Milletvekilleri

Türk Tarihinin ilk anayasası olan “Kanun-i Esasi”, 23 Aralık 1876 tarihinde

ilan edilmiştir. Kanun-i Esasinin ilan edilişi ile başlayan Meşrutiyet yönetiminden, yönetilenler kadar yönetenlerin de, ciddi beklentilerinin olduğu anlaşılmaktadır. Devletin sağlam bir düzene bağlanması anlamına geldiği düşünülen Meşrutiyet rejimi, aynı zamanda Avrupalıların azınlıklar konusunda bize yapmış oldukları baskıları büyük ölçüde azaltıp, ülkenin iç ve dış şartlara uyumunu kolaylaştırarak, Osmanlı vatandaşlarının hürriyet ve eşitliğini sağlayacak büyük kurtuluşu sembolize etmekteydi.106

Bu büyük beklentilerle ilan edilen I. Meşrutiyet ve sonrasında başlayan seçim sürecinde, seçimleri düzenleyen talimat gereği 80’i müslüman, 50’si gayrimüslim olmak üzere toplam 130 mebusun seçilmesine karar verilmiştir. Ancak zaman yetersizliği sebebiyle seçimler tam olarak yapılamamış ve İstanbul’a sadece 115 mebus gelebilmiştir. Böylece I. Meclis’te 69’u müslüman, 46’sı gayrimüslim olmak üzere toplamda 115 mebus yer almıştır. Meclis-i Ayan üyelerini ise padişah atamış ve buna göre 21’i müslüman, 5’i gayrimüslim olmak üzere Ayan üyelerinin sayısı toplamda 26 kişiye ulaşmıştır.

Meclis-i Mebusan, 13 Aralık 1877 – 14 Şubat 1878 tarihleri arasındaki ikinci döneminde ise 59’u Müslüman, 47’si gayrimüslim olmak üzere 106 mebus ile mecliste

104 _{M. Çadırcı, Tanzimat, s. 236-237.} 105

İbrahim Yılmazçelik, XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Diyarbakır (1790-1840 Fiziki, İdari ve Sosyo-

Ekonomik Yapı), Ankara 1995, s. 194.

106 _{Cezmi Eraslan - Kenan Olgun, Osmanlı Devleti’nde Meşrutiyet ve Parlamento, İstanbul 2006, s. 33;}

Selçuk Akşin Somel, “Osmanlı Reform Çağında Osmanlıcılık Düşüncesi (1839-1913)”, Modern

Türkiye’de Siyasi Düşünce, Cumhuriyet’e Devreden Düşünce Mirası Tanzimat ve Meşrutiyet’in Birikimi,

görev yapmıştır. Mebuslar arasındaki orana baktığımızda nerede ise eşit temsil yetkisine sahip oldukları görülmektedir. Aslında dönem içinde gayrimüslim tebaanın Osmanlı toplumundaki ¼’lük nüfusu göz önüne alınır ise nüfusları ile orantısız olacak kadar fazla sayıda mebusları olduğu da anlaşılmaktadır.107

Ancak, yeni anayasaya ve meclise bağlanan ümitler kısa bir süre sonra çıkmaza girmiştir. 1877-78 yılı Osmanlı- Rus Savaşı, Osmanlı Devletinin ağır yenilgisi ile sonuçlanmış, Osmanlı Devleti Balkanlardaki topraklarının büyük bir kısmını kaybetmiştir. Ruslar, İstanbul önlerine kadar gelmiş, mevcut karışık dönem ve yenilgilerden padişah sorumlu tutulmuş, tırmanan gerginlikler ise meclisin kapatılması ve anayasanın rafa kaldırılması ile sonuçlanmıştır.108

1 yıl 1 ay 21 gün görevde kaldıktan sonra 14 Şubat 1878 yılında kapatılan Meclis109, bu tarihten itibaren yaklaşık 30 yıl kadar kapalı kalmıştır. 23 Temmuz 1908 tarihinde, II. Meşrutiyet’in ilanı ile birlikte başlayan süreçte meclis yeniden açılmış ve seçim sürecine girilmiştir. Seçimlerin tamamlanması ile birlikte 17 Aralık 1908 tarihinde görkemli bir törenle açılan Meclis-i Mebusan 230 milletvekili ile göreve başlamıştır.110

I. Dönem olarak adlandırılan 17 Aralık 1908 / 18 Ocak 1912 tarihleri arasında Meclis-i Mebusanda görev alan vekiller içerisinde Maraş Sancağını temsilen, Hasan Fehmi Efendi ve Mehmet Şükrü Efendiler yer almışlardır.111

18 Nisan 1912 tarihinde II. dönem çalışmalarına başlayan Meclis-i Mebusan, 4 Ağustos 1912’de fesh edilmiştir. Dört ay gibi kısa bir süre görevde kalmaları sebebiyle

107 _{Kenan Olgun, 1908-1912 Osmanlı Meclis-i Mebusanı’nın Faaliyetleri ve Demokrasi Tarihimizdeki}

Yeri, Ankara 2008, s. 22-23.

