METOD ve TEKNİKLER

80

SOSYAL VE EKONOMİK DESTEK HİZMETLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ PROJESİ ARAŞTIRMA SONUÇ RAPORU Tablo 10: Araştırma İlleri ve Örneklemde Yer Alan Çocukların İllere Göre Dağılımı

Düzey2 bölge İller kod

Korunma kararlı çocuk sayısı (6a)

Çalışma evreni içindeki oranı % (n=181

1)

*Örnekleme alınan sayı (1200 kişi içindeki sayı)

*Örnekleme alınan sayı (1200 kişi içindeki sayı- yuvarlak) Korunma kararı olmaksızın desteklenen çocuk sayısı

(6b)

Çalışma evreni içindeki oranı (N=32166) Örnekleme alınan sayı (2000 kişi içindeki sayı) Örnekleme alınan sayı (2000 kişi içindeki sayı- yuvarlak)

Örnekleme giren toplam çocuk sayısı

TR100İstanbul28315.63187.52188629019.55391.10391579 TR211Tekirdağ341.8822.53234551.4128.292851 TR221Balıkesir713.9247.05476081.8937.803885 TR310İzmir1468.0696.749719566.08121.62122219 TR322Denizli462.5430.48314711.4629.293061 TR332Manisa241.3315.90169753.0360.626177 TR411Bursa18.9911.931210713.3366.596779 TR421Kocaeli201.1013.25134291.3326.672740 TR511Ankara22312.31147.76148413212.85256.92257405 TR521Konya1307.1886.14865041.5731.3432118 TR621Adana774.2551.02517012.1843.594495 TR611Antalya734.0348.37496071.8937.743887 TR632Kahramanmaraş583.2038.433911433.5571.0771110 TR712Aksaray361.9923.85244491.4027.922852 TR721Kayseri663.6443.73443991.2424.812569 TR811Zonguldak17.9411.26125171.6132.153244 TR822Çankırı351.9323.1923224.7013.931437 TR831Samsun18.9911.931210273.1963.866476 TR904Rize291.6019.22203221.0020.022040 TRA11Erzurum7.394.64511823.6773.497479 TRA21Ağrı231.2715.241611283.5170.147086 TRB13Bingöl1176.4677.53785061.5731.4632110 TRB12Elazığ261.4417.231811773.6673.187391 TRB22Muş301.6619.882011733.6572.937393 TRB21Van2.111.3326001.8737.313739 TRC11Gaziantep563.0937.113812483.8877.6078116 TRC12Adıyaman341.8822.53235971.8637.123760 TRC21Şanlıurfa271.4917.891812413.8677.167795 TRC34Siirt412.2627.17286422.0039.924068 TRC31Mardin442.4329.16303921.2224.372454 Toplam1811 100.00 1200121132166100.00200020043215

81

Tabloda görüldüğü gibi Türkiye evreninde saha verilerinin toplanmaya başlandığı Eylül 2014 tarihi itibariyle korun-ma kararı olup ailesi yanında desteklenen 3049 çocuktan 1811’i araştırkorun-manın yapılacağı 30 ilde bulunkorun-maktadır.

Başka bir deyişle evrenin % 59.4’ü araştırmanın yapılacağı illerde yer almaktadır. Ayrıca araştırma kapsamındaki Türkiye evreninde Eylül 2014 tarihi itibariyle yer alan korunma kararı olmaksızın desteklenen 53610 çocuğun yaklaşık % 60’ını oluşturan 32166’sı bu illerde bulunmaktadır. Buna göre yukarıda belirlenen illerin araştırma kap-samında yer alan çocukların özelliklerini önemli, ölçüde yansıtma potansiyeline sahip olduğu söylenebilir.

Türkiye evrenindeki korunma kararlı olup ailesi yanında desteklenen 3049 çocuktan % 95 güven düzeyi, ± 0,05 örnekleme hatası ile 322 kişi alınması yeterli iken, belirlenen 30 ilde 351 çocuğa ulaşılabilmiştir. Ayrıca korunma altına alınmaksızın desteklenen yaklaşık 53610 çocuktan da % 95 güven düzeyi, ± 0,05 örnekleme hatası ile 377 kişi alınması yeterli iken 2000 çocuğa ulaşılmıştır. Bu konudaki Tablo 11 aşağıda görülmektedir.

