EĞİTİM YÖNETİCİSİ YETİŞTİRME AKLAŞIMLARI
V. Mesleğe Hizmet
1. Mesleki yayınları izleme
2. Bilimsel etkinliklere katılma ve öğretmenlerin (okul personelinin) bu tür etkinliklere katılmalarını teşvik etme
3. Eğitim-öğretim mevzuatını izleme 4. Deneyimlerini başkaları ile paylaşma
5. Çevredeki diğer yöneticiler ve müfettişler ile mesleki gelişim konusunda işbirliği yapma
6. Mesleki kuruluşlara aktif olarak katılma
7. Mesleği dışında sosyal ve kültürel etkinliklere katılma
8. Okuldaki öğretmenler ve diğer çalışanlardan, öğrenci velilerinden ve öğrencilerden kendi performansı ile ilgili dönüt alma
9. Mesleki toplantılara katılma, birlikte çalıştığı personeli katılmaya teşvik etme
10. Personelin kendini geliştirmesine olanak tanıma /izin verme 11. Mesleğini ve kurumu temsil edecek tutum ve davranışlar
sergileme
2. Okul Yöneticisi Yetiştirmeye Yönelik Lisansüstü Programlarda Yer Alan Derslere İlişkin Bulgular
Okul yöneticisi yetiştirmeye yönelik olarak eğitim yöneticilerinin sahip olması gerekli olan yeterliklerin belirlenmesinden sonra, ülkemizde 10 üniversitede yürütülmekte olan Eğitim Yönetimi Teftişi Planlaması ve Ekonomisi Yüksek Lisans Programları incelenmiştir. İncelemede, bu programlarda yer alan dersler analiz edilmiştir. Yapılan analiz sonucunda derslerin şu şekilde oluşturulduğu ortaya çıkmıştır.
Programlarda yer alan dersler incelendiğinde, derslerin oldukça çeşitlilik gösterdiği görülmektedir. Bu derslerin programlara dağılımına bakıldığında ise programda yer alması gereken kimi derslerin programda yer almadığı, programda yer alan kimi derslerin ise içerik olarak birbiriyle örtüştüğü ya da kimi derslerin diğer derslerden oldukça bağımsız olduğu söylenebilir. Tüm bu göstergeler, programlarda yer alan derslerin amaçlar ve yeterlikler göz önüne alınmadan programa konulduğu izlenimi vermektedir.
Bu durum, programda yer alması gereken kimi derslerin programda yer almamasına, öte yandan kimi derslerin de diğer derslerle örtüşerek duplikasyona neden olmasına dolayısıyla eğitim yöneticilerinin kimi yeterliklere sahip olmadan programdan mezun olmalarına neden olmaktadır.
Yüksek Lisans Programlarındaki Dersler
ÜNİVERSİTELER
DERSLER ANKARA ANADOLU ATATÜRK OSMANGAZI MARMARA YıLDıZ TEKNIK. KARADENIZ TRAKYA GAZIANTEP HACETTEPE
YÖNETIM BILIMI Sınıf Yönetimi İnsan Kaynaklan Yönetimi Örgüt Yönetimi Liderlik Toplam Kalite Hukuk-Yönetim Hukuku Eğitim Politikası Yönetimde Etik
X X X X X X X X X X
EĞITIM DENETIMI X X X X X X X X X ARAŞTıRMATEKNIKLERI
Eğitim İstatistiği Seminer
X X X X X X X X
ÖĞRENME VE ÖĞRETME
SÜREÇLERI X X X
PROGRAM GELIŞTIRME X
EĞITIMDE TEKNOLOJI
KULLANıMı X X
YÖNETSEL ILETIŞIM Motivasyon Teorileri Örgüt içi İletişim Örgütsel Davranış Grup Dinamiği
X X X X X X
TOPLUM SOSYOLOJISI X X
HALK EGıTıMı X
BIREYIN GELIŞIMI X
HIZMETIÇI EĞITIM X X X
FELSEFE-EGıTıM FELSEFESI ÖLÇME VE DEĞERLENDIRME EĞITIM FINANSMANı
Maliyet Fayda Analizi X X X
EGıTıM PLANLAMASı Okul Planlaması İnsangücü Planlaması Eğitimde Kalkınma
X X X X X
OKUL GELIŞTIRME X
SEÇMELI DERSLER X X X X X
Özellikle Eğitim fakültelerinin yeniden yapılanması çalışmaları kapsamında yapılan düzenlemeyle Eğitim Bilimleri alanlarında lisans düzeyinde programların kapatılması, bu alanlardaki yüksek lisans programlarına her alandan, ancak birçok yeterlilikten yoksun öğrencilerle devam edilmesine neden olmuştur. Bu durumun, eğitim bilimi alanında uzmanlaşmayla ilgili önemli bir nitelik sorununu da beraberinde getirdiği söylenebilir. Bu nedenle çeşitli üniversitelerde yürütülmekte olan programların yeterliklere dayalı olarak yeniden düzenlenmesine gereksinim vardır.
