Mevcut Kapasite ve Kullanımı:

1980’ li yılların ikinci yarısında Türkiye’de başlayan konut seferberliği ve bunun sonucu Tuğla-Kiremit sanayiine verilen teşviklerle sektördeki mevcut kapasite 1987 yılından sonra % 50 civarlarında artmıştır. Sonraki yıllarda yavaş yavaş artan kapasite bugün maksimum seviyeye ulaşmıştır.

Tuğla ve kiremit sektörü üretimini günün koşullarına göre ayarlayabilmektedir. Talebin artmasına paralel olarak bu sektörde fırın , toprak hazırlama , kalıplama ve kurutma için gerekli yatırımlar 8-9 ayda tamamlanabilmektedir. Ekonomik kriz dönemlerinde ise üretimi azaltabilmekte hatta geçici olarak fabrika kapatılabilmektedir.

Kapasite Kullanım Oran ( K.K.O.)

Yıllar 1995 1996 1997 1998

Tuğla % 70 71 75 74

Kiremit % 87 83 78 73

Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı Madencilik ÖİK Raporu Endüstriyel Hammaddeler Alt Komisyonu Yapı Malzemeleri I (Alçı-Kireç-Kum-Çakıl-Mıcır-Boya Toprakları-Tuğla Kiremit) Çalışma Grubu Raporu

Son 5 yılda tuğla-kiremit toprakları üretim ve tüketiminde genel bir azalma olduğu söylenebilir.

Yıllık değişmeler inşaat sektörünün durumu ile yakından ilgilidir.

Ülkemizde üretilen ve tüketilen kiremit adedi tuğlaya göre 7-8 defa daha azdır. Bir ton tuğla için 1300 kg, her tuğla-kiremit için ise 4 kg toprak tüketildiğinden hareketle toprak ihtiyacı tespit edilebilir. Takriben % 10 işletme zayiatı ile ocaklardan tesislere kadar % 15 de toprak zayiatı düşünülerek tüketimin 7. Plan dönemi başında 20 milyon ton/yıl seviyesinde kaldığı hesaplanabilir. İnşaat sektörünün canlı olduğu ve tuğla-kiremit fabrikalarının % 75 kapasite ile çalışabildiği yıllar için bu rakam doğru olmakla birlikte kapasite kullanımı bazı yıllarda % 50-60 arasında kalmaktadır. 1994 yılı için programlanan miktar, fiili talep ve tüketimlerle işletme ve taşıma zayiatları göz önüne alınır, harman tuğlası ve çanak-çömlek imalatında kullanılan topraklar da hesaplara dahil edilirse, gerçekçi olarak kabul edilebilir.1998 yılına gelindiğinde ise inşaat sektöründe gitgide artan durgunluk sebebiyle sektör her geçen gün kan kaybetmiş ve azalan talep ile birlikte üretimde ve dolayısıyla hammadde üretiminde düşüş gözlenmiştir.Bu şekilde dengeye giren sektörün ileri dönemlerde daha da fazla darboğaza gireceği ve ancak kaliteye yönelik yatırımlar ile rakip duvar malzemeleri içinde yerini koruyabileceği bir gerçektir.

2.1.3. Üretim:

a) Üretim Yöntemi-Teknoloji

Hammadde ocakları genelde Taşocakları Nizamnamesine göre çalışan, özel idarelere bağlı açık işletmelerdir.İşletmeler içinde hammadde işlenmesi mümkün olmamakla birlikte bazı ocaklarda tavlama ve dinlendirme ve miksasyon işlemleri yapılabilmektedir. Bu ocaklar genelde altyapı eksiklikleri nedeniyle yılın 6 ayı verimli olarak çalışabilmektedir. Bu sebeple gerekli hammadde temini fabrikalar için yüklü kapital gerektirmekte ve yıllık ihtiyaçlar 4-5 ay gibi kısa sürelerde temin edilmektedir. Bu fabrikaların işletme sermayelerini de zorlamakta aynı zamanda stoklama ile ilgili problemleri de beraberinde getirmektedir. Bu işletmelerde hammadde yığınları çok geniş alanlar kaplamakta ve uzun süre atıl beklemektedir.

Tüm bu sebeplerle üretim yöntemlerinde yapılacak iyileştirmeler ve altyapı çalışmaları önümüzdeki dönemlerde çok gerekli görülmektedir. Özellikle işletmelerin birer maden ocağı şeklinde işletilmesi ve Maden Kanunu kapsamına alınmaları sektöre yatırım yapılabilmesine de imkan verebilecektir.

Tuğla ve kiremit tesislerinde teknolojinin adlandırılması ; kurutma sistemine (doğal kurutma -suni kurutma), üretim yöntemine (emek yoğun-teknoloji yoğun), otomasyona ( otomatik-yarı otomatik), hammadde işleme ve şekillendirmeye (vakumlu – vakumsuz), yakma sistemine (hoffman-tünel) göre yapılmaktadır.

