Mesleki Rehberlik Kavramının Amacı

Mesleki rehberlik, öğrencilerin kariyer gelişimlerinde uygun kararlar alabilmelerini sağlamaya çalışır. Dolayısıyla, uygulamada eğitsel, mesleki, kişisel ve sosyal gelişim konuları, birbirleri ile ilişkili olarak öğrencinin gelişimine etki eder (Can, 2003: 74). Bu noktada, öğrencilerin okullarda çeşitli konularda bilgi elde edebilme ihtiyaçları sistematik bir çalışmayla giderilmesi istenmektedir. Bilgi verme hizmeti psikolojik danışmanlar tarafından yerine getirilmektedir. Söz konusu hizmetle, gençlere eğitsel ve mesleki rehberlik kapsamında gerçek ilgi ve yetenek alanlarını belirleyebilmeleri amaçlanmaktadır (Can, 2003: 75).

Mesleki rehberlik kavramının bireye yönelik belirtilen amaçları (Özgüven, 1999: 49);

- Bireylerin seçme alanına giren mesleklerin işlevleri, nitelikleri, sorumlulukları ve sağladıkları olanaklar hakkında gerçekçi ve objektif bilgi edinmelerini sağlamak,

- Kişisel yetenek ve becerilerini keşfetmelerine ve bunları ilgili mesleğin gerekleri ile bağlantı kurmalarına yardım etmek,

- Bireylere, kendi yetenek ve ilgilerini toplum ve kendileri yönünden değerlendirmelerine yardım etmek,

- Planladığı veya gireceği işin bir değeri olduğunu kavramasına, takdir etmesine, işine, çalışmaya karşı doğru bir tutum geliştirmesine yardım etmek, - Bireylerin birçok ve çeşitli kaynaklardan iş, meslek ve faaliyetler hakkında bilgiler edinmelerini sağlamak,

- Bireylere, çeşitli meslekleri eleştirerek ve karşılaştırmalı olarak görebilmelerine yardım etmek,

- Meslek seçiminde karşılaşacağı problemler için meslek danışmanına başvurması için öğrencileri yönlendirmek,

- Bireyin gerekli olduğuna inandığı bilgileri toplamasına yardım etmek, - Bir iş veya mesleğe uygun hazırlık ve eğitim planlamasını yapmasına yardım etmek,

- İş ortamı ve çalışma grubu içindeki yerini anlamasına ve grubun işlevsel bir üyesi olmasına yardım etmek,

- Başarının çaba ile kazanıldığını ve iş doyumunun işi bilinçli ve yeterli düzeyde yapmaktan geldiğini anlamasına yardım etmek,

- Zihinsel, bedensel ve ekonomik yönden ya da yetersiz olanların iş yaşamını gerçekleştirmelerine ve uyum sağlamalarına yardım etmektir.

- Öğrencilere açık olan çeşitli yüksek okullar, üniversiteler gibi olanaklar hakkında bilgi sağlamak.

Özetle, okul danışmanları öğrencilere eğitsel, kişisel ve sosyal gelişimlerinde uygun akademik başarı ve kariyer seçimi yapabilmelerinde yardımcı olur. Daha uzun vadede kariyer planlamalarını yapabilmeleri için anahtardır. Bu süreçte üç temel nokta söz konusudur. Bunlar, öğrencilerin farkında olması, kariyer araştırmaları yapmaları ve etkili karar verme becerileri geliştirmeleridir (Can, 2003: 74-75).

2.3.2.1 Bir Mesleği Tanımak İçin Gerekli Bilgiler

Meslek rehberliği ile kişinin sahip olduğu yetenek ve ilgisine uygun bir mesleği seçme olanağı elde edebilmesi için kendisine ve mesleklere dair düzenli, sürekli gözlem ve araştırmaların ürünü olan bilgilere gereksinimi vardır. Bunun için,

iş ve meslek analizlerinin yapılması, toplumdaki mesleklere ilişkin en yeni bilgilerin elde edilmesi gereklidir (Bakırcıoğlu, 1994: 84-85).

Rehberlik hizmetlerinde bilgi verme; eğitim ve meslek olanaklarına dair bilgilerin toplanması, sınıflandırılması ve bireylere iletilmesi basamaklarını kapsamaktadır. Söz konusu işlemler için kullanılan yöntemler süreç içinde gelişmiştir. Günümüzde bilgisayarların eğitim uygulamalarında yer alması ile eğitim kurumları ve mesleklerle ilgili bilgilerin kısa sürede bilgisayarlar aracılığıyla bireylere iletilmesi olasıdır. Bilgisayarlar kısa sürede bilgi toplayan sistemlerin çok ötesinde bireylerin karar verme gücünü etkileyen bir konuma gelmiştir (Kuzgun, 2004: 30-131).