Tablo 11: % 95 Güven Düzeyi ve Çeşitli Kesinlik Sınırları İçin Örnek Büyüklükleri Evren Büyüklüğü Kesinlik ( Göz Yumulabilir Hata )

+ 1% + 2% + 3% + 4% + 5%

1.000 * * * 375 278

2.000 * * 696 462 322

3.000 * 1334 787 500 341

4.000 * 1500 842 522 350

5.000 * 1622 879 536 357

10.000 4899 1936 964 566 370

20.000 6489 2144 1013 583 377

50.000 8057 2291 1045 593 381

100.000 8763 2345 1056 597 383

500.000 to ¥ 9423 2390 1065 600 384

*Bu durumlarda evrenin %50’den fazlasının örnekte yer alması gerekir.

Kaynak: (Yazıcıoğlu ve Erdoğan, 2004:50)

Bu çocukların sayılarının belirlenmesinde oranlı eleman örnekleme yöntemi benimsenmiş, illerdeki çocuk sayısı-nın 30 ildeki çocuk sayısına oranı belirlendikten sonra, bulunan oran nispetinde çocuğun örneklem grubuna girme-si sağlanmıştır. Buna göre görüldüğü gibi korunma kararlı olup ailegirme-si yanında desteklenen 351 çocuk ve korunma altına alınmaksızın desteklenen 2000 çocuk olmak üzere toplam 2351 çocuk örneklem grubunu oluşturmaktadır.

Çocukların seçiminde ise maksimum örnekleme yöntemlerinden amaçlı örnekleme yöntemi esas alınmıştır. Amaçlı örnekleme yöntemlerinden maksimum çeşitlilik örneklemesinin amacı, göreli olarak bir örneklem oluşturmak ve bu örneklemde çalışan probleme taraf olabilecek bireylerin-elemanların çeşitliliğini maksimum derecede yansıtmak olarak açıklanabilir (Yıldırım ve Şimşek, 1999). Maksimum örnekleme yöntemiyle planlanan bir araştırma sonu-cunda ortaya çıkabilecek bulgular ve sonuçlar daha zengin olabilmektedir. Patton’a (1987) göre maksimum çeşit-lilik gösteren bir örneklem oluşturmanın iki temel yararı vardır: Bunlar 1. Örnekleme dahil her durumun kendine özgü boyutlarının ayrıntılı bir biçimde tanımlanması, 2. büyük ölçüde heterojenlik gösteren durumlar arasında orta-ya çıkabilecek ortak temalar ve bunların değerinin ortaorta-ya çıkarılmasıdır (Akt. Yıldırım ve Şimşek, 1999). Buna göre seçilen 30 ilin bölgelerinin en kalabalık nüfusuna sahip iller olması, gelişmiş ya da az gelişmiş yöre özelliklerini taşımaları gibi özelliklerinden dolayı farklı örnekleri barındırabilecek nitelikleri taşıyan iller oldukları düşünülmüştür.

Başka bir deyişle örneklemde yer alacak çocukların yaş, cinsiyet, sosyo ekonomik düzey vb. özellikleri açısından seçilen illerde yeteri kadar farklı özellikte ve örneklemin gerektirdiği sayıda bulunacağı söylenebilir.

82

SOSYAL VE EKONOMİK DESTEK HİZMETLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ PROJESİ ARAŞTIRMA SONUÇ RAPORU

Çocukların belirlenmesinde öncelikle Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı veri tabanından 30 ilde kapsam dahilinde olan çocukların bilgileri alınmış ve örneklem belirleme esaslarına göre hangi çocuklar ve aileleri ile görüşüleceğine karar verilmiştir. Görüşme yapılacak aileler ve çocukların belirlenmesinde “maksimum çeşitleme yöntemi” uygu-lanmaya çalışılmış ve araştırmaya dahil olacak bireyler açısından dengeli bir dağılım oluşturulmaya çalışılmıştır.

