Bu baĢlık altında meslektaĢların iĢbirliğine dayalı „meslektaĢ koçluğu‟, „çevrimiçi akran iĢbirliği‟ ve „meslektaĢ gözlemi ve yardımı‟ konuları tartıĢılmıĢtır.
2.10.1.Meslektaş Koçluğu
Mesleki geliĢim faaliyetleri arasında öğretmenlerin birbirleri ile etkileĢimleri en çok sağlayan faaliyetlerden birisinin meslektaĢ koçluğu olduğu söylenebilir. Çünkü özellikle meslekte yeni olan öğretmenlerin eğitim öğretim sürecinde zorlandıkları ve ya eksiklik hissettikleri alanda deneyimli meslektaĢlarından geri dönütler alması onlar için bir geliĢim basamağı oluĢturabilmektedir. Bunun yanı sıra güncel öğretim tekniklerini deneyim bakımından aralarında fark olmayan öğretmenler de birbirlerinden öğrenebilmekte ve özgün yöntem ve tekniklerin paylaĢımı sağlanabilmektedir. Öğretmene koçluk yapan birey, öğrenme becerileri konusunda net bir Ģekilde ayrıntılı dönütler verir. Bunun temel amacı, sosyal öğrenme kuramında olduğu gibi öğretmenin modelleme yoluyla bilgi ve beceri kazanmasıdır (Bowers, 1999). Koçluk, Ģu dört öğretimsel düĢünme aĢamasında etkilidir:
Planlama (ön görüĢme aĢaması): Koç, öğretmenin öğretim strateji ve kararlarını belirlemesine, koçun veri toplama yöntemini ortaya koymasına, öğretmenin, ders hedeflerini belirlemesinde, öğrenci baĢarısı hususunda ipuçları bulabilmesine yardımcı olur.
Gözlem AĢaması: Koç, öğretmenin derste kullandığı yöntemler ve verdiği kararlar öğrenci baĢarısı konusunda veri toplar.
Yansıtma (gözlem sonrası) AĢaması: Koç, öğretmene derste iĢledikleri yöntem ve teknikler konusundaki değerlendirmelerini, örnekler vererek özetler, planlanıp uygulanan kararları, öğrenci öğrenmesini karĢılaĢtırarak, öğrenci çıktısı ve öğretmen kararları arasında bağlantı kurarak destek olur. Uygulama (gözlem sonrası) AĢaması: Koç, öğretmenin ders uygulama ve
öğrenmelerinin derlemesini yapıp, önerilerini öğretmene sunar (Gündüz ve Balyer, 2011).
2.10.2.Öğrenen Öğretmenler Online Akran İşbirliği Projesi
Aday öğretmenlere sınıf öğretimi ve davranıĢ yönetim becerilerini geliĢtirmelerine, akranlarıyla bilgi ve deneyim alıĢveriĢinde bulunmalarına fırsat vermektedir. Aynı zamanda mesleğinde tecrübeli öğretmenlerin özeleĢtiri yapıp bu alanda düzeltme yapmalarına fırsat veren bu projenin, öğretim, planlama ve dönüt sağlama, tekrar-öğretim/planlama/dönüt basamaklarından oluĢan mikro öğretim olarak da düĢünülebilir (McAleese, 1973). Bu proje, araĢtırmaya konu olan gözlem ve meslektaĢların birbirlerinin deneyimlerinden faydalanma düzeylerinin belirlenmesi hususunda iyi bir örnek teĢkil ettiğinden incelenmiĢtir.
Online Akran ĠĢbirliği Projesi ilk olarak Ġstanbul Ġl Milli Eğitim Müdürlüğüne bağlı Arnavutköy‟de baĢlamıĢ sonrasında diğer illerimize de yaygın hale getirilmeye baĢlamıĢtır. Online platforma öğretmenler proje kapsamında çektikleri sınıf ortam videolarını (genellikle 30-40 dakika arası videolar) ekleyerek izleyen meslektaĢlarının dönüt vermesi ile hem etkili soru sorma hem de zaman yönetimi konularında da kendilerini geliĢtirmelerine fırsat sağlamıĢ olurlar. Ek olarak gönüllülüğe bağlı olarak öğretmenler değerlendirme formunu doldurabilirler. Bu proje aynı zamanda öğretmenlerin online akran iĢ birliğinin altındaki karakterleri ortaya koymayı amaç edinmiĢtir.