108 _{Enver Ziya Karal, Osmanlı Tarihi, I. Meşrutiyet ve İstibdat Devirleri ( 1876- 1907), C.VIII, Ankara}

1988, s. 62-63; K. Olgun, 1908-1912 Osmanlı Meclisi, s.15.

109

Mustafa Erdoğan, Türkiye’de Anayasalar ve Siyaset, Ankara 2003, s. 21.

110 _{C. Eraslan – K. Olgun, Meşrutiyet ve Parlamento, s. 80.}

111_{Türk Parlamento Tarihi, I. ve II. Meşrutiyet, Haz. İhsan Güneş ve Türk Parlamento Tarihi Araştırma}

Grubu, C. II, Ankara 1996,s. 28; K. Olgun, 1908-1912 Osmanlı Meclisi, s. 439;

Ahmet Demirel, “Osmanlı Meclisi Mebusanı I. Devre (1908-1912) Mebusları”, Osmanlı, C.2, s.415; Ancak bu dönemde Meclis-i Mebusan’a katılan vekiller konusunda verilen bilgilerin itilaflı olduğu anlaşılmaktadır. Maraş vekilleri konusunda da bu dönem seçildiği bildirilen iki vekilin dışında bir üçüncü vekilin Ermeni asıllı Vahan Efendi olduğu, Feroz Ahmad- Dankwart Rustow’un, “II. Meşrutiyet Döneminde Meclisler” çalışmasında ve Recep Karacakaya’nın Türk Komuoyu ve Ermeni

Meselesi isimli çalışmasında yer almıştır. Bkz. Feroz Ahmad- Dankwart A. Rustow, “İkinci Meşrutiyet

Döneminde Meclisler: 1908-1918”, Güneydoğu Avrupa Araştırmaları Dergisi, S. 4-5, İstanbul 1976, s.275; Recep Karacakaya, Türk Komuoyu ve Ermeni Meselesi, İstanbul 2005, s.79.

II. Meşrutiyet döneminin en kısa ömürlü meclisi olarak adlandırılmıştır.112 Bu mecliste yer alan Maraş milletvekillerine gelince, I. dönemde görev yapan Hasan Fehmi Efendi II. dönemde de görevine devam etmiştir. Farklı olarak Hacı Evliya Efendi bu dönem Maraş’tan ikinci vekil olarak seçilerek meclisteki yerini almıştır. 113

Meclis, 4 Ağustos 1912 tarihinde kapanmış ve tekrar seçim sürecine girilmiştir. Ancak, Balkan Savaşı nedeni ile oluşan olumsuz şartlardan ötürü meclisin açılış tarihi ertelenmiştir. 1913 yılında savaşın sona ermesi ile birlikte ocak-nisan ayları arasında 1914 yılı seçimleri yapılmıştır.114 Bu seçimlerde Maraş’ı temsilen seçilen vekiller Abdülkadir Efendi ve Agop Hırlakyan Efendi olmuştur. Adı geçen vekiller,21 Aralık 1918 tarihinde meclisin kapanışına kadar Maraş vekilleri olarak görev yapmışlardır. 115

Mütareke şartları dolayısıyla yeni genel seçimlerin yapılması ve meclisin tekrar açılıp çalışmaya başlaması Aralık 1919’a kadar sürmüştür. Bu bir yıllık sürecin ardından Meclis, 12 Ocak 1920’de açılabilmiştir.116 IV. dönem olarak nitelendirdiğimiz bu dönemde Maraş’ı temsilen bir önceki dönemden Abdulkadir Bey ile birlikte Tahsin Bey görev almışlardır. 117 Bu tarihten sonra İngilizlerin 16 Mart’ta İstanbul’u işgal etmeleriyle birlikte meclise uygulanan baskılar ve tutuklamalar üzerine 11 Nisan 1920’de Padişah Vahdettin Meclis-i Mebusan’ı resmen feshetmiştir.118 Son Osmanlı Mebusan Meclisi’nin kapatılması ile sona eren Milli İrade, Anadolu’da kurulan ve ulusal bir meclis olan Büyük Millet Meclisi ile faaliyetlerini sürdürmüştür.