MECMUANIN RÛHÎ DĠVANIYLA KARġILAġTIRILMASI

Bu mecmua çalıĢmasındaki gazeller CoĢkun Ak tarafından hazırlanan Bağdâtlı Rûhî‟nin Divânı‟yla (Uludağ Ünv. Yay., Bursa 2001, IIC.) karĢılaĢtırılmıĢ, farklılıklar metinlerin dipnotlarında belirtilmiĢtir. KarĢılaĢılan farklılıklar Ģu Ģekilde gruplandırılarak gösterilebilir:

a. Mecmuada Bulunup da Divânda Bulunmayan Gazeller

Mecmuanın 188a _{yaprağında bulunan 32 numaralı gazeli, 198b yaprağında}

bulunan 113 numaralı gazeli, 198a yaprağında bulunan115 numaralı gazeli divânda bulunmamaktadır:

32. Gazel

Hezec + - - - / + - - - / + - - - / + - - -

1. ˘Aceb mi pür-nem olursa benüm bu çeşm-i giryānum Ki bensiz Ka˘beye gitdi benüm ol māh-ı tābānum 2. Sefer ķıldı o māhum ben ceres-vār iŋledüm ġamdan

Çekildi ķāfile gibi yanınca āh u efgānum

3. Dil-ārāmım gidüp hergiz dil ārām eylemez oldı Ŝafā ķalmadı bende merve ģaķķı çıķdı cānum 4. Zihí šāli˘ ki ģācılar daĥı ģac etmeden varup

Gördiler nūrı her laģža senüŋ yanuŋda sulšānum 5. ˘Aceb mi göklere irse fiġān u nāleŋ ey Rūģì Ki ben mūrı dil-efkārı ķoyup gitdi Süleymānum

113.

mef˘ūlü fā˘ilātü mefā˘ìlü fā˘ilün

Mużāri˘ - - + / - + - + / + - - + / - + -

1. Baġdāduŋ āb-ı rūyı ģarìr-i cān virür Bezmine pā ˘ašā dürr-i zerrìn ķalem baŝŝa 2. Bir tāze šāġı yaķdı bugün yār sìneye Mühr urdı şāh kendü eliyle ĥazìneye 3. Dāġum ķarası üzre gül ķašre ķašre ķan Mercāndur ki zìb virüp ˘anberìneye 4. Çeşmümde ķanlu yaşumı gören ba˘niye Engür mey ķonıldı ŝanur ābgìneye 5. Dilde viŝāl-i fikrini buldı sevindi cān Müflis gibi ki ŝataşa nāgeh defìneye 6 Çeşmi dile ĥadengini gönderse Rūģiyā

Beŋzer o kāfire ki oķ atar Medìneye 115.

mef˘ūlü fā˘ilātü mefā˘ìlü fā˘ilün

Mużāri˘ - - + / - + - + / + - - + / - + -

1. Dìdāra māni˘ olma seyr-i viŝālüŋe Bir māh-pāresin ki doyulmaz cemālüŋe 2. Bì-iĥtiyār māˇil bi’t-šab˘i rāġbūz

Ruĥsār-ı bì-nažìr-i ĥašš-ı bì-miśālüŋe 3. Ķılsa taķallüb-i elem-i ˘ışķdan fiġān Rencìde olma ˘āşıķ-ı şūrìde ģālüŋe 4. Bildüklerini šıfl-ı dilüŋ ˘ışķ unutdurur

Sevķ eyledi müšāla˘a-yi ĥašš u ĥālüŋe 5. ˘Uşşāķ içinde Rūģì manžūr-ı lušf edüp Erbāb-ı šab˘ı cümle ķul etdüŋ kemālüŋe

b. Mecmuada Bulunmayan Beyitler

Mecmuadaki bazı gazellerin beyit sayısı divândakilere göre değiĢiklik göstermektedir. Bu beyitler dipnotlara eklenilmiĢtir fakat beyitlerin nesre çevirileri yapılmamıĢtır. Mecmuada bulunmayan beyitlere örnek verecek olursak; mecmuada 6 beyitlik, divânda ise 7 beyitlik olan 84 numaralı gazelin mahlas beyti:

Ehliyyet olsa sende ger ey çarĥ-ı bì-temìz Rūģì bu deŋlü düşmez idi faķr u fāķaya

mecmuada 7 beyitlik, divânda ise 9 beyitlik olan 96 numaralı gazelin Ģu beyitleri:

Ķurtarurdum yaķamı dest-i ģavādiśden eger Elüme dāmen-i Pāşā-yı mükerrem girse Āsumān-mertebe Cem-kevkebe ˘Ośmān Pāşā Ki çıķar şād göŋül bezmine pür-ġam girse

mecmuada 6 beyitlik, divânda ise 8 beyitlik olan 64 numaralı gazelin Ģu beyitleri:

˘Ālem-pesend olur varaķ-ı nažmuma eger Mühr-i -i müşkìn-raķam baŝa Baġdāduŋ āb u rūyı Ģarìrì ki cān virür Bezmine pā ˘ušārid-i zerrìn-ķalem baŝa

mecmuada bulunmayıp, divânda bulunmaktadır.

c. Mecmuada Bulunup da Divânda Bulunmayan Beyitler

Mecmuanın divânla karĢılaĢtırılması yapılırken 45 numaralı gazelin 3. beyitinin divânda bulunmadığı tespit edilmiĢtir:

Sen ey šıfl-ı dil-i bì-çāre yoġı varı bilmezsin 73. gazelin 3. beyti divânda yoktur:

˘Işķ-ı medhūşı bādeˇi neyler Meste lāzım degül bilürsin ŝu

93. numaraları gazelin 6. beyiti(mahlas beyti) divânda yoktur: Beŋzedür bir büt-i āhun dile ˘aksiŋ meśelā (aruz) Ten-i āyìneye Rūģì-i mücessem girse

ç. Beyit Farklılıkları:

Mecmua divân ile mukayese edildiği zaman, mecmuadaki bazı gazellerin beyitlerinin divândakilerden farklı olduğu görülmektedir. Örneğin 30 numaralı gazelin 3.beyiti Ģöyle iken:

Bir şeh-i ģüsne esìr oldum ki Yūsuf zevķden Ģüsn-i ˘ālem giryeni görseydi olurdı ġulām divânda Ģu Ģekildedir:

Ģüsnüŋe kimdür esìr olmaz ki dehrüŋ Yūsufı Ol cemāl-ı bā-kemālı görse olurdı ġulām 30 numaralı gazelin 5.beyiti Ģöyle iken:

Raģm ķıl kim ģasret-i la˘lüŋle gìc-i hicrde

İçdügi ĥūn-ı cigerdür Rūģì-i zāruŋ müEy ŝafā cāmın çeken ġayrıla yād it Rūģiyi

Kim anuŋ ĥūn-ı cigerdür içdügi sensüz müdām

d. Beyitlerin Yer Farklılıkları:

Mecmudaki bazı gazellerin bazı beyitleri sıralanıĢ bakımından divândakilere göre farklılık arz etmektedir. Örneğin 31 numaralı gazelin aĢağıda verilen 5.beyti, divânda 3.beyit olarak geçmektedir:

Vaŝldan efkār-ı hicr ü hicr-i ĥod ˘ayn-ı śevāb ˘Āşıķ-ı bì-dil çeker ˘usrāda ġam yüsrāda ġam

Yine aynı Ģekilde bir baĢka gazel olan 69 numaralı gazelin aĢağıda gösterilen 3.beyti, divânda 4.beyit Ģeklinde geçmektedir:

Çün mülk-i ģüsne pādişeh olduŋ vefālar it ˘Ādet budur ˘adālet ider şehriyār-ı nev

a. Kelimelerdeki DiziliĢ Farlılıkları:

ÇalıĢmanın incelenen kısımlarındaki bazı gazellerde görülmüĢtür ki; kelimelerin tertibi, divândakiyle farklılık arz etmektedir. Örnek verecek olursak:

Nola şevķum bugün ġālib olursa mihr-i gerdūna Lešāfet āsumānında meh-i tābānumı gördüm (Baġdātlı Rūģì G.11/5)

bu beyitin birinci mısraındaki “ġālib olursa” kelime grubu divânda “oldıysa ġālib” Ģeklinde sıralanmıĢtır.

Al emānet ķılduġuŋ demlerde seyr-i baģr u berr Cābecā kim olasın ˘izzetle manžūr-ı kirām (Baġdātlı Rūģì G.18/5)

Bu beyitteki ikinci mısra mecmûada “seyr-i baģr u berr” iken divânda “seyr-i berr ü baģr” Ģeklinde dizilmiĢtir.