2.10.3.MeslektaĢ Gözlemi ve Yardımı
MeslektaĢ gözlemi, öğretmenlerin meslektaĢlarının dersini gözlemlenmesi sürecidir. Genellikle gönüllülük esasına dayanmaktadır. Sullivan ve Glanz (1999) MeslektaĢ değerlendirme aĢamasında iĢleyiĢin Ģu Ģekilde olduğundan bahseder:
1) Amaçların öğretim yılının baĢında belirlendiği
2) Sorun değerlendirmesi yapabilmek için ara toplantıların yapılması 3) MeslektaĢların birbirlerine dönüt vermeleri
4) Öğretmenlerin hem gözlem hem de öz değerlendirmeler yapması
Bell (2005), MeslektaĢ gözlemi kavramının, genellikle aynı alanda uzman olan kiĢilerin eğitim-öğretim süreçlerini karĢılıklı gözlemeleri ve gözlem sonuçlarını birbirleri ile paylaĢmaları ve öğretim uygulamalarında daha etkili olabilecek çalıĢmaları saptayıp geri bildirimde bulunmaları gibi iĢbirliğine dayalı faaliyetlerden oluĢsan bir süreç olduğunu söylemektedir. Shortland‟a göre (2004) meslektaĢ gözleminin amacı, öğretmenlerin gözlem ve değerlendirme yoluyla hizmet içi faaliyetlerden yararlanarak mesleki geliĢimine katkı sağlamaktır.
Alan yazına bakıldığında, meslektaĢ gözleminin; öğretmenlerin kendilerini geliĢtirmeye, iĢbirliği ile hareket edip meslektaĢlar arasında güveni sağladığı, hem kendini hem de meslektaĢını değerlendirme fırsatının yanında dönüt alma Ģansı verdiği, kendilerinin farkına varmalarına ve özsaygılarının geliĢmesine aynı zamanda da geleneksel denetimin öğretmende yarattığı kaygı ve heyecanın ortadan kaldırıldığına değinilmiĢtir (Hanna, 1988).
BaĢaran ve Göksoy‟un, (2018) Anaokulunda MeslektaĢ Gözlem ve Yardımının Gerekliliği ile ilgili yapmıĢ oldukları çalıĢmada öğretmenlerin meslektaĢ gözleminin önemine inandıkları, iĢbirliği ve güven ortamı ile mesleki geliĢime katkı sağladığını düĢündükleri ortaya konmuĢtur. Ayrıca, aynı zamanda iĢbirlikçi gözlem sayesinde okul atmosferi üzerinde olumlu etki yarattığı, mesleğin ilk yıllarındaki öğretmenlerin en çok sınıf yönetimi konusunda desteğe ihtiyaç duyup gözlem yapması gerektiği sonuçlarına varmıĢlardır. Bunların yanında meslektaĢ gözleminin sınıf ortamının doğallığını bozup bozmaması konusunda farklı fikirlere rastlanmıĢtır. Mesleki geliĢim kavramları içerisinde önümüze çıkan kavramlardan bir diğeri ise „meslektaĢ yardımlaĢması‟dır. Eğitim denetiminde meslektaĢ yardımlaĢması, meslektaĢlar arasındaki bilgi ve tecrübelerin, birbirilerine güven içerisinde
kullanılmasıdır. YardımlaĢma ise gerek kendi sınıfı gerekse eğitim sistemi için iĢbirliği yapmasıdır. MeslektaĢ yardımında amaç, güncel eğitim stratejilerini meslektaĢların birbirleriyle paylaĢmalarının yanında öğretmenlerin öğretim sürecinde bağımsız düĢünmelerine fırsat tanımak ve okul kültürüne olumlu katkıda bulunmaktır. Teresa Benedetti (1997) tarafından meslektaĢ yardımını okullarda teĢvik edecek bazı uygulamalar belirtilmiĢtir (Akt: Sullivan ve Glanz, 1999):
Gerekli izinler sonucunda öğretmenlerin kendilerini rahat hissedebileceği kiĢileri seçip onlarla çalıĢma fırsatının sunulması
Okuldaki tüm öğretmenlerin klinik denetime dâhil olması Konu hakkında uzman kiĢilerden destek alınması
Gözlem yapan öğretmenin sınıfındaki ders boĢluğu diğer öğretmenler tarafından doldurulabilir.