3. Milli Eğitim Bakanlığınca Düzenlenen HİE Programlarında Yer Alan Derslere İlişkin Bulgular
MEB Hizmetiçi Eğitim Dairesi Başkanlığı'nın okul yöneticisi adaylarına yönelik olarak düzenlediği Eğitim Yönetimi Programında yer alan dersler aşağıda verilmiştir.
MEB Tarafından Düzenlenen HİE Programlarında Yer Alan Dersler
Dersler Saati
Yönetim Biliminin Alanı ve Kapsamı 12
Yönetim Hukuku 8
Demokrasi ve insan Hakları 6
Eğitim ve Okul Yönetimi 12
Değişme ve Yenileşme 10
Toplam Kalite Yönetimi 12
Okul-Çevre ilişkileri 6
İletişim ve Sosyal Etkileşim Becerisi 6
Liderlik 10
Oğrenme-Oğretme Kuram ve Yöntemleri 8
Çağdaş Eğitim Teknolojisi ve Okulda Etkin Kullanımı 8
Denetim ve Değerlendirme 6
İnsan Kaynaklarının Yönetimi 10
Rehberlik 6
TOPLAM 120
MEB tarafından gerçekleştirilen hizmetiçi eğitim programı incelendiğinde, geniş bir yelpazeye yayılan ve oldukça farklı konuları içeren 14 dersten oluştuğu görülmektedir. Programda oldukça farklı derslere yer verilmesi eğitim yöneticilerinin çok yönlü olarak yetiştirilmesi bakımından programın bir artısı olarak değerlendirilebilir. Ancak programda yer alan derslerin içerikleri de incelendiğinde bu derslerin ya da konuların belli dersler altında birleştirilebileceği görülmektedir. Örneğin İnsan Kaynakları Yönetimi ile Toplam Kalite Yönetimi arasında sıkı bir ilişki söz konusudur.
Derslerin çok spesifik olarak düşünülmesi, programdan yararlanacak adayların tek tek konuları öğrenirken, alanı bir bütün olarak görememelerine neden olabileceği kaygısını da beraberinde getirmektedir.
4. Mevcut Eğitim Yöneticisi Yetiştirme Programlarında Yer alan Derslerin Okul Yöneticilerinin Sahip Olması Gereken Yeterliklere Göre Eksik ve Uygun Yönlerine İlişkin Bulgular
Gerek çeşitli üniversitelerde yürütülen lisansüstü eğitim programları ve gerekse Milli Eğitim Bakanlığı tarafından düzenlenen eğitim yöneticisi yetiştirme kursu programları incelendiğinde programlarda yer alan derslerin eğitim yöneticilerine gerekli olan yeterlikleri kazandırma konusunda yeterli olduğunu söylemek olanaklı görülmemektedir. Yapılan incelemeler şu konularda eksikliklerin olduğunu göstermektedir:
• Her iki programın da yeterliğe dayalı olarak hazırlanmadığı dolayısıyla yöneticilerinin sahip olması gereken yeterlikleri kazandırmada yeterli olmadığı,
• Programların daha çok kuramsal nitelikte olup uygulamaya dönük olmadığı,
• Programlarda yer alan derslerin, programın amaç ve ilkeleriyle tutarlı olmadığı, programlarda kimi yeterlikleri yoğun olarak kazandırmaya dönük derslere gereğinden fazla yer verilirken, kimi yeterlikleri kazandıracak derslerin programda yeterince ya da hiç yer almadığı,
• Programlarda yer alan dersler konusunda standart bir birliğin sağlanamadığı söylenebilir.
Yeterliğe Dayali Eğitim Yöneticisi Yetiştirme Programı Modeli Önerisi
Gerekçe
Eğitim sisteminin temel öğelerinden biri, sistemi işletecek olan yöneticilerdir. Yöneticiler, eğitim kurumunun belirlenen politika ve amaçlar doğrultusunda işletilmesine ve istenilen standartlarda ürün ortaya koymalarını sağlayan kişilerdir. Bu nedenle eğitim yöneticisinin nitelikleri çoğu zaman yönettiği eğitim kurumunun niteliğini etkilemektedir. Ülkemiz gibi eğitim sisteminin istenilen nitelikte ürün ortaya koymada sorunları olan ülkelerde, eğitim yöneticisinin niteliği büyük önem taşımaktadır.
