Bir şehir tasarımının en önemli öğelerinden biri meydan veya plazadır. Şehirlerdeki kamu ve özel binalar için iyi ayarlanmış bir tasarım en önemli yoldur. Bir meydan ya da plazada binalar ile çerçeveli bir alanda en büyük avantaj, binaları sergilemek için tasarlanmış olmasıdır (Moughtin 1999).
Meydanlardaki aktiviteler kentin canlılığı ve görsel çekim için önemlidir. Vitruvius, forumun tasarımı hakkında yazarken bunun halkın sayısıyla orantılı olması gerektiğini, bunu da bir boşluğun yararlı olabilmesi için, küçük olmayan veya eksikliğinde ıssız atık nüfus gibi görünmemesi gerekmektedir. Rönesans teorisyenler inin takip ettiği ve genişletilmiş bu tabloları Vitrivius bulmuştur (Moughtin 1999). Kentte, iletişim ve bilgi alışverişini geliştirme, insanlar arası ilişkileri arttırma gibi amaçlar, yaya bölgelerinin tasarlanmasını gerektirmektedir (Yalçınkaya, 2007).
Şekil 2.8. Yaya Bölgesinin Çevresi ile İlişkisi (www.class.uidaho.edu)
Meydanlardaki aktiviteler, etrafındaki alışveriş mekanlarının olması ile hareketlilik kazanır.
Ticaret ağırlıklı arterler, trafik karmaşası gürültü ve hava kirliliğinden en çok etkilenen, açık alan eksikliği duyulan ancak çoğu zaman kentin tarih mirasının örneklerinin yer aldığı kent merkezlerine özel yararlar sağlamak amacıyla oluşturulmuşlardır. Bazı durumlarda bu merkezler kent dışındaki alış veriş merkezleri ile rekabet edebilmek üzere yenilenerek geliştirilebilir. Böylece yatırımcıların ilgisini çekmek ve perakende satışları artırmak amaçlanır. Ticaret ağırlıklı arterlerin yayalaştırılması aynı zamanda kent merkezlerine daha çok insan çekerek alış veriş olanağını, sosyalleştirmeyi, iş ve eğlenceyi artırmak için de yapılır. Yayalaştırılmış ticaret ağırlıklı arterlerin tasarımlarının hedefleri koşuldan koşula
değişir. Ancak, gerisinde yatan sorunlar birbiriyle bağlantılıdır ve tasarım yaklaşımları birbirleriyle benzerlik göstermektedir (Bayraktar 1998 ).
Yaya bölgelerinin genişliği yaya yoğunluğuna göre belirlenmelidir. En az genişlik 1.5 m. olmalıdır. Yaya kaldırımları yapıdan 2.50 m. mesafeden sonra ağaçlandırılabilmektedir. Kaldırımlar üzerinde aydınlatma elemanları ve trafik işaretleri, oturma bankları, çöp ve posta kutuları, telefon kabinleri gibi kent mobilyaları yer alır. Kaldırım yüksekliğinin rahat yürüyüşü sağlayabilmesi için 12 cm. olması gerekmektedir. Bu yükseklik, taşıt girişi olan parsellerin önünde alçaltılabilir.
Yaya bölgelerinde ağaçlar şu amaçlarla kullanılmaktadırlar: a) Yayaları yönlendirmek,
b) Gölge sağlamak,
c) Yol boyunca estetik ve doğal bir doku oluşturmaktır. Yaya bölgelerini ağaçlandırırken dikkat edilmesi geren noktalar:
a) Ağaçlar, çevredeki diğer değişkenlere göre kaldırımın sağında, solunda ve ortasında yer alabilirler.
b) Otobüs durağı ve telefon kulübesi gibi bekleme gerektiren kullanımlar çevresinde gölge ihtiyacı olduğundan ağaçlandırma yapılmalıdır.
c) Ağaç türleri, kaldırım genişlikleri, yol istikameti ve gölge ihtiyacı göz önünde bulundurularak seçilmelidir.
d) Ağaçlar ve diğer bitkiler belli alanlarda sabit olarak gruplandırılabileceği gibi, saksılar içinde de kullanılabilirler (Özkal 1990).
Şekil 2.9. Yaya Bölgelerinde Kullanılan Kent Mobilyaları (www.class.uidaho.edu)
Yaya bölgelerini düzenlemede en çok kullanılan öğelerden biri de sudur. Durgun bir havuz ya da akan su ve fıskiyeli havuz olarak kullanılabilen su unsurları, insanlara ferahlama duygusu vermesi nedeniyle bir fizyolojik gereklilik olarak kullanılmaktadır. Özellikle ılıman iklim bölgelerinde yaya mekânı düzenlemesinde yer alacak su unsurları serinletici ve nemlendirici etki sağlar. Deniz, nehir veya göl kıyılarında yer alan yaya mekânları, dünyadaki birçok örneğinde görüleceği gibi insanları çok daha fazla kendine çekmektedir. İncelenen örneklerde şehirlerde insan başına en az 5 m² alanında yapay su yüzeyi önerilmektedir (Özkal 1990).
