Mekânsal Farkındalık

Farkındalık, bireyin zihinsel olarak dünyayı algılama ve anlama çabaları sonucunda benlik kimliği kazanmasıyla oluşan bir olgudur. Farkındalık, tecrübeler, gözlemler ve gözlenen olayları kapsayarak oluşur (Atalay, 2007). Farkındalık bilişsel ve duyuşsal farkındalık olmak üzere iki temel özelliği kapsar. Bilişsel farkındalık; bireyin bilgi birikimi, yetenekleri ve dünyayı algılama becerisi gibi öz benliğine yaptığı kazanımları yansıtırken; duyuşsal farkındalık ise bireyin öz benliğine yüklediği farkındalığı sosyal ilişkilerine yansıtmasını ifade eder. Bireyin kendisinde kazandırmış olduğu farkındalık sosyal çevre üzerinde algı, tutum, değer, inanç, ihtiyaç ve beklentiler olarak duyuşsal farkındalığı yansıtır (Girgin, 2014).

Farkındalık, ilk bireyin zihinsel faaliyeti sonucu kendi benliğine katmış olduğu bir kazanımken bu aydınlanma süreci mekân ile desteklenir. Birey çevresinde gelişen olayları kendi iç dünyasına göre yorumlar, bu yorumlama süreci içerisinde, mekâna yönelik bir farkındalık oluşturur.

Bireyin farkındalık kazandığı bir durum veya olgu mekân üzerinde kodlanarak depolanır. Çünkü birey yaşadığı ortamdan bağımsız değildir. Bireyin algılama ve anlama süreci mekân ile desteklenir. Mekân ise sosyal yaşantının yer aldığı, toplumsal ihtiyaçların, toplumsal değerlerin ve çevresel faktörlerin bulunduğu sosyal yapıdır. İnsanlar tarafından herhangi bir sebep ile mekânsal ayrıcalık kazanan alanı diğer mekânlardan ayıran benzerlik ve farklılığı sunan olguya “mekânsal farkındalık” denir. Farkındalık aynı zamanda mekâna ayrıcalık kazandıran bir durumdur. Bu ayrıcalık toplumsal değeri yansıtan kutsal mekânlarda daha fazla ön plana çıkmaktadır.

Kutsal mekânlar toplumsal değerleri yansıtan yapılardır. Bu yapılar üzerinde birey veya toplum kendi değerlerini inşa eder. Bu inşa süreci inanç değerleri ile örülür. İnsanlar mekâna yorumlamalar katarak kendi bilişsel farkındalığına kazanımlar ekler. Kutsal mekân için anlatılan öğretiler insan zihninde belli bir imge oluşturur. Genellikle bu imgeler mekân üzerinde insanı bir arayışa iter. Kutsalın fiziki bir ortam ile özdeştirilmesi sonucu mekân üzerinde kutsala ait izler oluşturulur. Bu izler genellikle sembol olarak yansıtılır. Bu semboller kimi zaman kutsalın kendisiyken, kimi zaman da kutsalın bir yansımasıdır. Bu durum soyut bir varlığı destekleyen somut bir nesne olduğu için insanın kutsalı benimsemesi daha kolaydır. Bu sebeple mekân üzerinde sembolleşen alanların yanında kült oluşumu da söz konusudur. Bu durum Nazimiye bölgesindeki kutsal alanlarda mevcuttur.

Mekânsal farkındalık, mekân üzerindeki benzerlik ve farklılığı yansıtan ayrıcalıktır. Birey ve toplumun zihninde imgelemiş oldukları olgunun, mekâna yansıtıldığı değerler bütünüdür. Nazimiye bölgesindeki ziyaret alanlarındaki anlatılar, anlatılara bağlı sembolleştirilen mekân ve kutsal mekânda uygulanan ritüeller, değerler ve buna bağlı olarak insanları mekâna çeken potansiyelin nedenleri farkındalıktır. Bu farkındalık Nazimiye’deki ziyaretler üzerinde farklılık göstermektedir. Ziyaretçi potansiyelinin en fazla görüldüğü ziyaret alanları ile ziyaretlerin tanınma ve bilinme düzeyi paralellik gösterir. Bütün kutsal mekânlarda