Eğitim yöneticilerinin mesleklerindeki görevlerini istenilen bir biçimde yerine getirebilmeleri onların meslekleriyle ilgili yeterliliklere sahip olmaları ile olanaklıdır. Bu bakımdan eğitimde istenilen verimin alınmasında başlıca rolü oynayan eğitim yöneticilerinin meslekleriyle ilgili gerekli yeterliklere sahip olacak biçimde yetişmesi büyük önem taşımaktadır. Milli Eğitim Bakanlığı (2000) Öğretmen Yetiştirme ve Eğitimi Genel
Müdürlüğünün Öğretmen Yeterlikleri (Taslak) ile ilgili dokümanında öğretmenler için ortaya koyduğu gerekçe eğitim yöneticileri için de geçerlidir. Buradan hareketle günümüze kadar eğitim yöneticilerinin yeterlikleri ile ilgili çeşitli çalışmalar yapılmış bulunmaktadır. Ancak her kesimden kurum ve kuruluşlar tarafından üzerinde uzlaşılmış, çağdaş gelişmeler doğrultusunda geliştirilmiş ve eğitim yöneticilerin istihdamına temel oluşturacak ortak, kapsamlı, tutarlı ve güvenilir bir yeterlik listesi oluşturulamamıştır. Böyle bir yeterlilik listesinin olmayışı eğitim yöneticisi yetiştirme programlarını da etkilemiş; yeterliliklere dayalı programların düzenlenmesi olanaklı olmamıştır. Dolayısıyla çeşitli biçimlerde düzenlenen programlarda standart birliğine varılamamıştır.
Programın Niteliği
Yapılan analizler ve elde edilen bulgular ışığında eğitim yöneticilerinin yetiştirilmesine yönelik program modelinin oluşturulmasında şu temel noktalar göz önünde bulundurulmuştur:
1. Program modeli, mevcut yönetici yetiştirme programlarına dayalı olarak oluşturulmuştur.
2. Eğitim yöneticilerinin yetiştirilmesine yönelik program modeli, eğitim yöneticilerine çağdaş gelişmeler ve bilimsel gerçeklerin ışığında belirlenmiş bulunan yeterliliklerin kazandırılmasını amaçlamaktadır.
3. Program içeriğinden çok içeriğin düzeni üzerinde durulmuştur.
4. Programda olabildiğince fazla seçimlik derslerin yer almasının gerekliliği vurgulanmıştır.
5. Değerlendirme esasları ders geçme ve kredi sistemine göre düşünülmüştür.
Programın Düzeyi: Program lisansüstü ya da lisans sonrası eğitim düzeyinde yürütülecektir. Eğitim yöneticilerinin atanmalarına ilişkin yönetmelik gereği programın yüksek lisans düzeyinde ya da lisans sonrası açılacak kurslar yoluyla yetiştirilmesi olanaklıdır.
Programın Süresi: Bu program yüksek lisans düzeyindeki programlar için programı açan ve yürüten üniversitenin yönetmelikleri çerçevesinde sürdürülecek olup, yetiştirme kurslarının ise en az 120 saatlik bir süreyi içermesi öngörülmektedir.
Programın Niteliği: Program yöneticiliğe atanma amacıyla yapıldığı için mesleğe giriş niteliğindedir.
Programın Diğer Programlarla İlişkileri: Bu programlar lisans derecesine sahip olanlara yönelik olup yüksek lisans programını tamamlayanlara uzmanlık derecesi kazandıran diploma; yetiştirme kursunu tamamlayanlara ise sertifika ya da belge verilmesi uygun görülmektedir.
Hedef Grubun Nitelikleri: Bu programa başvuracak kişilerin lisans derecesine sahip olmaları ve en az beş yıllık öğretmenlik deneyimine sahip olmaları gerekmektedir.
Programın Genel Amaçları
Bu programları başarı ile tamamlayanlar:
1. İşyerlerinde insanlarla etkili bir iletişim kurabilecekler ve işbirliği içinde çalışabilecekler,
2. İşyerlerini çağdaş işletme anlayışına uygun olarak yönetebi-lecekler,
3. Etkili bir okul binası ve çevresi oluşturabilecekler,
4. Okuldaki eğitim programını etkili bir biçimde planlayabilecek, uygulayabilecek, değerlendirebilecek ve değerlendirme sonuçlarına dayalı olarak geliştirebilecekler,
5. Mesleklerine hizmet etmek için gerekli olan donanıma sahip olabileceklerdir.
Programın İlkeleri
1. Program her yönetici adayına alanıyla ilgili yeterlikleri kazandıracak kılavuzluğu yapacaktır. Program yönetici yeterliklerini kazandırma bakımından bir araç olacaktır.
