Bina malzeme özellikleri servis ömrü boyunca değişim gösterir. Yukarıda belirtilen özelliklere bağlı olarak beton malzemenin durabilitesinde meydana gelen değişimler ve tasarım aşamasında ortaya çıkabilecek değişimler, kullanılan malzemelere bağlı olarak, binanın servis ömrü boyunca aynı performansı sağlayamamasına, beklenenden çok daha önce sorunlar ortaya çıkmasına neden olabilmektedir. Ülkemiz gerçekleri göz önüne alındığında; özellikle 1999 Gölcük Depremi’ne kadar denetim ve kontrol sistemlerinin yeterli olmadığı ve pek çok yapının gelişigüzel inşaa edildiği bilinmektedir. Bu yüzden kullanılan malzeme özelliklerinin değişimi performansı oldukça yüksek seviyede etkiliyebilmektedir. Bu etkileri değerlendirip, mevcut binalarda meydana gelmiş, gelebilecek sorunlara karşı zamanında tahlillerde bulunabilmek adına bazı testler yapılmaktadır. Bu testler sonucu da yapı malzemesinin o anki özellikleri saptanabilmektedir. Bu testler uygulanırken yapıda hasar oluşabildiği gibi hiç hasarsız testlerde uygulanabilmektedir.
2.4.1 Tahribatlı yöntemler (Betondan karot numune alınması)
Yöntemler sertleşmiş betondan tahrip ederek numune alınmasını ve betonun (önemli çatlaklar, donma-çözünme hasarları, dayanım düşüklüğü izlenimi yaratacak yüzey bozuklukları ve herhangi bir tahribatsız yöntemle yapılan kontrol sonuçlarının beton
basınç dayanımına ilişkin endişe doğurması ya da herhangi bir zarar mevcutsa) kalite kontrolünü yapmayı amaçlarlar.
2.4.1.1 Yöntemin uygulanma prosedürü-TS 10465
Karot numune alınmasına ilişkin hususlar TS-10465 (Beton deney metotları- yapı ve yapı bileşenlerinde sertleşmiş betondan numune alınması ve basınç mukavemetinin tayini (tahribatlı metot) standartında belirtilmiştir. Bu standard bir yapı veya yapı bileşeni betonuna ait kalite kontrol bazında taze beton deney sonuçları yoksa, varolan sonuçlar yetersiz ise veya yapıdaki beton mukavemetinde bir şüphe ortaya çıkmışsa (Mesela; gözle görülebilen önemli çatlaklar, tabii don hasarları, dayanım düşüklüğü izlenimi yaratacak boyuttaki yüzey bozuklukları ve herhangi bir tarhibatsız metotla yapılan kontrol sonuçlarının beton basınç dayanımına ilişkin kuşku doğurması ya da herhangi bir zarar veya kısmi yıkılma mevcutsa) uygulanır [5].
Betonun yapısındaki gerçek dayanımın değerlendirilmesi betondan alınan karot numunelerinin basınç deneyi ile mümkündür. Sertleşmiş beton basınç mukavemeti elde edilişinde, mecbur kalınmadıkça tahribatlı ve tahribatsız deney metodlarının eş zamanlı uygulanması önerilir [5].
Karot alınmadan önce ölçüm yerinde test çekici ile yüzey sertliği denemeleri yapılarak tepme değerlerine ulaşılır. Bilyalı test çekici ile de vuruş bilyesinin beton yüzeyinde bırakmış olduğu iz çapı (dm) tespit edilir. Bu deney sadece betonun yüzey mukavemeti hakkında değer verebilir. Yüzey sertliği deney sonuçları, kalıp vibrasyon karbonatlaşmış yüzey, agrega tanecikleri, teçhizat ve onarım gibi betonun yüzeysel özelliklerinden oldukça etkilenir. Özellikle yangın, don ve kimyevi etkiler vasıtasıyla tahribata uğramış beton yüzeyinde yüzey sertliği deneyleri kullanışlı değildir. Yalnızca yüzey sertliği sonucu ile beton hakkında yeterli bilgi sahibi olunamaz, karot numune örneği gerekmektedir.
Karot numune sayısı yönetmelikte belirtilen sayıdan daha az olmamalıdır. 2.4.1.2 Karot numunelerin analiz yöntemleri
Deneyin hazırlanmasına ve uygulanmasına ilişkin maddeler TS-10465, “Beton deney metotları- yapı ve yapı bileşenlerinde sertleşmiş betondan numune alınması ve basınç mukavemetinin tayini (tahribatlı metot)” standartında belirtilmiştir.
Çizelge 2.2: Beton sınıfları ve mukavemetleri
Deneyin sonucunda elde edilen karot numune basınç mukavemetine ait en küçük tek değer ile ortalama değerler, Çizelge 2.2’deki eşdeğer küp mukavemeti ile seri mukavemetinin en az % 85 ’ni sağlamalıdır.
Darbe deneyi dayanım sonuçları ile betondan alınan karot numunelerine ilişkin basınç dayanım değerleri arasında çeşitli farklılıklar ortaya çıktığında karot numunelerine ait dayanım değerleri dikkate alınmalıdır.
Elde edilen sonuçların değerlendirilmesinde aşağıda belirtilen iki metot kullanılır. - İstatistiki olmayan metot
- İstatistiki olan metot
İstatistiki olmayan değerlendirmede; 100 mm ve 150 mm çapında veya kenar uzunluğundaki deney numunelerine ait basınç mukavemeti değerleri kenar uzunluğu 200 mm olan Standard küp basınç mukavemeti değerlerine eşit kabul edilebilir. Bu şekilde bulunan fküp 200 değerlerinin, aşağıdaki (a) ve (b) şartlarını aynı anda
sağlaması gerekir.
a) Ortalama fküp 200 ≥ 0,85 fSK
b) En Küçük Tek Değer fküp 200 ≥ 0,85 fEK
Burada;
fEK = Betonun eşdeğer küp mukavemeti (Örneğin BS14 için fEK = 16N/mm2 )
2.4.2 Tahribatsız yöntemler
Teknolojik gelişim sayesinde günümüzde pek çok çeşitli tahribatsız test uygulanabilmektedir. Sıkça kullanılan tahribatsız yöntemler arasında:
Ultrasonik Yöntem; ses dalgaları kullanılarak,
Radyografik Yöntem; bildiğimiz röntgen ışınları kullanılarak, Manyetik Yöntem; manyetik özelliğe sahip sıvılar kullanılarak, Infrared(Kızılötesi) Yöntem; Kızılötesi ışınlar kullanılarak, bulunmaktadır.
Bu yöntemler sayesinde tahribatlı yöntemlere nazaran daha kolay ve daha çabuk sonuç verebilen testler uygulanabilmekte, ele alınan örneğe ilişkin bir ön- değerlendirme sunarak daha detaylı testlerin uygulanıp uygulanamayacağı kontrol edilebilmektedir [6].
Tahribatsız yöntemlerle net sonuçlar sunacak veriler elde edilemeyebilir, ancak ele alınan bölgeye ilişkin kayda değer değerlendirmeler sunarak daha detaylı testlerin önü açılabilir.
Impact-Echo Yöntemi de tahribatsız yöntemlerinden biridir. Bu yöntemde beton yüzeyine uygulanan darbe ile bu darbe sonucu ortaya çıkan titreşim dalgalarının yüzeyden içeri doğru ilerlerken ortaya çıkan dalga ve frekans özelliklerinden yararlanılır [7].