Menfi Tespit Davasında Yetkili Mahkeme

a. İcra Takibinden Önce Açılan Menfi Tespit Davasında Yetkili Mahkeme

İcra takibinden önce açılan menfi tespit davasında yetkili mahkeme genel hükümlere göre, yani HMK m. 5 vd. göre belirlenir. Buna göre, icra takibinden önce açılan menfi tespit davalarında yetkili mahkeme davalı alacaklının yerleşim yeri mahkemesidir⁴⁴⁴. Ortada henüz bir icra takibi söz konusu olmadığından “icra takibinin yapıldığı yer mahkemesi”

yetkili mahkemenin belirlenmesi hususunda dikkate alınmaz⁴⁴⁵.

Genel yetki kuralları Türk Hukuku’nda kamu düzenine ilişkin olmadığından bu açılacak davada da kamu düzenine ilişkin değildir.

Borçlunun genel hükümlere göre, yetkili olmayan mahkemede menfi tespit davası açması halinde, alacaklı o yerde icra takibine başlamış olsa dahi, davanın açıldığı yetkisiz mahkeme menfi tespit davası için yetkili mahkeme konumuna gelmez⁴⁴⁶. Çünkü, mahkemenin yetkisi davanın açıldığı tarihteki duruma göre belirlenir⁴⁴⁷.

b. İcra Takibinden Sonra Açılan Menfi Tespit Davasında Yetkili Mahkeme

İİK m. 72, 8 icra takibinden sonra açılan menfi tespit davası için iki özel yetki kuralı ihdas etmiştir.

443 Pekcanıtez, Atalay, Sungurtekin Özkan, Özekes, İcra, s. 199. Kuru, Menfi Tespit-İstirdat, s. 12-19.

444 Uyar, Olumsuz Tespit-Geri Alma, s. 505, dn. 195.

445 Kuru, Menfi Tespit-İstirdat, s. 64. Kuru, İcra-İflas El Kitabı, s. 365. Haluk Konuralp, “İcra Takibinden Önce Açılan Menfi Tespit Davasında Yetkili Mahkeme”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 39. Cilt, 1-4 Sayı, 1987-1988, s. 266. Muşul, Menfi Tespit-İstirdat, s. 158. Türk, s. 224. Erdoğan, s. 31.

Yargıtay 19. H.D. 18.03.2014 T. ve 18219 E. ve 5274 K. (Uyar, Olumsuz Tespit-Geri Alma, s. 505, dn.

7).

446 Kuru, Menfi Tespit-İstirdat, s. 65. Uyar, Olumsuz Tespit-Geri Alma, s. 506. Yargıtay 11. H.D. 03.02.1986 T. ve 179 E. ve 397 K. (Uyar, Olumsuz Tespit-Geri Alma, s. 506, dn. 8).

447 Kuru, Menfi Tespit-İstirdat, s. 66. Kuru, İcra-İflas El Kitabı, s. 365. Konuralp, s. 266. Muşul, Menfi Tespit-İstirdat, s. 158. Türk, s. 226.

113 Buna göre, ilk olarak menfi tespit davası davalının yani takip alacaklısının yerleşim yeri mahkemesinde açılabilir (İİK m. 72, 8). Bu yetki kuralı ile sadece HMK m. 6’daki genel yetki kuralı tekrar edilmiştir⁴⁴⁸.

İkinci olarak, menfi tespit davası takibi yapan icra dairesinin bulunduğu yer mahkemesinde de açılabilir (İİK m. 72, 8).

Borçlu bu belirtilen iki yetkili mahkemeden istediğinde menfi tespit davasını açabilir.

Bu konudaki seçim hakkı davacı olan borçluya aittir.

Menfi tespit davasına ilişkin yetki kuralları kamu düzenine ilişkin yetki kurallarından değildir⁴⁴⁹. Dolayısıyla menfi tespit davasının açıldığı mahkeme yetkisizliğini kendiliğinden inceleyemez; sadece davalının yetki itirazında bulunmasıyla mahkemenin yetkisizliği gündeme gelebilir. Ayrıca, belirtilen yetki kuraları kamu düzenine ilişkin olmadığından taraflar yetki sözleşmesi ile yetkili mahkemeyi belirleyebilirler.

Menfi tespit davası için ihdas edilen yetki kuralları kamu düzenine ilişkin olmadığından HMK’da düzenlenen özel yetki kurallarını kaldırmaz⁴⁵⁰. Bu nedenle menfi tespit davası HMK’da belirtilen özel yetkili mahkemelerde de açılabilir. Örneğin, sahte senet düzenlemek veya borç senedinin hata, hile veya ikrah ile alındığı iddiaları haksız fiil oluşturacağından; hata, hile veya ikrah nedeniyle menfi tespit davası açılması durumunda haksız fiilin işlendiği yer mahkemesi veya zararın meydana geldiği yerde yahut zararın meydana gelme ihtimalinin bulunduğu yer mahkemesi ya da zarar görenin yerleşim yeri mahkemesi de yetkili hale gelir⁴⁵¹.

448 Kuru, Menfi Tespit-İstirdat, s. 66. Türk, s. 228.

449 Kuru, Menfi Tespit-İstirdat, s. 69. Uyar, Olumsuz Tespit-Geri Alma, s. 482. Erdoğan, s. 31. Türk, s. 228.

Yargıtay 19. H.D. 25.11.2005 T. ve 2005/9308 E. ve 2005/11621 K. (Muşul, Menfi Tespit-İstirdat, s.