2. Program, eğitim bilimlerinin kuram ve uygulamalarına dayalı olarak kuram ve uygulamayı birleştiren bir yapıda olacaktır.
3. Eğitim ve öğretimde yaparak yaşayarak öğrenme ilkesi temel alınarak, öğretim etkinlikleri örnek olay ve uygulamalarla desteklenecek böylece dersler mesleğe hazırlayıcı ve yöneltici olacaktır.
4. Programdaki zorunlu ve seçimlik dersler birbirini tamamlayıcı ve bütünleştirici bir nitelik taşıyacaktır.
5. Değerlendirme etkinliklerinde yeterliğe dayalı değerlendirme anlayışı benimsenecektir.
Programın İçeriği ve Etkinlikler
İçerik, eğitim amaçlarının gerçekleşmesi için yararlanılan bir araçtır ve programda yer alan derslerin içerikleri amaçlara ulaşmak bakımından önem taşımaktadır. Bu aracın etkili olarak kullanılabilmesi için kendi içinde değer taşıması ve etkili bir biçimde kullanılması gerekmektedir. Çünkü "ne öğretelim sorusu", "nasıl öğretelim" sorusunun yanıtı olan öğretim ilke, yöntem ve teknikleri ile "ne kadar öğrettik" sorusuna yanıt arayan değerlendirme süreçlerine temel oluşturmaktadır.
Eğitimin diğer unsurları ile ilgili sayısız araştırma yapıldığı halde içerik adeta emektar bir hizmetçi gibi istenildiği zaman programa konulabilecek sabit bir unsur olarak görülmüştür. Geleneksel olarak program kapsamında derslerin içerikleri araştırma ve tartışma konusu yapılmamaktadır (Varış, 1996, s.l 14). Oysa içerik programın canlı bir öğesi olup, hızla gelişen bilim ve teknolojinin ışığında sürekli gözden geçirilmeli ve yeni gelişmeler program içeriğine yansıtılmalıdır.
Bu araştırmada eğitim yöneticileri için belirlenen yeterlilikler, içerik ve etkinliklerin yeniden düzenlenmesini gerekli kılmaktadır. Eğitim yöneticilerinin yetiştirilmesini öngören programın amaçlan ve ilkeleri doğrultusunda programların zorunlu ve seçimlik derslerden oluşması öngörülmektedir. Seçimlik dersler, programın uygulandığı kurumların koşullarına göre artırılabilir. Araştırma bulgularına dayalı olarak programda yer alması gereken zorunlu ve seçimlik dersler şöyle belirlenmiştir:
Zorunlu Dersler
• Bilimsel Araştırma Yöntemi
• Eğitimde Program Geliştirme
• Örgütsel Davranış
(Eğitim Örgütlerinde İnsan İlişkileri)
• Eğitim Yönetimi ve Denetimi
• Eğitim Örgütlerinde Yapı ve İşleyiş Seçimlik Dersler
• Eğitim Hukuku
• Eğitim Felsefesi/Eğitim Politikaları
• Demokrasi ve İnsan Hakları
• Eğitim Ekonomisi/Eğitim Finansmanı
• Türk Eğitim Sisteminin Sorunları
• Karşılaştırmalı Eğitim Yönetimi
• İnsan Kaynaklan Yönetimi
• Özel Eğitim
• Yetişkinler Eğitimi
• Mesleki Teknik Eğitim
• İlköğretim Okullarında Yönetim
• Okulöncesi Eğitim Kurumlarında Yönetim Değerlendirme Süreçleri
Değerlendirme programın ayrılmaz bir boyutudur. Bu nedenle gerek öğrenci başarısı gerek programın etkiliği sürekli olarak değerlendirilmelidir.
Özellikle program uygulamalarında ortaya çıkan sorunların ve eksikliklerin belirlenmesi ve programın geliştirilmesi açısından değerlendirme etkili bir biçimde gerçekleştirilmelidir. Doğan'ın (1997) da belirttiği gibi değerlendirme, öğretim süreciyle ilgili kararlan sağlıklı bir biçimde verebilmek için verilerin toplanması ve yorumlanması sürecidir.
