Mera, yaylak ve kışlakların vasfının değiştirilmesi

Mera, yaylak ve kışlak arazilerinin vasıf değişikliği 4342 Sayılı Kanun yürürlüğe girinceye kadar 3202 Sayılı Kanun gereğince mülga Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü tarafından yapılmış ve ayrıca 3194 sayılı İmar Kanunu’nun 11’inci maddesinin son fıkrası gereğince imar planlarının kesinleşmesi ile imar planı içindeki meralar herhangi bir idari işleme gerek kalmaksızın vasfını yitirmiştir.

4342 Sayılı Kanunun 15’inci maddesi ile mera, yaylak ve kışlaklarda vasıf değişikliğinin yapılması (tahsis amacının değiştirilmesi) yetkisi Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı’na verilmiş ve vasıf değişikliği kurallara bağlanmıştır. 4342 Sayılı Kanunun 14’üncü maddesi de tahsis amacı değiştirilmedikçe mera, yaylak ve kışlaktan kanunda gösterilenden başka şekilde yararlanılamayacağını hükme bağlamıştır. Buna göre kanuna veya daha önceki kanunlara göre mera, yaylak ve kışlak olarak tahsis edilmiş olan veya kadimden beri bu amaçla kullanılan arazilerden;

(i) Enerji ve Tabiî Kaynaklar Bakanlığının talebi üzerine, 3213 sayılı Maden Kanunu ve 6326 sayılı Petrol Kanunu hükümlerine göre, arama faaliyetleri sonunda rezervi belirlenen maden ve petrol faaliyeti için zaruri olan,

(ii) Kültür ve Turizm Bakanlığının talebi üzerine, turizm yatırımları için zaruri olan,

40

(iii) Kamu yatırımları yapılması için gerekli bulunan,

(iv) Köy yerleşim yeri ile uygulama imar plânı veya uygulama plânlarına ilave imar plânlarının hazırlanması, toprak muhafazası, gen kaynaklarının korunması, millî park ve muhafaza ormanı kurulması, doğal, tarihî ve kültürel varlıkların korunması, sel kontrolü, akarsular ve kaynakların düzenlenmesi, bu kaynaklarda yapılması gereken su ürünleri üretimi ve termale dayalı tarımsal üretim faaliyetleri için ihtiyaç duyulan,

(v) 442 sayılı Köy Kanununun 13’üncü ve 14’üncü maddeleri kapsamında kullanılmak üzere ihtiyaç duyulan,

(vi) Ülke güvenliği ve olağanüstü hal durumlarında ihtiyaç duyulan, (vii) Doğal afet bölgelerinde yerleşim yeri için gerekli olan,

(viii) Enerji Piyasası Düzenleme Kurumunun talebi üzerine, 4628 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu, 4646 sayılı Doğal Gaz Piyasası Kanunu ve 5015 sayılı Petrol Piyasası Kanunu hükümlerine göre, petrol iletim faaliyetleri ile elektrik ve doğal gaz piyasası faaliyetleri için gerekli olan,

(ix) Jeotermal kaynaklı teknolojik seralar için ihtiyaç duyulan,

(x) Bakanlar Kurulunca kentsel dönüşüm ve gelişim proje alanı olarak ilan edilen (10/9/2014 tarihli ve 6552 sayılı Kanunun 145’inci maddesiyle bu bendin 31/1/2015 tarihinde yürürlüğe girmesi hüküm altına alınmıştır)

yerlerde kalanların cins değişikliğinin yapılabilmesi mümkündür.

Belirtilen yerlerin, ilgili müdürlüğün talebi, komisyonun ve defterdarlığın uygun görüşü ile valilik tarafından tahsis amacı değiştirilebilir ve söz konusu yerlerin tescilleri Hazine adına, vakıf meralarının tescilleri ise vakıf adına yaptırılır. 4342 Sayılı Kanunun 14’üncü maddesi kapsamında başvuruda bulunan kamu kurumları ile işletmeciler, faaliyetlerini çevreye ve kalan mera alanlarına zarar vermeyecek şekilde yürütmek ve kendilerine tahsis edilen yerleri tahsis süresi bitiminde eski vasfına getirmekle yükümlüdürler. Bu yerler, tahsis süresi bitiminde özel sicile kaydedilir.

Mera komisyonu gerektiğinde; 3083 Sayılı Kanunun uygulanmasını Bakanlıktan talep edebilir ve köy veya belediyelerde toplulaştırma projeleri uygulatabilir. Durumu ve sınıfı çok iyi veya iyi olan mera, yaylak ve kışlaklarda 4342 Sayılı Kanunun 14’üncü

41

maddesinin birinci fıkranın (a), (f), (g), (ğ) ve (h) bentleri hariç, tahsis amacı değişikliği yapılamaz. 5751 Sayılı Kanunun 3’üncü maddesinde her ne kadar beşinci fıkranın değiştirilmesi hüküm altına alınmışsa da; söz konusu Kanunun gerekçesi ve meclis tutanaklarının incelenmesinden kanun koyucunun iradesinin dördüncü fıkrayı kastettiği anlaşıldığından düzenleme bu doğrultuda yapılmıştır.

