MİMARİ TASARIM SÜRECİ VE AŞAMALARI 9

‘‘Mimar’’ ve ‘‘mimari ürün’’ arasındaki ilişki mimari tasarım süreciyle ilgili yapılan araştırmalar doğrultusunda ‘‘analiz’’, ‘‘sentez’’, ‘‘değerlendirme’’ ve ‘‘iletişim’’ olmak üzere dört ana aşamada incelenmektedir. Tasarım eyleminin gerçekleşmesi ise insan, ürün ve süreç olmak üzere üç temel kaynağa bağlı olmaktadır. Tasarım, insana biçim ve işleve sahip bir ürüne, ya da ürünün yapımını sağlayacak dokümanlara, belirli düzen ve zaman içerisinde ilerleyen, gelişen faaliyet dizisi olarak da bir sürece ihtiyaç duymaktadır. Tasarım eyleminin önemli ve büyük bir kısmı tasarımcıya ait kararlar ve tercihlerden oluşmaktadır. Bu durum, tasarım sürecini nesnel değerlendirmelerden uzaklaştırmakta, sadece ürün üzerinden yapılan birçok değerlendirme ise bu nedenle çok sağlıklı olmamaktadır. Günümüzde bilim ve teknolojideki gelişmelerle beraber sosyal ve ekonomik yapıdaki değişimler ürün ve tasarım kavramına da farklı yaklaşımların oluşmasına sebep olmuştur. Ürün sayısı ve çeşitliliği artmış, tasarımcı ve ürün değerlendirme ölçütleri değişmiştir. Artan, çeşitlenen ve karmaşıklaşan kullanıcı talepleri tasarımcıları eylemleri üzerinde farklı konularda düşünmeye zorlamış, neyin hangi amaçla ve nasıl yapıldığının farkında olunması, tesadüfî sonuçlardan uzaklaşmakla birlikte kullanıcı (müşteri) memnuniyetinin de sağlanacağını göstermiştir. Mimarlık mesleğinin temel amacı ve son ürünü olan bina yapımı da öncelikle bir tasarım eylemiyle başlamakta olup ürünü belirleyici tüm kararların verildiği bu eylemin hedefi ise mimari tasarımın oluşturulmasıdır. Mimari tasarım, somut bir ürüne yönelik bütün bir üretim süreci olarak değerlendirilebilir. Mimari tasarım, gerçekleşmesi istenen mimari ürün ve bunu tasarlayacak mimar olmak üzere iki temel unsurun var olmasıyla başlamaktadır. Bu ilişkiyle “ürün” tasarlanan nesne, “mimar” da tasarlayan özne konumunda olup mimari tasarım yapısını belirlemekte ve aynı zamanda içeriği de oluşturmaktadır. Mimar, tasarım eylemiyle herhangi bir yeri mekân haline getirmekte, bir tasarım süreci sonunda ortaya çıkan bu mekân ise mimarın ifadesi, söylemi olmaktadır. Mimari ürün ise mimarın gerçekleşmesini istediği nesne olarak daha edilgen durumdadır. Bu edilgen durumdan mimari ürünün sıradan bir nesne olarak ele alınabileceği anlamı çıkarılmamalıdır. Mimari bir obje, her şeyden önce mesela kültürel yönü olan bir tarihselliğe sahip olan,

10

toplumsal ve bireysel değerlerle ilişkili olan, insan eliyle birtakım amaçlar gözetilerek yapılmış, insanın bireysel ve toplum yaşantısını hem etkileyebilen ama aynı zamanda ondan etkilenebilen, estetik, ekonomik ve pragmatik (faydacı) bir boyuta sahip, teknolojik gelişmeyle yakından ilişkili bir fiziki nesnedir [2]. Mimari tasarım, ayrıcalıklı ve farklı bir tasarım eylemidir. Mimari tasarımın ve dolayısıyla ürünün bir anlama ve içeriğe sahip olmasında böyle bir ilişkinin varlığının dikkate alınması gerekir. Kendine özgü tasarım süreci; koşulları bulunan mimari tasarımı kavrayabilmenin ve amaç mimari ürünü değerlendirip yorumlayabilmenin mimari tasarım sürecinde oluşan bu içeriğin anlaşılmasıyla çok yakın ilgisi olduğu öngörülmektedir. Ürün üzerinde etkili ve önemli bir yere sahip olan mimari tasarım sürecinin mimar ve mimari ürün ilişkisi üzerinde irdelenmesi, elde edilebilecek sonuçları gerçekleştirebilecek yeni tasarımlarda göz önünde bulundurulmasının anlamlı ve faydalı olacağı düşünülmektedir. Mimar ve ürünü arasında gerçekleşen bu ilişkide ise mimarın bireysel tercih ve kararlarının yanı sıra yorumunun da öne çıktığı görülmektedir. Süreç; analiz ilişkinin başlaması, sentez; ilişkinin gelişmesi, değerlendirme; ilişkinin tamamlanması ve iletişim; ilişkinin sunulması şeklinde dört aşamada incelenmektedir [3]. Mimari tasarım süreci dışında, projeler de aşamalarına ve türlerine göre çeşitli isimler almış olup bu kavramlar kısaca aşağıda açıklanmıştır.

