullanıcının çevreyi tanımasını ve çevreyle ilişki kurmasını engellemektedir (Yammiyavar vd.
2007, Buering vd. 2006, Stuart vd. 1999, Hornbaek vd. 2002). Büyütme küçültme (zum) ve
kaydırma (pan) özelliklerinin kullanılması detaylı haritalarla tüm alanı gösteren (overview) harita
arasındaki ilişkiyi kurmada ve mekânsal çevrenin kullanıcı zihninde şekillenmesini sağlamada
bir çözüm olarak görülmektedir. Fakat farklı detay seviyesindeki haritaların kullanım sırasında
adım adım oluşturulması durumunda meydana gelecek zaman kaybı nedeniyle kullanıcı
mekânsal ilişkileri kaybedebilmektedir (Delikostidis 2011, Dilo ve Oosterom 2006).
Bu problemin çözümünde çoğu normal bilgisayarlarda uygulanan yöntemlerin mobil
cihazlara uyarlanması şeklinde olan bazı yaklaşımlar önerilmiştir. Aşağıda bu yaklaşımlardan
küçük ve detaylı haritanın birlikte gösterimi, içeriğe odaklanma ve balıkgözü gösterimi, ekran
dışındaki objelerin gösterimi, yumuşak (smooth) zum ve kaydırma yaklaşımı ve değişken ölçekli
harita yaklaşımlarından bahsedilecektir:
6.2.1.1. Küçük ve detaylı haritanın birlikte gösterimi
Bu yaklaşım bilgisayarlarda uygulanan sistemin mobil cihazlarda da uygulanabileceğini
savunmaktadır. Bu yaklaşımda hem detaylı harita hem de tüm alanı gösteren küçük (overview)
harita aynı anda kullanıcıya sunulmaktadır. Bu yaklaşımda detaylı haritanın gösterilmiş olduğu
bölge küçük harita üzerinde işaretlenmekte ve kullanıcının tüm alan içerisinde nerede olduğunu
anlaması hedeflenmektedir (Şekil 6.2).
Şekil 6.2. Küçük ve detaylı haritanın birlikte gösterimi ( Burigat vd. 2008)
Araştırmalar bu yaklaşımın bilgisayar uygulamalarında kullanılabilir olduğunu
göstermektedir (Beard ve Walker 1990, Hornbaek vd. 2002, North ve Schneiderman 2000).
Fakat bu yöntem mobil uygulamalarda iyi sonuç vermemektedir (Chittaro 2006, Buering
vd.2008). Bunun nedeni iki görüntü arasında doğrudan kolaylıkla kurulabilecek bir ilişkinin
olmaması, küçük ekran şartlarında detaylı haritanın sınırlarının çok dar olması ve iki görüntü
arasında ilişki kurmak için kullanıcının yoğun çaba sarf etmesinin gerekliliğidir. Özellikle
kullanıcının hızlı bir şekilde çevresiyle ilişki kurmasını gerektiren yönlendirme uygulamalarında
bu yöntem kullanılmamalıdır (Buering vd. 2006). Küçük ekran şartlarında küçük harita
üzerindeki detayların okunamaması da kullanıcının çevreyle ilişki kurmasını zorlaştırmaktadır
(Chittaro 2006). Bu nedenle zaten küçük olan mobil cihaz ekranını daha da küçülten küçük
(overview) harita gösteriminin mobil uygulamalarda kullanılmaması tavsiye edilmektedir.
6.2.1.2. İçeriğe odaklanma ve balıkgözü gösterimi
Bu yaklaşım da bilgisayar uygulamalarından türetilmiştir. Bu yaklaşımda çift odaklı bir
gösterim sağlanmaktadır. Buna göre ilgilenilen obje ve yakın çevresi daha büyük, daha uzak
bölgeler ise daha küçük gösterilmektedir. İlgilenilen bölgeye mercek tutulmuş gibi bir gösterim
şeklidir. Bu şekilde kullanıcıya bulunduğu bölgenin hem detaylı hem de küçük (overview)
haritası küçük haritaya ayrı bir yer ayırmaksızın sunulabilmektedir (Chittaro 2006).