Zülfin daġıdup seyrimüze māni˘ olursın Ey bād-ı ŝabā ŝubģımuzı sensin iden şām

(Baġdātlı Rūģì G.36/4)

Yukarıdaki beyitin ikinci mısraındaki “ŝubģımuzı sensin iden şām” kelime grubu divânda “sensin iden ŝūbģımuz şām” Ģeklinde sıralanmıĢtır.

b. Kelime Farklılıkları:

Mecmuanın konu dahilinde bulunan yapraklarındaki gazellerin bazı beyitlerinde divândakinin aksine farklı kelimelerle karĢılaĢılmıĢtır. Örneğin:

Kim ķaçar yoluŋa cān virmeden ey rūģ-ı revān Tek hemān Rūģi-i dil ģasteye dermān olsun

(Baġdātlı Rūģì G.41/5)

bu beyitteki “dermān” kelimesi divânda “fermān” Ģeklinde yazılıdır. Ciger ķan dìde giryān sìne sūzān cān u dil nālān Biz ey Mecnūn šarìķ-i ˘ışķda şūrìdeyüz senden (Baġdātlı Rūģì G.42/3)

42 numaralı yukarıdaki beyitin ikinci mısraında geçen “nālān” kelimesi divânda “büryān” olarak yazılmıĢtır.

Metā˘-ı vaŝldan olmışdı Ķays müstaġnì Ne yaŋa baķsa görürdi cemāl-i Leylāsın

(Baġdātlı Rūģì G.43/3)

43 numaralı beyitte geçen “Metā˘-ı vaŝldan” terkibi divānda “Maķām-ı vaŝldan” olarak yazılmıĢtır.

a. Harf Farklılıkları:

Mecmua divân ile karĢılaĢtırıldığı vakit, bazı gazellerde geçen bazı kelimelerin harfleri, divândakiyle farklılık göstermektedir. Örneğin:

Ķadeh-nūş olmayanlar rindler bezminde neylerler Riyā ŝıġmaz bu meclisde buŋa bì-şeyd olan gelsün

(Baġdātlı Rūģì G.44/4)

birinci mısradaki “bì-şeyd” kelimesi divânda “bì-keyd” olarak geçmektedir. Ne mümkindür dehān-ı yārile baģś itmek ey šūšì

Söze ķādirsin ammā şìve-i reftārı bilmezsin

(Baġdātlı Rūģì G.45/4)

Bu beyitin birinci mısraındaki “šūšì” kelimesi divânda “ŝūfì” olarak yazılıdır. Ġayra ķılsun ne cefā ķılsa ki ben ey Rūģì

Şā˘irim mihr ü vefā idici yārı severin

(Baġdātlı Rūģì G.62/5)

Yukarıdaki beyitin ikinci mısraında geçen “Şā˘irim” kelimesi divânda “Şā˘irin” Ģeklinde geçmektedir.

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

3. METNĠN TESĠSĠNDE TAKĠP EDĠLEN YÖNTEM

Metin tesis edilirken takip edilen yöntem Ģöyledir:

a. Metinlerin vezinleri ve bahirleri Ģiirlerin boyutuna göre bir boyut azaltılıp, italik Ģekilde yazılmıĢ ve metnin üst kısmına eklenmiĢtir. b. Metinde geçen baĢlıklar koyu (bold) harflerle vezinden sonra

yazılmıĢtır.

c. Gazelin numarası veznin üstüne yazılmıĢ, gazelin yer aldığı sayfalar gazel numarasının yanına geçilen dipnotla belirtilmiĢtir. d. Metnin divân ile karĢılaĢtırılması yapılırken farklılıklar

bulunduğunda mecmuada kullanılanlar “M”, divânda kullanılanlar “D” Ģeklinde dipnotta gösterilmiĢtir.

e. Mecmua ve divân arasında farklılık arz eden kısımlarda anlamca uygun olan kelime tercih edilmiĢ, dipnotta gösterilme önceliği ona verilmiĢtir. Yine aynı Ģekilde mecmûada geçen kelime vezni aksatıyorsa, divânda geçen kelime kullanılmıĢ, dipnotta öncelik o kelimeye verilmiĢtir.

f. Mecmuada bulunup divânda yer almayan gazel, divânda bulunup me cmuada bulunmayan beyitler dipnotlarda belirtilmiĢtir.

g. Tamir gereği metinde bulunmayan kısımlar köĢeli parantezle “[ ]” gösterilmiĢtir.

h. Metinde geçen özel isimlerin birinci harfleri büyük harfle yazılmıĢtır. i. Mecmuadaki “-Ib” zarf fiilleri “-Ip” Ģeklinde, “heb” zarfı ise

“hep” Ģeklinde okunmuĢtur