Buna göre;

(a) çocukların 6a ya da 6b statüsüne göre dağılımları, (b) cinsiyetleri,

(c) yaş durumları (0-11 yaş ve 12-18 yaş arası olma durumu gibi değişkenler dikkate alınmaya çalışılmıştır.

Araştırmanın amaçları gereği bu çocukların ailelerinden bir ebeveyn ile de görüşme yapılıp anket uygulanması planlanmıştır. Buna göre 2351 çocuğun ebeveynleri ile de görüşme yapılmıştır.

Araştırmanın hedef grubunu oluşturan çocuklarla ilgili veri toplama aşamasında belirlenen illerde ASP İİ Müdürlük-lerinde bu çocuklardan sorumlu meslek elemanları ile de görüşmeler yapılmıştır. Buna göre 100 meslek elemanı ile görüşülmüştür.

Araştırmada veri toplanan bir başka kaynak ise çocukların akademik başarılana ilişkin verilerdir. Bu konudaki veriler aileler, çocuklar, meslek elemanı ve çocukların dosyalarından elde edilmiştir.

Diğer bir veri toplama alanı çocukların sağlık durumlarına ilişkin verilerdir. Belge tarama boyutlu veriler toplanma-sına özen gösterilmiştir. Başka bir deyişle resmi sağlık kayıtlarından bilgi alınmaya çalışılmıştır. Bunun yanında 2351 çocuğun sağlık verileri görüşmeler sırasında kendilerinden ve ailelerinden de elde edilmiştir.

Veri Toplama Araçları ve Teknikleri

Veri toplama araçlarına ilişkin özellikler Tablo 12’de görülmektedir.

Tablo 12: Veri Toplama Araçlarına İlişkin Özellikler

Hedef kitle Veri toplama amacı Veri toplama biçimi Veri toplama kaynağı 2351 çocuk

Akademik başarı ve okul ile ilgili veriler elde etmek kalitesi ile ilgili veri toplamak

(sosyal-psikolojik yaşam-sağlık-eğitim vb)

Görüşme Meslek elemanı görüşme formu-anketi

83

Yukarıdaki açıklamalara göre oluşturulan ve pilot uygulamada denenen 3 temel veri toplama aracı hazırlanmıştır.

Bu araçlar ve özellikleri şöyle açıklanabilir.

Aile görüşme anketi

Aile görüşme anketi 55 soru ve araştırma ekibi tarafından geliştirilmiş olan 0 -11 yaş çocukların psikososyal gelişim özelliklerini belirlemeyi amaçlayan 43 maddeden oluşan bir anketin birleşiminden oluşmaktadır. Sorular nitel ve nicel veriler elde edilebilecek biçimde oluşturulmuştur. Soruların bir kısmı sadece ailenin görüşlerini belirlemeye yönelik olup, önemli bir kısmı da çocuklar ve meslek elemanının görüşleri ile karşılaştırmayı esas alan sorulardan oluşmuştur.

Çocuk görüşme anketi

Çocuk görüşme anketi 12 yaş ve üzeri çocuklardan veri toplamak amacıyla geliştirilmiştir. Çünkü bilimsel esaslara göre 12 yaşından küçük çocuklarla görüşme yöntemi ile veri toplamakta güvenirlik ve geçerlik açısından sorunlar yaşanabilmektedir. Anket esas olarak iki bölümden oluşmaktadır. Birinci bölüm SED yardımına ilişkin veri topla-mayı amaçlayan 41 sorudan oluşmaktadır. Söz konusu sorular nitel ve nicel veriler elde edebilecek özelliklerde ve bir kısmı çocukların görüşleri bir kısmı da aileler ve meslek elemanının görüşleri ile karşılaştırmayı esas alan sorulardan oluşturulmuştur. Anketin devamında da 60 maddeden oluşan Erikson’un 12 yaş sonrası bireylere uy-gulanan psikososyal gelişim dönemleri ölçeği maddeleri yer almıştır.

