6.5.1. Sürtünme karıştırma kaynağı ile birleştirilen CuZn30 levhaların mikroyapısı
Sürtünme karıştırma kaynağı ile birleştirilmiş pirinç levhaların kaynak bölgesinde dört önemli mikro yapısal değişimin olduğu tespit edilmiştir. Sürtünme karıştırma kaynak tekniği ile birleştirilen CuZn30 levhaların kaynak sonrasında oluşan kaynak bölgesindeki mikro yapısal bölgeler Şekil 6.9’da gösterilmektedir.
Optik görüntülerden elde edilen bilgilere göre CuZn30 alaşımı levhaların SSK ile birleştirilmesinde elde dilen farklı bölgeler şunlardır: (a) Ana metal, (b) Isı tesiri altındaki bölge (ITAB), (c) TMAZ (Termo-mekanik olarak etkilenmiş bölge) ve (d) Karışım bölgesi
100µm 100µm
(a) Ana metalin mikroyapısı (şematik resimde (b) ITAB’ın mikroyapısı (şematik resimde gösterilen 1 bölgesi) gösterilen 2 bölgesi)
100µm 100µm
(c) Termo-mekanik olarak etkilenmiş bölgenin (d) Karışım bölgesinin mikroyapısı (şematik (TMAZ) mikroyapısı (şematik resimde resimde gösterilen 4 bölgesi)
gösterilen 3 bölgesi)
50µm
(e) Kaynak merkezinden TMAZ’a geçiş (f) Kaynağın kök kısmı mikroyapısı (şematik bölgesi mikroyapısı (şematik resimde resimde gösterilen 6 bölgesi)
gösterilen 5 bölgesi)
Şekil 6.9. Sürtünme karıştırma kaynak tekniği ile birleştirilen CuZn30 levhaların kaynak bölgesine ait mikroyapı fotoğrafları
Kaynak bölgesinde tespit edilen bu kısımların özelliklerini şu şekilde özetleyebiliriz:
(a) Ana metal: Kaynak bölgesinin dışında kalan en dış bölgedir. Karışım
bölgesinden yeterince uzakta olup, karıştırma esnasında oluşan ısıdan etkilenmez. Bu bölgede plastik şekil değiştirme meydana gelmez. Malzemenin mikroyapısının ve diğer özelliklerinin değişmediği ana metal bölgesidir. Şekil 6.9 (a) da ana metalin mikroyapısı görülmektedir. Ana metalin mikroyapısına bakıldığında orta büyüklükte (60-100 µm) tane yapısına sahip olduğu görülmektedir.
(b) ITAB (Isı tesiri altındaki bölge): Isının tesiri altında kalan bölge olarak
tanımlanır. Bu bölgedeki malzeme karıştırma esnasında meydana gelen ısıdan etkilenir, malzemenin mikroyapı ve özellikleri değişir. Bu bölgede de plastik şekil değiştirme meydana gelmez. Karıştırma esnasında oluşan ısı değerinin yüksek olmaması nedeniyle, ergitme kaynak teknikleri ile karşılaştırıldığında SKK’nın ITAB’ı daha dardır. Şekil 6.9 (b) de ITAB görülmektedir. ITAB ana metale benzeyen orta büyüklükteki tane bir yapısına sahiptir ve kaynak merkezini çevrelemiştir. Taneler ise yönlenmemiştir.
(c) TMAZ (Termo-mekanik olarak etkilenmiş bölge): Termo-mekanik olarak
etkilenen bölge olarak adlandırılır. Hem plastik deformasyonun etkisi altındadır hem de kaynağın ısısından etkilenir. Isı tesiri altında kalan ITAB’a komşu olan bir bölgedir. Bu bölgede karıştırmanın etkisiyle hem plastik deformasyon meydana gelmekte hem de oluşan ısının tesiriyle ana metale göre daha ince taneli bir yapı oluşmaktadır. Karıştırma esnasında oluşan ısı, bu bölgenin mikroyapı ve özelliklerini değiştirir. Şekil 6.9 (c) de TMAZ görülmektedir. Bu bölgede taneler kaynak merkezine göre daha kaba yapıdadır (15-25 µm) ve taneler yönlenmiştir.
(d) Karışım bölgesi: Karıştırıcı ucun malzemeyi hamurumsu hale getirip karıştırdığı
bölgedir. En önemli bölge olup karışmanın gerçekleştiği kaynak metalinin kendisidir. Şekil 6.9 (d) de kaynak merkezinin mikroyapısı görülmektedir. Kaynak işlemi sırasındaki sürtünme ısısı nedeniyle meydana gelen yeniden kristalleşmeden dolayı ince taneli (5-15 µm) bir yapıya sahiptir.