Değerlendirme şu özellikleri taşımalıdır:
• Değerlendirme sürekli olan bir süreç olarak algılanmalıdır.
• Değerlendirme süreci planlı bir etkinlik olarak yürütülmelidir.
• Değerlendirme doğru güvenilir ölçme araçlarıyla yapılmalıdır.
Yeterliğe Dayalı Eğitim Yöneticisi Yetiştirme Program Modelinde değerlendirmede şu yaklaşımların benimsenmesi uygun görülmektedir:
• Değerlendirme etkinliklerinde yeterliğe dayalı değerlendirme anlayışı benimsenmelidir.
• Değerlendirmede süreç değerlendirme yaklaşımıyla değerlendirilmenin sürekliliği sağlanmalıdır.
• Değerlendirmede derslerin uygulamalı olan bölümleri de göz önüne alınmalıdır.
• Yeterliğe dayalı olarak saptanmış olan amaçlar, öğrencinin kazanacağı davranışları açık olarak gösterdiğinden değerlendirmenin öğrencinin bu yeterliliklere ne derece sahip olduğunu belirleyecek biçimde olması gerekmektedir.
KAYNAKÇA
Açıkalın, Aytaç. Okul Yöneticiliği -Toplumsal, Kurumsal ve Teknik Yönleriyle-. Ankara:
Pegem Yayınları, 1995.
Arslan, Mehmet M. ve Levent Eraslan. Milli Eğitimin Yasal Dayanağı -Mevzuat I ve II-Ankara: Amttepe Yayınları, 2001.
Aydın. Mustafa. Eğitim Yönetimi (2. Baskı). Ankara: Hatiboğlu Yayınevi, 1988 Aydın, Ayhan. Sınıf Yönetimi. Ankara: Anı Yayıncılık, 1998.
Balcı, Ali. Etkili Okul ve Okul Geliştirme (Geliştirilmiş 2. Baskı). Ankara: PegemA Yayınları, 2001.
Başar, Hüseyin. Sınıf Yönetimi. (5. Baskı) Ankara: PegemA Yayıncılık, 2001.
Başaran, İbrahim Ethem. Eğitim Yönetimi -Nitelikli Okul-. (Dördüncü Kez Yeniden Yazım) Ankara: Umut Sk., No 17-1 Öncebeci, 2000.
Bursalıoğlu, Ziya. Okul Yönetiminde Yeni Yapı ve Davranış. (Onbirinci Basım). Ankara:
Pegem, 1999.
._Eğitim Yöneticisinin Yeterlikleri. Ankara: Ankara Üniversitesi Eğitim Fakültesi Yayını, 1975.
Demirel, Özcan. Kuramdan Uygulamaya Eğitimde Program Geliştirme. Ankara: PegemA Yayıncılık, 1999.
Doğan, Hıfzı. Eğitim Programı ve Öğretim Tasarımı. Ankara: Önder Matbaacılık, 1997.
Ertürk, Selahattin. Eğitimde Program Geliştirme. Ankara: Yelkentepe Yayınları: 4,1977.
Karasar, Niyazi. Bilimsel Araştırma Yöntemi -Kavramlar, İlkeler, Teknikler-, Ankara:
1982.
Kaya, Yahya Kemal. Eğitim Yönetimi -Kuram ve Türkiye'deki Uygulama- (Geliştirilmiş Beşinci Baskı). Ankara: 1993.
MEB. Öğretmen Yeterlikleri (Taslak). Ankara: Öğretmen Yetiştirme ve Eğitimi Genel Müdürlüğü, Yayınları, 2000.
.Hizmetiçi Eğitim Dairesi Başkanlığı "Eğitim Yönetimi Programı". Ankara, 1999.
"Milli Eğitim Bakanlığına Bağlı Eğitim Kurumları Yöneticilerinin Atama ve Yer Değiştirmelerine İlişkin Yönetmelik", Tebliğler Dergisi 2494. Kasım 1998.
Taymaz, Haydar. Okul Yönetimi (Üçüncü Basım). Ankara: Saypa Yayınları, 1995.
Tutkun, Ömer F. "Sınıfta Yerleşim Düzeni", Sınıf Yönetimi (Ed.: Zeki Kaya). Ankara:
PegemA Yayınları, 2002.
Varış. Fatma. Eğitimde Program Geliştirme. Ankara: Alkım Yayınları, 1996.
.'"Eğitim Programlarının Geliştirilmesi," Eğitim Bilimlerinde Çağdaş Gelişmeler.
Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi Yayınları No:208, 1993.