Meslek elemanı görüşme anketi

Anket saha çalışmaları sırasında görüşmeler yapılacak çocuklardan sorumlu olan meslek elemanlarından veri toplamak amacıyla hazırlanmıştır. Ankette 29 soru bulunmaktadır. Sorular nitel ve nicel veriler elde edilebilecek bi-çimde oluşturulmuştur. Soruların bir kısmı sadece meslek elemanının görüşlerini belirlemeye yönelik olup, önemli bir kısmı da çocuklar ve ailelerin görüşleri ile karşılaştırmayı esas alan sorulardan oluşmuştur.

Veri Toplama Araçlarının Geçerlik Güvenirlik Çalışmaları

Aile, çocuk ve meslek elemanı görüşme araçlarının geçerlik ve güvenirliği

Aile, çocuk ve meslek elemanı anketlerindeki maddelerin geçerlik çalışmaları kapsam geçerliliği açısından uz-man yargısına göre test edilmiştir. Bu amaçla 7 uzuz-man araçların amaca uygunluğunu gözden geçirmiş, araştırma amaçları ile soruları eşletirmiş, soruların amaca uygun veri toplama durumlarını değerlendirmiştir. Nitel olarak ya-pılan bu değerlendirmelerle en az 5 ortak oturum yapılıp sorular tek tek gözden geçirilmiş ve tam bir görüş birliği ile

“amaca uygun veri toplama” özelliği açısından sorular kesinleştirilmiştir. Nitekim pilot uygulama sonrasında toplam 125 sorunun (çocuk anketi = 41, aile = 55, meslek elemanı = 29, toplam = 125) yapılan inceleme sonrası araştırma amacına uygun veri toplayabileceği gözlemlenmiştir.

Veri toplama araçların güvenirlik çalışması için ise nitel bir çalışma yapılmıştır. Buna göre 7 uzman tüm soruları

“Bu soru her ölçümde doğru ve tutarlı veri toplayabilme açısından uygun mudur?” sorusunun cevabı olabilecek bi-çimde incelemiştir. Hazırlanan anketlerin güvenirlik düzeyi hesaplaması için Miles ve Huberman (1994) tarafından geliştirilen formül kullanılmıştır: Bu formüle göre Güvenirlik = [(uzlaşma sayısı / (uzlaşma + uzlaşmama sayısı)]

hesaplaması yapılmıştır. Bu amaçla 7 uzmana yukarıda sözü edilen soru yöneltilmiş ve alınan uygun ve uygun değil değerlendirmesine sunulmuş ve güvenirlik % 100 çıkıncaya kadar uzman grubu çalışma yapmıştır. Başka bir deyişle soruların uygunluğu konusunda tam bir görüş birliği oluşturuncaya kadar gerekli düzeltmeler yapılmıştır.

Sonuçta güvenirlik % 100 bulunmuştur.

84

SOSYAL VE EKONOMİK DESTEK HİZMETLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ PROJESİ ARAŞTIRMA SONUÇ RAPORU

Çocukların psikososyal gelişimlerini belirlemek için anketlerde yer alan mad-delere ilişkin geçerlik ve güvenirlik çalışmaları

Proje kapsamında 0-11 yaş çocukların psikososyal gelişimlerini belirlemek amacıyla 135 maddeden oluşan ve annelere uygulanan Başaran tarafından (1974) Türkçe’ye uyarlanan “Psikososyal Gelişim Envanteri”nin kulla-nılması hedeflenmişse de bunun (a) madde sayısının çokluğu, (b) günümüz koşullarına uygun olmaması ve (c) araştırmanın temel amacından uzaklaşılabileceği endişesiyle uygulanmasının uygun olmayacağına gerek proje ekibi gerekse Bakanlık Proje İzleme Grubu (PİG) mutabakatıyla karar verilmiştir. Ancak belirli ölçüde 0 – 11 yaş çocukların psikososyal gelişimlerini incelemek amacından da vazgeçilemeyeceği için mevcut araçlardan yararla-narak bir anket hazırlanmasına karar verilmiştir.