kutsala atfedilen bir menkıbe yahut bir efsanenin varlığı söz konusudur. Bu anlatılar yer alan kutsal mekânın sahibi olan kutsal ruh ya Tunceli bölgesinde bulunun başka bir kutsal ruh ile ilişkilendirilir ya da Nazimiye bölgesinde bulunun kutsal mekânların kutsallarının geçmişte birbiriyle olan ilişkilerine değinen anlatıları kapsar. Anlatıların hepsi geçmiş bir zamanı ele alırken, anlatılar bir mekân üzerinde gerçekleşmiştir. Bu yorumlar günümüzde var olan mekânı birebir karşılamaktadır. Çünkü günümüzde mekân üzerinde sembolleştirilen alanlar ile anlatıların geçtiği olay yeri birebir örtüşmektedir. Sembolleşen alanlarda belli başlı inanç değerlerine bağlı olarak ritüeller gerçekleşmektedir. Ritüeller fiziki ortama ve kutsalın değerine göre farklılık arz etmektedir. Ziyaretçi potansiyeli çeken mekânlarda ritüel ve sembolik alanlar daha fazladır. Mekânlar arasındaki ortak noktalardan biride doğaya karşı atfedilen kutsallıktır. Kutsallık sonucu mekândaki insan faaliyetleri daha titizlik ve duyarlılık içerisinde gelişerek, örtük çevrecilik anlayışı bütün ziyaretlerde görülmektedir. Bu duyarlılık ve titizliğin oluşmasında kutsal ruhun şifa ve şefaati sağlayıcı bir gücün olduğuna inanılmasının yanında cezalandırıcı bir özelliği de söz konusudur. Çünkü kutsalın huzuruna gelen canlı veya cansız tabiat içerisinde var olan her şey, kutsalın huzurunda bir misafirdir. Bu yüzden kimse ne kutsala ne de herhangi bir canlıya zarar verme hükmüne sahip değildir. Kutsal mekânların ön plana çıkmasındaki özellikler ziyaretlerin bulunduğu fiziksel ortam ile taşıdığı kült değerleri baskınlık göstermektedir (Çizelge 2).

Ziyaretler Düzgün Baba Ziyareti Kureyş Baba Ana

Haskar Khalmem Kal Ferhat Mora Sur Hızır Taşı

Mekânların

Tanınma Düzeyi Yüksek Yüksek Yüksek Düşük Düşük Düşük Düşük

Ziyaretçi

Potansiyeli Yüksek Yüksek Yüksek Düşük Düşük Düşük Düşük

Anlatılan Menkıbe ve Rivayetler Var Mı?

Var Var Var Var Var Var Var

Sembolik

Alanların Varlığı Var Var Var Var Var Var Var

Kutsal Mekânlarda Uygulanan Ritüeller

Düzgün Baba dağına tırmanma, adak adama, lokma dağıtma, Niyaz, Oruç, rüyaya yatma, Çaput bağlama

Adak adama, Lokma Dağıtma,

Niyaz, Oruç, Rüyaya Yatma,

Eldiven Ritüeli

Adak adama, Lokma Dağıtma,

Niyaz, Oruç, Rüyaya Yatma

Adak adama, Lokma Dağıtma,

Niyaz, Rüyaya Yatma

Adak adama, Lokma Dağıtma,

Niyaz, Rüyaya Yatma

Adak adama, Lokma Dağıtma,

Niyaz, Rüyaya Yatma

Adak adama, Lokma Dağıtma, Niyaz

Kültler

Dağ, Su, Toprak, Mağara, Ocak (Ata)

Su, Toprak, Ocak (Ata)

Su, Taş, Toprak, Ocak (Ata)

Su, Toprak, Ocak (Ata)

Su, Toprak, Ocak (Ata)

Su, Toprak, Taş, Ocak (Ata)

Taş

Örtük Çevrecilik

Eylemleri Var Var Var Var Var Var Var

İnanılan Ortak Özellik Koruyucu ve Cezalandırıcı ruh Koruyucu ve Cezalandırıcı ruh Koruyucu ve Cezalandırıcı ruh Koruyucu ve Cezalandırıcı ruh Koruyucu ve Cezalandırıcı ruh Koruyucu ve Cezalandırıcı ruh Koruyucu ve Cezalandırıcı ruh Baskın İnanılan

Özellik Koruyucu Ruh Şifa ve Şefaati Sağlayıcı ruh Şifa ve Şefaati Sağlayıcı ruh Bereketi sağlayıcı ruh

Şifa ve Şefaati

Sağlayıcı ruh Şifa ve Şefaati Sağlayıcı ruh Şifa ve Şefaati Sağlayıcı ruh

Ön Plana Çıkma Nedeni

Ocak Kültü,

Peyzaj Çekiciliği Ocak Kültü, Ocak Kültü, Peyzaj Çekiciliği

Ocak Kültü _{Ocak Kültü}

Su Kültü Taş Kültü Çizelge 2. Mekânsal Farkındalık Tablosu