 Fikir projesi, fikir tasarımı  Avan proje, ön proje  Kesin proje, kat’i proje

 Uygulama projesi, tatbikat projesi

 Ayrıntı projesi, detay projesi, tafsilat projesi

2.3.1. Fikir Projesi, Fikir Tasarımı

Avan projeden de önce, mimarın verilen konu üzerinde ilk düşüncelerini ortaya koyduğu tasar, konsept projesi, konsept tasarımı.

2.3.2. Avan Proje, Ön Proje

Gerçekleştirilecek bir yapı konusundaki ilk düşüncelerin plan, kesit ve görünüşlerle belirtildiği öneri projesi; öntasar. Avan proje aynı konunun ayrı birkaç çözümünü göstermek üzere birden çok proje halinde de düzenlenebilir. Mimari yarışma projeleri

11

genellikle avan proje niteliğindedir. Avan projenin normal ölçeği 1/200 olup çok büyük konularda 1/500, küçük konularda ise 1/100 ölçeği kullanılabilir. Avan projede kullanılış biçimi gösterilmek amacıyla hareketli ve sabit donatım ile sıhhi tesisat cihazları (lavabo, küvet, klozet vb.) çizilir. Plan, kesit ve cephelerde insan, ağaç, taşıt gibi öğeler gösterilebilir; renk kullanılabilir. Boyut olarak, genellikle yapı kütlelerinin dış ölçüleri yazılır.

2.3.3. Kesin Proje, Kat’i Proje

Avan proje üzerindeki mal sahibiyle birlikte yürütülen inceleme ve alınan kararlara göre düzenlenen projedir. Bu projenin ölçeği genellikle 1/100 olup bu ölçek çok büyük ya da çok küçük yapılarda değiştirilebilir. Kesin projeye dayanılarak aşağıdaki proje ve hesaplar düzenlenir.

 Yapı uygulama projesi,

 Strüktüre ilişkin avan proje ile statik (betonarme, ahşap, çelik vb.) hesap ve strüktür projeleri,

 Tesisat avan projeleri ve ilk hesaplar (ısıtma-havalandırma, sıhhi tesisat, elektrik, doğalgaz tesisatı vb.),

 Birinci keşifler,

Bu amaçlara hizmet edebilmesi için kesin proje, teknik bir proje niteliğinde çizilir. İnşaata bağlı olmayan mobilya, insan, ağaç vb. bu projede gösterilmez; renk kullanılmaz. Bu proje inşa edilecek bölümlerin (özellikle kaba yapı) biçimlerini ve ana boyutlarını yukarıdaki maddelerde belirtilen amaçlara uygun olarak açık ve kesin bir biçimde vermelidir. Kesin projede ayrıca mahal numaraları da gösterilir.

2.3.4. Uygulama Projesi, Tatbikat Projesi

Bir yapının inşaatını yürütebilmek üzere düzenlen projedir. Bu projenin normal ölçeği 1/50’dir. Ancak çok büyük yapılar için 1/100 ölçeği kullanılabilir. Bir uygulama projesinde genellikle şu çizimler bulunur.

 Farklı katların planları,

 Yeterli sayıda düşey kesit (proje çalışmaları ve uygulama için belirsiz nokta kalmayacak şekilde ve sayıda)

12

 Bütün dış görünüşler, gerekiyorsa iç görünüşler,  Çatı ve/veya teras planları,

 Temel planı (strüktür projesinde gösterilmiyorsa),

 Kanalizasyon planı (sıhhi tesisat projesinde gösterilmiyorsa)  Şantiye organizasyon planı,

 Kazı planı.