İlk çocukluk (0-7 yaş) ile ikinci çocukluk (7-11 yaş) döneminde bulunan çocuklara, kendilerini ifade etmeye da-yanan ölçme araçlarının uygulanması gelişimsel olarak uygun değildir. Bu nedenle proje kapsamında 0-7 yaş ve 7-11 yaş arası çocukların psikososyal gelişimlerinin incelenmesi amacıyla ebeveynlerine yönelik bir anket gelişti-rilmiştir. Anket geliştirmek için öncelikle bir madde havuzu oluşturulmuş ve uzman yargısıyla kapsam geçerliliği açısından değerlendirilmiş ve 0 – 12 ay (6 madde), 13-36 ay (7 madde), 37 – 48 ay (6 madde), 49 – 60 ay (5 madde), 61 – 72 ay (12 madde), 7 – 11 yaş (7 madde) dönemlerinin psikososyal özelliklerini içerecek maddeler-den oluşmuştur. Hazırlanan anketin güvenirlik düzeyi hesaplaması için 7 uzmanın değerlendirmesine sunulmuş ve Miles ve Huberman (1994) tarafından geliştirilen formül kullanılmıştır: Bu formüle göre Güvenirlik = [(uzlaşma sayısı / (uzlaşma + uzlaşmama sayısı)]. Güvenirlik % 100 bulunmuştur. Bu formüle göre uzmanlar ankette yer alan her bir maddenin ankette yer alıp almayacağına yönelik görüş belirtmişler, uzlaşma ya da uzlaşmama sayıları buna göre belirlenmiştir. Sonuçta hazırlanan maddeler “evet – kısmen –hayır” biçiminde derecelendirilmiş ve aile görüşme formuna ilave edilmiştir.

Ayrıca 12-18 yaş ergenlik döneminde bulunan çocukların psikososyal gelişimleri ise Arslan ve Arı (2008) tara-fından Türkçe’ye uyarlanan Erikson’un Psikososyal Gelişim Dönemleri Ölçeği ile değerlendirilmiştir. Söz konusu ölçek Erikson’un psikososyal gelişim dönemlerinin ilk beşini (güven, özerklik, girişimcilik, çalışkanlık, kimlik) ölçen 5’li likert tipi bir ölçme aracıdır. Ölçeğin güvenirliği için yapılan test tekrar test yöntemine göre alt ölçek korelasyon katsayıları güven = 0.78, özerklik = 0.74, girişimcilik = 0.73, çalışkanlık = 0.71, kimlik = 0.75 olarak bulunmuştur. İç tutarlılık katsayısı olan cronbach alpha değerleri ise güven = 0.76, özerklik = 0.66, girişimcilik = 0.63, çalışkanlık

= 0.79, kimlik = 0.70 olarak bulunmuştur. Buna göre kullanılan 12-18 yaş psikososyal gelişim ölçeği güvenilir bir ölçektir. Ölçekte yer alan maddeler 12-18 yaş çocuk görüşme formunun arkasına ilave edilmiştir.

Araştırmanın çalışma evrenini oluşturan 30 ilde uygulanması sonucu elde edilen bulgular araştırmanın alt amaç-larına göre ele alınarak yorumlanmıştır. Yapılan yorumlarda aileler, çocuklar ve meslek elemanından elde edilen aynı amaca dönük sorular analiz edilmiş ve karşılaştırmalı yorumlar yapılmıştır. Buna göre bulgu ve yorumlar aşağıda yer almaktadır.

SED kapsamındaki çocukların sosyal ve ekonomik destek türü

5395 Sayılı “Çocuk Koruma Kanununun Uygulanmasına İlişkin Usûl ve Esaslar Hakkında Yönetmelik” hükümleri-ne göre 2 tür sosyal ve ekonomik destek yardımı yapılmaktadır. Buna göre (1) korunma kararlı olup, ailesi yanında