Mesleklerle ilgili öğrenilmesi gereken bilgiler şunlardır (Yeşilyaprak, 2003: 241-242):

- Mesleğin gerektirdiği faaliyetler, yapılan işin özellikleri… İşte gereken sorumluluklar, görevler, güçlükler nelerdir? Bir mesleğin kapsadığı etkinlikler nelerdir? gibi işin yapısını ortaya koyan bilgiler gereklidir.

- Çalışma ortamı ve koşulları… İş nasıl bir ortamda yürütülüyor? Bu ortamda neler kullanılıyor, kimlerle ilişkiye giriliyor? Günlük, haftalık çalışma saatleri, çalışma şartlarının zor olup olmadığı bilgiler gereklidir.

- Bir meslekte çalışanlarda aranan nitelikler… Yaş, cinsiyet, boy, ağırlık, duyu organlarının hassaslığı gibi nitelikler açısından herhangi bir sınırlama veya tercih söz konusu mu? İş nasıl yetenekler gerektiriyor? Ayrıca, yabancı dil bilme, bilgisayar kullanma gibi yeterlilikler gerektiriyor mu? bilgileri gereklidir.

- Mesleğe hazırlanma ve giriş… Meslek nasıl bir eğitim gerektiriyor? Eğitimi veren kurumlar, süresi, okullara giriş şartları, okuldan sonra staj-uygulama gerekip gerekmediği... işe giriş sınavla mı, işe girişin koşulları nelerdir? gibi bilgiler gereklidir.

- Meslekte ilerleme ve kazanç durumu… Mesleğin başlangıçtaki kazanç ve statüsü nasıldır? Statü ve gelir nelere bağlı olarak ve nasıl artmaktadır? Meslek kişinin yaşamı süresince icra edilecek nitelikte midir? Emeklilik koşulları gibi bilgiler gereklidir. Ayrıca, belirtilen bilgiler, mesleğin özelliğine ve bilgiyi kullanacak kişinin gereksinimlerine göre geliştirilebilir.

Öğrencilerin meslekler hakkında bilgi edinmeleri çeşitli açılardan fayda sağlamaktadır. Tercihlerini birkaç meslek üzerinde yoğunlaştıran örencilerin meslekleri yakından tanıdıkça daha geniş bir seçenek yelpazesi üzerinde düşünme eğilimleri artacaktır. Devlet ve özel sektör düzeyinde ülkenin ilgili alan, iş ve meslek için olan farklı düzeylerdeki, işgücü gereksinimi ve geleceğe yönelik projeksiyonların göz önüne alınması gerekmektedir (Özgüven:1999 s.144). Hedeflenen amaçlar şu şekilde belirtilebilir (Kuzgun, 1992: 39-42):

- Öğrencilere, ilgi duyduğu ve yönelmeyi düşündüğü mesleğin, bilinmeyen yönleri ile ilgili ayrıntılı bilgi vermek,

- Öğrencilere çeşitli mesleklere karşı kalıplaşmış inanış ve önyargıları eleştirme alışkanlığı kazandırmak,

- Öğrencilere, varlığını bilmediği veya hakkında yanlış ve eksik bilgi sahibi olduğu meslekleri tanıtmak, dolayısıyla görüş alanını genişletip daha zengin bir seçenek grubu arasından uygun seçimi yapmasını sağlamak,

- Topluma yararlı ve kişinin kendini gerçekleştirmesine olanak veren her mesleğin saygıya değer olduğu fikrini benimsetmektir.

2.3.2.2 Bireyi Tanımak İçin Gereken Bilgiler

En iyi meslek, bireyin kendi özellik ve koşullarına en uygun olan, onu tatmin edecek, yetenek ve kapasitesini kullanarak kendini gerçekleştirebileceği meslektir. Bunun için de öncelikle kendimizi çok iyi tanımamız gerekir. Bireyin meslek seçimini etkileyen etmenlerin çeşitli oluşu, onu tanımada ayrıntılı bilgi toplamayı gerektirir. Dolayısıyla, mesleki rehberlikte, bireyi tanıma çalışmaları birçok yönü kapsayacak şekilde yapılmalıdır. Bireyin meslek seçimine yardımcı olurken bazı bilgilere gereksinim vardır (Yeşilyaprak, 2003: 238). Söz konusu bilgiler; (Tan, 2000: 122-123).

