6.2.1. Türkiye Eczacılar Birliği (TEB) Kararı
İlaç ve Kimya, Petrol ve Lastik Endüstrisi İşverenler Sendikası (İEİS)’ndan alınan, 08.05.1998 tarih ve 1214 sayılı şikayet başvurusunda yer alan;
- İEİS üyesi firmaların satışlarını artırmaya yönelik uygulamalarıyla ilgili olarak TEB ve bazı eczacı odalarının şikayetlerini değerlendiren Sağlık Bakanlığı’nın göndermiş olduğu uyarı yazıları üzerine, İEİS Yönetim Kurulu’nun 19.12.1997 tarih ve 102 sayılı Kararı aldığı ve TEB ile bağlı eczacı odalarının 102 sayılı Karar’ı boykot etme amacıyla, eczanelerin alım koşullarını düzenleyen ve yaşama geçirilen bir teşebbüs birliği kararı aldığı,
- TEB ve eczacı odalarınca alınan kararın 4054 sayılı Kanun’un 4 ve 6’ncı maddelerine aykırı olduğu
iddiaları ile ilgili olarak soruşturma yürütülmüştür. Gerek TEB’in ve gerekse birliğe bağlı eczacı odalarının, 4054 sayılı Kanun’un 3’üncü maddesi anlamında teşebbüs birliği oldukları; TEB bünyesinde alınan ve soruşturmaya konu olan birlik kararının ise teşebbüs birliği kararı olduğu sonucuna varılmıştır.
Soruşturma sonucunda; TEB tarafından alınan birlik kararının, alım koşullarının pazar dışında belirlenmesi, talebin kısılarak mal sağlayıcıları üzerinde baskı kurulması ve bazı teşebbüslerin pazar dışına çıkarılması amaçlarını taşımaması ve bu etkileri doğurabilecek nitelikte olmaması nedeniyle, 4054 sayılı Rekabetin Korunması Hakkında Kanun’un 4’üncü maddesini ihlal etmediği; ancak, TEB’in eczacı teşebbüsler üzerinde kaynağını kanundan almayan kimi yetkiler kullanmak suretiyle teşebbüslerin ticari davranış özgürlüklerini yasalarla çizilmiş çerçevenin ötesinde sınırlaması durumunda 4054 sayılı RKHK hükümlerinin uygulanabileceği sonucuna varılmıştır.
6.2.2. Elektrik Mühendisleri Odası (EMO) Kararı
EMO’nun “Teknik Uygulama Sorumluluğu (TUS)” puanı uygulamasına karşı yapılan bir başvuruyu inceleyen Rekabet Kurulu; mühendislerin teşebbüs, EMO’nun da teşebbüs birliği olduğuna karar vermiştir. Karara konu olay özetle; Manisa’nın Salihli ilçesinde faaliyette bulunan mühendislere, aldıkları işlere göre TUS puanı verilmesini, puanı belirli bir limite ulaşan mühendisin belirli bir süre iş alamamasını öngören bir meslek birliği düzenlemesidir. EMO uygulamasının kamu yararına yönelik olması nedeniyle soruşturma açmama kararı alan Kurul yine de, rekabete aykırı işlem ve eylemler tespit edildiği takdirde soruşturma açılacağını belirterek, hem mühendislik faaliyetlerinin hem de meslek birliğinin düzenleyici işlemlerinin RKHK kapsamında olduğunu vurgulamıştır.
Gerekçeli kararın “Değerlendirme” başlıklı bölümünde özetle; mühendislerin kendi aralarında yaptıkları protokolün fiilen ortadan kalkması nedeniyle puan sınırlaması uygulamasının artık yürürlükte olmadığı, şikayetçinin şikayetinin konusuz kaldığı, Salihli’nin çok küçük bir bölge olması nedeniyle rekabetin önemli ölçüde sınırlanmadığı gerekçeleriyle soruşturma açılmasına gerek bulunmadığı belirtilmektedir. Karar ise aşağıdaki gibidir:
1- Bir protokole dayanılarak başlatılan TUS puan uygulamasına son verilmiş olması nedeniyle Salihli ilçesi özelinde soruşturma açılmamasına,
2- EMO TUS uygulama esasları yönetmeliğinin 5.2. maddesine dayanılarak (her bir EMO birimince getirilecek uygulama esasları hakkında soruşturma yapma hakkı saklı olmak üzere) soruşturma açılmamasına OYBİRLİĞİ ile karar verilmiştir.