Türkiye’de teknolojinin adlandırılması daha çok yakma sistemine göre yapılmaktadır. Bu açıdan baktığımızda ülkemizde kullanılan en yaygın sistem Hoffman sistemidir. Tünel fırın sistemi ile çalışan fabrika sayısı ise sınırlıdır.

Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı Madencilik ÖİK Raporu Endüstriyel Hammaddeler Alt Komisyonu Yapı Malzemeleri I (Alçı-Kireç-Kum-Çakıl-Mıcır-Boya Toprakları-Tuğla Kiremit) Çalışma Grubu Raporu

Zaman içinde bu sistemler kendi içlerinde geçişler yaşamış , karma birtakım teknolojiler çıkmıştır. Hoffman pişirme teknolojisi yanında suni kurutma yapılmış , tünel fırın teknolojisi doğal kurutma ile beslenmiş , tünel pişirme sistemi hoffman ile karma yapılarak kemertünel fırın geliştirilmiştir.

Tuğla ve Kiremitteki üretim kademelerini incelenerek üretim yöntemini daha iyi irdelenebilir.

1. Hammadde hazırlanması 2. Şekillendirme

3. Kurutma 4. Pişirme

5. Ambalajlama ve sevk

Hammadde Hazırlanması

Tuğla ve Kiremit üretiminde kullanılan killer , açık ocaklarda Taşocakları Nizamnamesi doğrultusunda il veya ilçe özel idarelerden alınan ruhsatlarla çıkarılır.Doğada genellikle sıkışmış halde rutubetli ve plastik bir kıvamda bulunur ve sökülerek kamyonlar vasıtasıyla fabrika hammadde stok sahalarına gönderilir.

Dolayısıyla doğadan elde edilen ve üretim tesislerine getirilen kil , gerek boyut olarak gerekse bileşim olarak uygun özelliklere sahip olması için bir dizi ön hazırlıktan geçmesi gerekmektedir.

Hammaddenin işlenebilirlik özelliği kazanabilmesi için önce öğütme işlemi yapılmaktadır.

Hammaddenin homojen bir malzeme olması, plastiklik ve kohezyon özelliklerinin gerçekleşebilmesi için iyice ufalanması ve ince partiküller halini alması gerekmektedir. Bu amaçla çeşitli makinelerle içindeki iri taşlar , çöpler ayıklanmakta (taş ayırıcı, vals, kollergang..

vb.) ve istenilen tane çapına kadar öğütülmektedir.

Ayrıca homojen bir kil hamuru elde etmek için , kilin yeterli miktarda su ile birlikte ezilmesi ve karıştırılması gerekmektedir. Kile azar azar su ilave edildiğinde plastikliği bir miktar artmaktadır. Su ilavesi öğütme öncesinde yapılabildiği gibi , öğütme sonrasında da yapılmaktadır.

Dinlendirme , hammadde hazırlama aşamalarının en önemlisidir. Üretilen malzemenin kalitesini etkileyen çok önemli bir unsurdur.Killerin tiksotropik özellikleri dolayısıyla yoğrulmuş çamurun dinlenme esnasında direnç kazanması söz konusudur. Dinlendirme işlemi öğütme işlemlerinden önce veya sonra yapılmaktadır.

Dünya teknolojileri ile karşılaştırma

Amerika Birleşik Devletleri ve Avrupa Birliği ülkelerinde de ülkemizde olduğu gibi tuğla-kiremit üretimi için hammadde çıkarılması daha çok maden işletmeleri şeklinde çalışan yüksek donanımlı firmalarca yapılmakta, ocak bölgelerinde depolama sistemi ve gerektiğinde hammaddenin ön hazırlığa, malzeme tip ayrımına tabi tutularak işlenmesi gerçekleştirilmektedir.

Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı Madencilik ÖİK Raporu Endüstriyel Hammaddeler Alt Komisyonu Yapı Malzemeleri I (Alçı-Kireç-Kum-Çakıl-Mıcır-Boya Toprakları-Tuğla Kiremit) Çalışma Grubu Raporu

Hazırlama, sert malzeme ayrımı, tanecik ayrımı, malzeme cins ayrımları miksasyon aşamalarıyla gerçekleşmektedir. Ancak gelişmiş ülkelerdeki üretimlerde teknolojileri geliştirirken maliyeti azaltmak ve kaliteyi arttırmak ana hedef olmuştur.

Gelişmiş ülkelerdeki üretim kademeleri ayni olmakla birlikte bazı temel noktalarda farklılıklar göstermektedir.

Hammadde hazırlama kademesinde kapasite arttırıcı daha büyük makinelerin kullanımı fazladır.

Çalışma ortamı tozdan arınmış sistemleri hedef almıştır.

Gelişmiş ülkelerde yukarıda belirtilen kontrol edilebilen, kalitesi yüksek, tüketiciyi daha memnun eden ürünlerin imal edilmesi Türkiye şartlarına göre daha kolaydır.