3213 sayılı Maden Kanunu ve 6326 sayılı Petrol Kanunu hükümlerine göre verilen işletme izinleri nedeniyle vasıfları değiştirilecek yerler, işletme süresinin sonunda işletmeciler tarafından tekrar eski haline getirilerek özel sicile ilk vasfıyla kaydedilir.

Diğer bir ifade ile burada süreli bir vasıf değişikliği söz konusudur. Arama ve işletme faaliyetlerinin yürütülmesi ile ilgili usul ve esaslar Bakanlıkça çıkartılacak bir yönetmelikle düzenlenir.

Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK)’nun talebi üzerine, 6446 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu, 4646 sayılı Doğal Gaz Piyasası Kanunu ve 5015 sayılı Petrol Piyasası Kanunu hükümlerine göre, petrol iletim faaliyetleri ile elektrik ve doğal gaz piyasası faaliyetleri için gerekli bulunan yerlerin EPDK’nın talebi, komisyonun ve defterdarlığın uygun görüşü üzerine, valilikçe tahsis amacı değiştirilebilir ve söz konusu yerlerin tescilleri Hazine adına, vakıf meralarının tescilleri ise vakıf adına yaptırılır.

Harman yeri, panayır, sıvat ve eyrek yerleri gibi kamu orta mallarının tahsis amacı değişikliğinde de aynı hükümler uygulanır. Mera tahsis değişikliği yapılan taşınmazlarda, Maliye Hazinesi adına tapu tescil işlemi yapıldıktan sonra EPDK tarafından, 6446 Sayılı Kanunun 19/8-a maddesine göre işlem yapılır. EPDK’nun talebi üzerine, 6446 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu, 4646 sayılı Doğal Gaz Piyasası Kanunu ve 5015 sayılı Petrol Piyasası Kanunu hükümlerine göre petrol iletim faaliyetleri ile elektrik ve doğal gaz piyasası faaliyetleri için gerekli bulunan mera, yaylak ve kışlakların zorunlu hallerde, ilgili müdürlük veya Genel Müdürlükten yatırım projesi, gerekçeli rapor, lisans, talep edilen alanın 1/5000 ölçekli harita üzerine işlenmiş vaziyet planı, Çevresel Etki Değerlendirme (ÇED) raporu gerektiren yatırımlar için ÇED raporu, komisyonca istenecek diğer bilgi ve belgeler ile tahsis amacı değişikliği kararı verilebilir.

42

Bakanlık tarafından uygulanacak mera veya arazi toplulaştırma projeleri ile arazinin niteliği ve kullanım bütünlüğü dikkate alınarak işlenen tarım arazilerinden mera kullanımına ve mera olarak kullanılan alanlardan arazi kullanımına dönüşüm yapılabilir.

Tarımsal kullanım veya mera bütünlüğü sağlamak için, nitelikleri itibarıyla değişim yapılacak arazi bulunamaması durumunda, bu fıkra hükümlerine göre değerlendirmek, değiştirmek veya satın almak sureti ile kamulaştırma da yapılabilir. Kamulaştırılan bu araziler değişim veya doğrudan satış ile değerlendirilir. Kanunun bu hükümleri ile aynı zamanda meraların tahribine yol açan imar planları ile herhangi bir idari işlem gerektirmeksizin yapılan vasıf değişikliğine son verilmiş, yapılacak imar planları içindeki mera, yaylak ve kışlakların vasıflarının değiştirilmesi için öncelikle Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı’nca vasıf değişikliği yapılması zorunluluğu getirilmiştir. 4342 Sayılı Kanunun 35’inci maddesi ile 3194 Sayılı Kanunun 11’inci maddesinin son fıkrasında bu konuda gerekli değişiklik de yapılmıştır (Kazan 2012).

4342 Sayılı Kanun, Hazine ile belediyeler arasında uygulamada uzun süre problem olan vasfı değiştirilen mera, yaylak ve kışlakların kimin adına tescil edileceği sorusuna da cevap vererek bu konudaki tereddütleri ortadan kaldırmıştır. Belediyelerin bu konudaki uyuşmazlıklarda dayanak olarak gösterdikleri mülga 1580 Sayılı Kanunun 159’uncu maddesinde değişiklik yapılarak madde metnindeki “çayır ve meralar” ibaresi çıkarılmış, vasfı değiştirilen mera, yaylak ve kışlakların Hazine adına tescil edileceği açıkça belirtilmiştir (Kazan 2012).