Tan (2000,12)’a göre, bu olayda “sadece mevcut yönetmelik hükmüne istinaden soruşturma açılmasına gerek olmadığına” karar veren Kurul’un, “herbir EMO birimince getirilecek uygulama esasları hakkında soruşturma yapma hakkını saklı tutması”ndan; Kurul’un, yönetmelikte yer alan düzenlemenin RKHK’a uygunluğunu inceleyemeyeceğini fakat yönetmeliğe dayanılarak gerçekleştirilecek uygulamaların RKHK kapsamında incelenebileceğini kabul ettiği sonucu çıkmaktadır. Bu görüşe katılmak mümkün
görülmemektedir. Her ne kadar, kararın anlaşılması zor üslubu böyle bir izlenim vermekte ise de, rekabete aykırı eylemler ile bu eylemlere dayanak olan genel düzenleyici işlem birbirinden ayrı düşünülemez. Kanaatimizce Kurul’un bir düzenlemeyi Kanun kapsamının dışında telakki ederken, o düzenlemenin tatbiki olan birel işlemi Kanun kapsamında telakki edip cezalandırması çelişki arz edecektir. Soruşturma açılmamış olmasını haklı bulmadığımız EMO kararının bu tez açısından önemi, mühendislik faaliyetinin ve mühendisler odasının teşebbüs olarak kabul edilmesidir.
Rekabet Kurulu’nun profesyonel meslek birlikleri hakkında bugüne kadar verdiği kararlardan anlaşıldığı kadarıyla Kurul’un profesyonel meslek mensuplarını teşebbüs, bunların oluşturduğu birlikleri ise teşebbüs birliği saydığında tereddüt bulunmamaktadır. Ancak, yine bugüne kadar, kuruluş kanununda rekabeti engelleyen hükümler bulunan ve bu hükümleri uygulamaya da geçiren meslek birlikleri hakkında, 4054 sayılı Kanun uyarınca müeyyide uygulandığı da vaki değildir. Bir profesyonel meslek birliği hakkında, rekabetin fiyat tespiti yoluyla ihlal edildiği iddiasıyla açılan ilk soruşturma TMMOB soruşturmasıdır.72 Soruşturmanın konusu temel olarak, TMMOB tarafından hazırlanan ve uyulması zorunlu olan “en az ücret tarifeleridir”. TMMOB kuruluş kanununda fiyat belirleme yetkisinin tanınmamış olması soruşturma açılmasını kolaylaştırmıştır. Kurul’un bu konudaki resmi yaklaşımı, ikinci yıllık raporda şu şekilde özetlenmektedir:
Açık bir yasal dayanağı olmayan ücret belirlemeye yönelik tüzük, yönetmelik, sirküler gibi meslek örgütleri düzenlemeleri derhal yürürlükten kaldırılmalı, kaynağını bir yasadan alan düzenlemeler için ise, süratle söz konusu yasaların değiştirilmesi yoluna gidilmelidir.73
Takip eden bölümde gerekçeleriyle anlatılacağı üzere, kanaatimizce bu yaklaşım yeterli değildir. Ayrıca Kurul’un, aynı Anayasa maddesine göre kurulmuş olan aynı nitelikli kurumlar arasında, birinin kuruluş kanununda fiyat belirleme yetkisinin düzenlenmesinin “unutulmuş” olmasından yararlanmaya ihtiyacı olmadığı kanaatindeyiz. Yine de TMMOB soruşturması, profesyonel mesleklerin rekabete açılması mücadelesinde bir dönüm noktasıdır.
72 TMMOB soruşturması, bu tezin yazıldığı esnada henüz tamamlanmamıştır. 73 Rekabet Kurumu 2.yıllık raporu (2000), s.24