Yaya bölgesi tasarımında dikkat edilmesi gereken hususlar şunlardır:
9 Yaya yollarındaki kesişme noktaları, çevresiyle birlikte geliştirilmeli ve çözümlenmelidir.
9 Yaya bölgelerindeki uzak mesafeler veya güzergahlar için perdelemeler yapılabilir yada mekânlar yaratılarak uzaklık etkisi azaltılabilir.
9 Yaya bölgelerinin planlanmasında hakim rüzgar faktörü hesaba katılmalıdır. 9 Döşeme için uygun malzemeler seçilmeli, rahat yürümeyi engellememeli ve
kaygan olmamalıdır.
9 Yaya bölgelerinde toplu taşım araçlarının rahat bir şekilde ulaşımları sağlanmalıdır.
9 Yaya bölgeleri kent bütünü içinde ele alınmalıdır.Yaya bölgeleri olabildiğince taşıt trafiği ile kesişmemelidir.
9 Yaya bölgeleri kente işlevsel çeşitlilik katmalı; çeşitli işlevleri bünyesinde toplayabilmelidir.
9 Yaya bölgesi boyunca bisiklet yolları, otoparklarla kesilmemelidir.
9 Açık alanlarda minimum 100 m2'ye bir ağaç, 10 m2'ye bir oturma yeri ve 100 m2'ye iki bisikletlik park alanı düşmelidir.
9 Yaya akışını sağlamak ve yaya alanlarındaki görsel devamlılığı sağlamak için, avlu ve plaza çevrelerinde arkadlar kullanılabilir.
9 Yaya aksının olduğu cephelerden otoparklara taşıt girişine izin verilmez. 9 Komşuluk ünitesi merkezlerinde ada içinde yaya girişleri, sokak köşelerinden
ve ana yaya aksının olduğu yerlerde alanın ortasından verilebilir.
9 Yaya bölgelerinde bulunan kent mobilyaları birbiriyle uyumlu olmalıdır. 9 Ada içi otoparklar, tercihen yer altında olmalı, eğer teknik nedenlerle bu
gerçekleştirilemiyorsa, otoparklar dükkânlar veya uygun peyzaj öğeleriyle gizlenmelidir.
9 Yaya bölgelerini belirlemek ve merkezi bölge boyunca bina devamlılığını sağlamak için binaların taban oturma kütleleri, ana yol tarafında ada sınırından 10 m içeride olmalıdır. Yol ile bina arasındaki bu 10 m' lik bantlar özel peyzaj düzenlemeleri veya ticaret alanlarının promenad alanı ve terası
olarak kullanılabileceği gibi eğimli arazilerde kotlama payı olarak da bırakılabilirler (Özkal 1990).
9 Dış mekanlarda kullanılan rampa, merdiven ve benzeri yerlerin gece aydınlatmalarının yapılanması gereklidir.
9 Düşey elemanlar, bitkiler görüşü engellememelidir.
9 Yaşama sokağının giriş ve çıkışı belirgin ve açık olarak tanımlanmalıdır. 9 Motorlu araç sürücüleri giriş yolu üzerinde olduklarının farkına varmalıdırlar.
Motorlu araç trafiğinin yaya trafiği ile kesiştiği durumlarda yaya yolu da alçaltılmalı ve bu durum tüm sokak boyunca devam etmelidir.
9 Yolun otopark alanı olarak ayrılan kısımları açıkça belirlenmelidir. Bu işaretler ve P harfi döşemenin rengi üzerinde kolaylıkla belli olabilecek bir malzeme ve renkten seçilmelidir.
9 Cadde sakinlerinin otomobillerine yetecek sayıda otopark alanı tesis edilmelidir. Cadde alanının yakın çevresinde istenenin üstünde otopark varsa sokak otopark alanı istenenin altında olabilir. Ancak bu hiçbir zaman sokak ve çevresinin otopark alanı sıkıntısı çekmesine neden olmamalıdır.
9 Yolun motorlu araçlar tarafından da kullanılacağı kesimlerde hızı yavaşlatıcı tesisler kullanılmalıdır. Bu tesisler 50 m.'den uzak aralıklarda olmamalıdır. Bu tesisler yolu kullanan araçlara tehlike teşkil etmemeli ve araçların konutlara çok yakın geçmesine neden olmamalıdır.
9 Sokak yeterli ölçüde aydınlatılmalıdır.
Özellikle oyun alanı olarak tasarlanan alanlar çok iyi tanımlanmalı, mümkünse fiziksel olarak araçların etki alanından ayrılmalıdır (Özkal 1990).
Günümüzde konut olarak daha çok site içinde bulunan yapılar seçilmektedir. Bunun en önemli nedenleri sitelerin içinde rekreasyon alanlarının çözümlenmiş olması, otopark sorunun bulunmaması, genel güvenliğin sağlanmış olması ve kentin içinde
ya da yakınında yeşil alanlarla iç içe olabilme olanağıdır. Bu nedenle kent içinde kalan yapı adaları da site gibi düşünülüp yönetilebilir (Özkal 1990).