Şekil 6.9 (e) de kaynak bölgesi ile termo-mekanik olarak etkilenmiş bölge (TMAZ) arasındaki geçiş bölgesi görülmektedir. Şekilde de görüldüğü gibi karışım bölgesi küçük ince taneli bir yapıya sahip olup, termo-mekanik olarak etkilenmiş bölge daha kaba taneli ve yönlenmiş tanelerden oluşmuştur.
Şekil 6.9 (f) de birleşme bölgesinin kök kısmında meydana gelen çatlak şeklinde bir bölge oluşmuştur. Karıştırıcı ucun levhaya girme derinliği tarafından etkilenen bu kısımda, eğer karıştırıcı uç ile alt pleyt arasında 0,2 mm’den fazla mesafe kalırsa bu tarz yetersiz birleşme bölgesine rastlanmaktadır. Çünkü kök kısmında birleşmenin gerçekleşmesi için yeterli difüzyon ısısı oluşmaktadır.
6.5.2. Elektrik ark tekniği ile birleştirilen CuZn30 levhaların mikroyapısı
Elektrik ark kaynağı ile birleştirilmiş CuZn30 alaşımı levhaların kaynak bölgesinde üç ve ana metal ile birlikte toplam dört önemli mikroyapısal değişimin olduğu tespit edilmiştir. Elektrik ark kaynağı ile birleştirilen CuZn30 levhaların kaynak sonrasında oluşan kaynak bölgesindeki mikro yapısal bölgeler Şekil 6.10’da gösterilmektedir. Bu bölgeleri tanımlamak gerekirse; (a) Ana metal, (b) Kaynak metali, (c) ITAB, (d) Ergime hattı bölgesidir.
20 µm 20 µm
(a) Kaynak metali (şematik resimde gösterilen (b) Kaynak metalinin alt kısmı (şematik resimde 2 nolu bölge) gösterilen 3 nolu bölge)
50 µm
(c) ITAB kaba taneli yapı (şematik resimde (d) Kaynak metalinin üst kısmı (şematik resimde gösterilen 4 nolu bölge) gösterilen 1 nolu bölge)
(e) ITAB’dan ana metale doğru geçiş bölgesi (şematik resimde gösterilen 5 nolu bölge)
Şekil 6.10. Elektrik ark kaynak tekniği ile birleştirilen CuZn30 levhaların kaynak bölgesine ait mikroyapı fotoğrafları
Elektrik ark kaynak tekniği ile birleştirilen CuZn30 levhaların kaynak bölgesinde tespit edilen bölgeleri şu şekilde özetleyebiliriz:
(a) Kaynak metali: Metalin solidüsünden daha yüksek bir sıcaklık derecesine kadar
ısınmış alan kaynak metali bölgesi kimyasal bileşim olarak ana metal ve elektrot metali karışımından ibarettir. Şekil 6.10 (a) da kaynak metalinin mikroyapısı gösterilmektedir. Kaynak metalinin mikroyapısına bakıldığında orta büyüklükte (20-50 µm) bir tane yapısı görülmektedir.
(b) ITAB: Ergime hattı çizgisinin ana metal tarafında yer alan bu bölge, kaynak
işlemi esnasında uygulanmış olan ısının oluşturduğu çeşitli ısıl çevrimlerden etkilenmiş ve dolayısıyla iç yapı değişimine uğramış bir bölgedir. ITAB, ısı tesiri altında kalan bölgedir. Şekil 6.10 (c) de ITAB’a ait mikroyapı gösterilmektedir. ITAB’a ait mikroyapıya bakıldığında ana metal ve kaynak metaline göre daha iri taneli (80-130 µm) bir yapıya sahip olduğu görülmektedir.
(c) Ana metal: En dış bölgedir. Kaynak metalinden yeterince uzakta olup, ergime
esnasında oluşan kaynak banyosunun ısısından etkilenmez. Bu bölgede plastik şekil değiştirme olmaz. Malzemenin mikroyapısının ve diğer özelliklerinin değişmediği ana metal bölgesidir.
(d) Ergime hattı sınırı bölgesi: Kaynak dikişinin kesiti, metalografik olarak
incelendiğinde ergimiş olan bölgeyi sınırlayan ergime hattı çizgisi gayet belirgin bir şekilde görülmektedir. Şekil 6.10 (d ve e ) de ITAB’dan ana metale doğru geçiş bölgesinin yapısı gösterilmektedir. Şekilde de görüldüğü gibi ITAB’dan ana metale doğru gelindiğinde tane yapısı daha da incelmektedir. Ergime hattı bölgesinde ortalama 40-80 µm tane büyüklüğüne sahip bölge görülmektedir.