164, dn. 307).

450 Kuru, Menfi Tespit-İstirdat, s. 76. Türk, s. 229. Coşkun, s. 55.

451 Yargıtay 11. H.D. 15.09.1981 T. 3550 E. ve 3732 K. (Muşul, Menfi Tespit-İstirdat, s. 171, dn. 321).

114 D. İSTİRDAT DAVASI

1. Genel Olarak

Aleyhine icra takibi başlatılan borçlu, ödeme emrine itiraz etmemiş veya itiraz etmiş olup da itirazı icra mahkemesince kaldırılmışsa, kesinleşen icra takibine rağmen maddi hukuk açısından borçlu olmadığı iddiasında bulunabilir. Borçlu, borçlu olmadığını tespit ettirmek için de belirtildiği gibi menfi tespit davası açabilir. Menfi tespit davasıyla en azından icra dairesindeki paranın alacaklıya ödenmemesi için ihtiyati tedbir kararı alarak icra takibinin durmasını (İİK m. 72, 3) veya menfi tespit davasını kazanınca icra takibinin iptalini sağlayabilir (İİK m. 72, 5).

Borçlu, bunun gibi bir menfi tespit davası açmayarak aslında borçlu olmadığı bir parayı icra tehdidi altında alacaklıya ödemişse, artık ödemiş olduğu paranın kendisine verilmesi için alacaklıya karşı istirdat davası açmalıdır (İİK m. 72, 7)⁴⁵². Borçlu, menfi tespit davası açmış fakat dava sırasında ihtiyati tedbir kararı almayarak borçlu olmadığı parayı alacaklıya ödemiş olursa, davaya artık istirdat davası olarak devam edilir (İİK m. 72, 6).

İstirdat davası, İİK’nda düzenlenmiş olmasına rağmen, borçlu ve alacaklı arasındaki uyuşmazlığı maddi hukuk bakımından sonlandırma amacı taşıyan bir davadır⁴⁵³. Bu dava ile birlikte, icra takibinin maddi hukuka aykırı sonuçlarının iptal edilmesi ve maddi hukuk ile icra hukukunun şekli kuralları arasında uyum sağlanması amaçlanır⁴⁵⁴.

İstirdat davası bir eda davasıdır. İİK m. 72’de düzenlenmiş olan niteliği bakımından sebepsiz zenginleşme davasıdır⁴⁵⁵. Bu dava ile icra takibi sırasında sebepsiz olarak ödendiği iddia edilen paranın borçluya geri verilmesi amaçlanır⁴⁵⁶.

452 İstirdat davası hakkında ayrıntılı bilgi için bkz. Baki Kuru, İcra ve İflas Hukukunda Menfi Tespit Davası ve İstirdat Davası, Ankara, Yetkin Yayınları, 2003. Timuçin Muşul, Menfi Tespit ve İstirdat Davaları, Ankara, Adalet Yayınevi, 2011. Hasan Erdoğan, Borçtan Kurtulma, Menfi Tespit ve İstirdat Davası, 3.

Baskı, Ankara, Adalet Yayınevi, 2003. Nihat Yavuz, Menfi Tespit ve İstirdat (geri Alma) Davası, 2.

Baskı, Ankara, Yetkin Yayınları, 2007.

453 Kuru, Menfi Tespit-İstirdat, s. 234. Kuru, İcra-İflas El Kitabı, s. 392.

454 Kuru, Menfi Tespit-İstirdat, s. 234. Kuru, İcra-İflas El Kitabı, s. 393.

455 Coşkun, s. 723. Pekcanıtez, Atalay, Sungurtekin Özkan, Özekes, İcra, s. 249.

456 Kuru, Menfi Tespit-İstirdat, s. 234. Kuru, İcra-İflas El Kitabı, s. 392.

456 Kuru, Menfi Tespit-İstirdat, s. 234. Kuru, İcra-İflas El Kitabı, s. 392.

115 Ancak istirdat davasının şartı icra hukukuna dayanmakta olup, borçlunun borçlu olmadığı bir parayı icra takibinin kesinleşmesi sebebiyle cebri icra tehdidi altında ödemek zorunda kalmış olması aranır⁴⁵⁷.

Borcun sadece bir kısmını icra tehdidi altında ödeyen borçlu, borcun daha ödenmemiş kısmı için menfi tespit davası açabilirken, ödenmiş kısmı için aynı dava dilekçesi ile istirdat davası açabilir⁴⁵⁸.

İstirdat davası, borç olmayan paranın tamamen ödendiği tarihten itibaren bir yıl içinde genel mahkemelerde açılabilir⁴⁵⁹. Bu süre hak düşürücü süre olup mahkeme tarafından resen gözetilir. Bu bir yıllık dava açma süresini geçiren borçlu, TBK m. 82, 1’deki iki yıl içinde sebepsiz zenginleşme davası açabilecektir.

İstirdat davası açılması gereken hallerde menfi tespit davası açılamaz. Çünkü eda davasının açılması mümkün olduğu hallerde tespit davası açılamaz⁴⁶⁰. Ancak Yargıtay, icra takibi sonucunda borç ödenmiş olmasına rağmen davacının açtığı davayı “menfi tespit davası” olarak nitelendirmesinin önemli olmadığını, hakimin hukuki nitelendirmeyi kendiliğinden yaparak karara bağlaması gerektiği yönünde karar vermiştir⁴⁶¹.