Bu yaklaşımı daha da geliştirmek üzere balıkgözü yaklaşımı geliştirilmiştir. Bu
yaklaşımda kullanıcının ilgilendiği bölge merkez alarak en büyük büyütme bu bölgeye
uygulanmakta ve bu bölgeden uzaklaştıkça ekranın kenarlarına doğru büyütme oranı
düşürülmektedir. Böylece merkezdeki objeler büyük boyutta, kenardaki objeler daha küçük
boyutta gösterilmekte ve kullanıcının zum ve kaydırma özelliklerini kullanmasına gerek
kalmamaktadır. Fakat bu yöntemde harita veya görüntünün boyutuna göre bozulmalar meydana
gelebilmektedir (Plaisant vd. 1995).
Balıkgözü yaklaşımın mobil cihazlarda ve yönlendirme uygulamalarında kullanılabilirliği
zordur ve tartışmalıdır. Çünkü yönlendirme uygulamalarında kullanıcılar ekrandaki objelerin
geometrik ilişkilerini değerlendirerek yolculuk zamanını kestirmek isterler. Bu yöntemde ise
farklı büyütmeler uygulandığı için bu kestirimde yanılma ihtimali çok yüksektir (Robbins vd.
2004). Yine de kullanıcının ilgilendiği bölgeyi büyüten ve önemli hale getiren diğer bölgeleri ise
daha az önemli şekilde sunan balıkgözü vb. yaklaşımlar mobil uygulamalarda faydalı olabilir.
Örneğin karmaşık yol kavşaklarında bu yöntemin uygulanması, o bölgeyi büyüteceği için faydalı
olurken, kavşak noktası dışında normal yol üzerinde hareket ederken bu yöntemin uygulanması
ise gereksizdir (Chittaro 2006).
6.2.1.3. Ekran dışındaki objelerin gösterimi
Özellikle mobil cihazlarda zum ve kaydırma (pan) özelliklerinin kullanılması kullanıcının
mekânsal çevreyle ilişki kurmasını sağlayacak nirengi niteliğindeki birçok objenin ekranın
dışında kalmasına neden olabilmektedir (Şekil 6.3) (Baudisch ve Rosenholtz 2003, Burigat vd.
2006).
Şekil 6.3. Mobil cihaz ekranında etraftaki nirengilerin (metro ve restoran gibi) ekranın dışında kalması (Irani vd.
2006)
Bu problemin çözümünde ekran dışındaki objelerin gösterimi amacıyla “ışık halkası
(halo)”, “şehir ışıkları (CityLights)” ve “oklar (Arrows)” gibi yöntemler geliştirilmiştir.
“Işık halkası” yönteminde ekran dışındaki önemli objelerin etrafında bir halka
oluşturulmakta ve bu halkanın bir parçasının ekranda görülmesi sağlanarak ekran dışındaki
önemli objelerin kullanıcının o anki konumuna göre yönü, kullanıcıya sunulmaktadır (Şekil
6.4.a). Ayrıca bu halkanın büyüklüğü kullanıcıya objeye olan uzaklığı ile ilgili de fikir
vermektedir. Eğer halka büyükse obje uzak, küçükse obje yakındır (Baudisch ve Rosenholtz
2003).
“Şehir ışıkları” yönteminde ise ekran dışındaki objenin nokta, çizgi veya alan olmasına
göre nokta, çizgi veya alan şeklinde ekranın kenarında bir işaret gösterilmektedir (Şekil 6.4.c).
Bu işarete renk veya kalınlık verilerek ekran dışındaki objenin uzaklığı ile ilgili bilgiler de
verilebilmektedir (Zellweger vd. 2003).
“Oklar” yöntemi de “ışık halkası” yöntemine benzer şekilde ekran dışındaki objenin
yönünü ve uzaklığını vermektedir. Fakat bu yöntemin farkı, halkalar yerine okları kullanmasıdır
(Şekil 6.4.b). Objelerin uzaklığı okların büyüklüğü, rengi veya yazıyla gösterilebilir (Burigat vd.
2006). Yapılan test uygulamalar “oklar” yönteminin diğer yöntemlere göre daha etkili olduğunu,
ancak ekran dışındaki objelerin gösterimiyle ilgili daha fazla çalışmanın yapılması gerektiğini
göstermektedir (Burigat vd. 2006).
Şekil 6.4. Ekran dışındaki objelerin gösterim yöntemleri a) Işık halkası yöntemi b) Oklar yöntemi c) Şehrin ışıkları
yöntemi (Baudisch ve Rosenholtz 2003, Burigat vd. 2006)