- Bireyin fiziksel özellikleri: Dış görünüş, cinsiyet, yaş, boy, ağırlık, genel sağlık ve enerji düzeyi, duyu organlarının yeterli çalışıp çalışmadığı, bedensel özrünün olup olmaması gibi.

- Kişisel nitelikleri: Kişilik yapısı, karakter, huy, ve mizaç, benlik tasarımı, duygusal olgunluk düzeyi, sosyal ve kişisel uyumu, zeka durumu, tavırları, değerler sistemi, ihtiyaçları, amaçları, umutları, motivasyon seviyesi, heyecansal dengesi, kılık, kıyafet, temizlik ve tertipliği, davranış özellikleri, başkaları ile ilişki tarzı ve derecesi, işi etkilemesi olası yaşantı ve tecrübeleri gibi.

- Akademik (Genel) yetenek: Okuldaki genel başarı derecesi, çalışma tarzı ve alışkanlıkları, iş tecrübesi, kuvvetli ve zayıf olduğu dersler, serbest zaman faaliyetleri, okulda sosyal kulüp faaliyetlerine, kültürel ve sportif faaliyetlere katılma durumu gibi.

- Özel yetenekler: Resim, müzik, spor gibi alanlarda. - İlgileri: Hangi alanlara ve etkinliklere ilgi duyduğu

- Ailesel durumu: Ailenin sosyo-ekonomik ve kültürel düzeyi, ailenin ihtiyacı, aile bireylerinin eğitim, iş durumları, gençten beklentileri, değer yargıları, ırk, din, bölgesellik gibi iş bulmayı etkileyecek yönler gibi.

Yukarıdaki liste genişletilebilir veya daraltılabilinir. Ancak, genel bir ilke olarak, mesleki rehberlikte öğrencileri tüm söz konusu açılardan tanımaya çalışmak ve öğrencinin kendini özelliklerinin farkına varmasını, kendini tüm yönlerden nesnel olarak tanıyıp değerlendirmesine yardımcı olmak önemlidir (Yeşilyaprak, 2003: 239).

2.3.2.3 Mesleki Bilgi Kaynakları

Öğrencilerin bilgi ihtiyaçlarının birbirinden farklı ve çeşitli oluşu, tüm meslekleri tanıtmaya zaman ve olanakların uygun olmaması sebepleriyle yoğun bir şekilde meslekler gruplandırılarak bilgi verilmesi gereklidir. Ayrıca, öğrencilere meslekler hakkında bilgi toplayabilecekleri mesleki bilgi kaynaklarını da tanıtmak gereklidir. Söz konusu kaynakları özetlemek gerekirse (Özgüven, 1999: 162-163);

- Çeşitli yayınlar (Kitaplar, broşürler, dergiler, gazeteler, meslekleri açıklayan hikaye ve romanlar)

- Teknik ve mesleki okullarda üniversitelerin çıkardıkları katalog, kılavuz ve broşürler

- Mesleki ve ticari kuruluşlar - Mesleki dernekler ve odalar

- Türkiye İş Kurumu, Devlet İstatistik Enstitüsü, Emekli Sandığı gibi kuruluşlar

- İşçi ve işveren sendikaları

- Burs, kredi ve başka yardım sağlayan kurumlar (Yüksek Öğrenim Kredi ve Yurtlar Kurumu, TÜBİTAK, Türk Eğitim Vakfı vb. )

- Mesleklerle ilgili radyo ve televizyon programlarının izlenmesi - Mesleki film ve slaytlardan yararlanmak

- Meslekte çalışanların ve işverenlerin okula davet edilerek konferans verdirilmesi

- Mesleklerle ilgili iş analizlerin yapılması ve yapılanların incelenmesi - İşyerlerini ziyaret ederek bilgi almak ve gözlem yapmak

- Okul mezunlarından meslek, mesleğe hazırlanma, işe yerleşme ve uyum konuları hakkında bilgi alma

- Okulda ilgililerin katılacağı meslek günleri yapmak - Meslekte başarılı olmuş iş adamlarını incelemek - Meslek inceleme planına göre meslekleri incelemek

- Bilgisayarda, internet aracılığıyla ulusal ve uluslar arası bilgi kaynaklarına ulaşarak meslekler hakkında bilgi almaktır.