Öğretmenlerin ders saatleri birbiri ile aynı dersi veren öğretmenler derslere sınıfları birleĢtirip beraber girebilir.
MeslektaĢ yardımı için düzenli aralıklarla seminer düzenlenebilir.
Blumberg‟in, (1986) yaklaĢımı da verilen bilgileri destekler nitelikte olup MeslektaĢların yardımlaĢma sürecinde programın baĢarısının olumlu yönde etkileneceği görüĢüne rastlanmaktadır. Mesleki olarak geliĢmeye ve okul ortamı ve eğitim öğretim adına oryantasyon etkinliklerine en çok ihtiyaç duyan öğretmen kesimi olan mesleğe yeni baĢlamıĢ öğretmenlere yönelik, mevcut olan rehber öğretmen uygulamasına daha çok önem verilip, düzenli olarak yürütülmesinin; öğretmenlerin yalnızlaĢmalarına, baĢka mesleğe yönelmemelerine ve akabinde iĢ doyumlarının artmasına fayda sağlayacağına değinilmiĢtir (Ġlğan,2013). British Council (2010) meslektaĢ gözleminin aĢamalarından bahsederken dikkat edilecek hususlara da açıklık getirmiĢtir. Örneğin ön görüĢme sürecinde derste neyin, ne kadarının gözleneceği, derse ne zaman girileceği, gözlemcinin oturma düzeni öğrencilere sorulacak sorulardan ne zaman geri dönüt verileceğine kadar kararlaĢtırılması gerektiğini vurgulamıĢtır.
Türkiye‟dementorlük uygulamasına yönelik bazı uygulamalar geçici bir süre de olsa resmi bir prosedüre bağlanıp uygulanmıĢ fakat meslektaĢ gözlemine yönelik resmi bir düzenleme henüz yapılmamıĢtır. Milli Eğitim Bakanlığı (MEB, 2007) akran (meslektaĢ) gözlemi, koçluk, ekip öğretimi gibi öğretmenlerin mesleki geliĢimine katkı sağlayan faaliyetlerin uygulanabileceğine değinmiĢtir. Fakat öğretmenlerin bu gibi yöntemleri kullanmalarıma teĢvik edecek uygulamaların varlığından söz etmek pek de mümkün değildir. MeslektaĢ gözlemini bir nebze uygulama fırsatı zümre öğretmenler kurulu toplantılarında sağlanmaktadır çünkü öğretmenler birbirlerinin bu toplantılarda sınıf öğretimi ile ilgili eksiklikler veya güçlü taraflardan bahsedilmektedir. Böylece öğretmenler birbirlerinin sınıflarına ziyarette bulunarak meslektaĢlarının uygulamalarından haberdar olup kendi sınıf öğretimlerinde kullanabilmektedirler. Bu açıklamalardan yola çıkarak; meslektaĢ gözlemi/koçluğu/ danıĢmanlığı/denetimi ve mentorlük gibi kavramların ortak noktasının, mesleki geliĢim noktasında önemli birer rol oynamalarıdır. Mentorlük haricindeki bu kavramlar kimi zaman birlikte kimi zaman ise birbirlerinin yerine kullanılmaktadır. Mentorlüğü diğer kavramlardan ayıran noktanın aday öğretmen ve ondan daha tecrübeli bir öğretmenin beraber çalıĢmasıdır. Diğerlerinde böyle bir hiyerarĢi elzem durumda olmamaktadır.