Maturidiye Göre Harflerin Tebadülü (Birbirinin Yerine Geçmeleri)

Arapların bir diğer adeti de bir harfin yerine başka bir harfi kullanmaktır. Bunu ya manalarının yakın olmasından ya da delaletlerinin yakın olmasından yaparlar. Bazen bir manada ortak da olurlar. Örneğin: “ءابلا" harfi bazen "يف" manasında bazen de"ــِل" manasında bazen de "ىلع" vb. harflerin yerine geçer. Bu değişikliğin sahih olması için iki harfinde manalarının yakın olması şarttır. Eğer aralarında farklılık varsa caiz

olmaz.221

İmam Maturidi bu kuramı kelamî ve akaidi meselelerine istişhat ve delil olarak kullanmıştır. Birçok yerde Arapların bir harfin yerine başka bir harfi kullandığını ve bunun Arap dilinde yaygın olduğunu söylemiştir.

Bunu kuramı genelde Allah Teala’nın zatı ve hareket fiilleriyle ilgili yerlerde kullandığını görüyoruz. Bu şekilde Maturidi akait ve fikri görüşlerini bunlarla ispat etmeye çalışmıştır. Harflerin yer değiştirdiğini söylediği yerlerin hareket ve gelmenin Allah’a nispet edildiği yerlerde görüyoruz. Örneğin:

)اًّفَص اًّفَص ُكَلَمْلا َو َكُّب َر َءاَج َو( ayeti kerimesi. Burada birkaç mana ihtimali vardır: Mana “rabbin mülkü getirdi” şeklinde olabilir. Çünkü “واولا” harfi “ءابلا” harfinin yerine kullanılması caizdir.

) َكُّب َر َو َتْنَأ ْبَهْذاَف اَهيِف اوُماَد اَم اًدَبَأ اَهَلُخْدَن ْنَل اَّنِإ ىَسوُم اَي اوُلاَق(

ayeti kerimesi de böyledir. Manası: “كبرب" şeklindedir. Bu mana yüklendiğinde şüphe kalkar ve iş açığa kavuşur. Çünkü “rabbin mülkü getirdi” denildiğinde hiç kimse bir

yerden bir yere intikal etmesini düşünmez.”222

İmam Maturidinin burada ayeti, harflerin tebadülü kaidesinden yola çıkarak tefsir etmiştir. واولا harfinin manasının ءابلا manasında olduğunu söylemiştir. Bu da واولا

harfinin bilinen manalarındandır. 223

221

El-Usul 1/415.

222_{Tevilatı Ehlisünne 10/523.} 223

İbni Hişam.(1985m). Moğnil-Lebib An Kütübü El- A’rib. Tahkik: Mazin El-Mübarek, Nuhammed Ali Hamed Allah. Dımeşk: Daru El-Fikir. 6. Baskı.s.667.

aynı şekilde (ماَمَغْلا َنِم لَلُظ يِف ُ َّاللّ ُمُهَيِتْأَي ْنَأ َّلاِإ َنو ُرُظْنَي ْلَه") ayetinin tefsiri sırasında da

manasının “مامغلا نم للظب” olduğunu söylemiştir.224

Burada "يف" harfinin muhtemel manalarından olan "ءابلا" manasında olduğunu söylemiştir. "يف" harfinin arap lügatinde ءابلا manasında geldiğini birçok ulema da

zikretmiştir.225

Dolayısıyla İmam Maturidi bu ayeti “gelmek ve bir mekandan başka bir mekana intikal etmek” değil “bir şeyi getirmek” manasında tevil etmiştir. Bu tevilinde kendisinin de “Araplar harfi cerleri birbirleri yerine kullanıyorlar. Bu onların yanında yaygın ve caizdir” şeklinde ifade ettiği harflerin tebadülü kaidesinden

yararlanmıştır.226

2.1. “ىلإ “ Harfi

İmam Maturidi )ْمُكِلا َوْم َأ ىَلِإ ْمُهَلا َوْمَأ( ayetinin tefsirinde ىَلِإ harfinin عم ve ءابلا manasında geldiğini şu sözlerle ifade etmiştir:

"( _{ْمُكِلا َوْمَأ ىَلِإ ْمُهَلا َوْمَأ( ayetinin (مكلاومأ عم) manasında olma ihtimali vardır. Yani “Onların} malını kendi malınızla karıştırmayin ki onların malını yemeyesiniz.” Burada

karıştırma ve toplamadan nehiy vardır.”227

İmam Maturidi burada ىلإ harfinin maiyet (beraberlik) manasında geldiğini söylemiş

ve bu sözüyle de aynı şeyi söyleyen ulemaya uygun hareket etmiş olur. 228

imam Maturidinin ىلإ için zikrettiği manalardan birisi de ءابلا manasında olmasıdır. Şunları söylemiştir: “،)ْمُكِلا َوْمَأ ىَلِإ ْمُهَلا َوْمَأ( ayeti kerimesinin (مكلاومأب) manasında olma ihtimali de vardır. Burada onların mallarını kendi mallarınızdan sayarak yenmesini nehiy

etmektedir.”229

İmam Maturidinin sözüne uygun olarak ayetin manası iki şekilde olabilir:

224_{Tevilatı ehlisünne 10/523.} 225

El-Cina Ed-Dani 251; Moğnil-Lebib, 224; Hemul-Hevami 2/445.

226_{Tevilatı Ehlisünne 1/498.} 227_{Tevilatı Ehlisünne, 6/3.} 228

Ibnikuteybe. Tevilu Müşkilil-Kuran.Tahkik: İbrahim Şemseddin. Bayrut: Daru Kütübü İlmiyye.300; Es- Sahibi, 92.

Birincisi: yani “yetimlerin mallarını kendi mallarınızla beraber yemeyin”. Burada karıştırmayı nehyediyor ve kendisine şüphe ve zulüm karışmayacak şekilde yetimin malının ayrı bir şekilde olması gerektiğini söylüyor.

İkincisi: yani “sizin mallarının yetimlerin mallarını yemeye sebep olmasın”. Burada kendi mallarınızı kullanıp yetimlerin mallarına nüfuz etmekten nehyetmektedir. Burada ayetin manasının değişmesinin temeli ىلا harfine dayanmaktadır.

2.2. “ءابلا” Harfi

İmam Maturidi ءابلا harfinin birkaç manaya geldiğini bunlardan birinin de ىلع manasında olduğunu (هملعب هلزنأ) ayetinin tefsiri sırasında şöyle ifade etmiştir: “onu kabul edenleri ve etmeyenleri bilerek göndermiştir. Yoksa dünyada birbirine kabul edilip edilmediğini bilmeden padişahların birbirlerine hediye veye risale

göndermeleri gibi değildir.” 230_{bu “isti’la” manası ulemanın ءابلا harfine verdiği}

manalardandır. 231

Aynı şekilde İmam Maturidinin ءابلا harfine verdiği manalardan birisi de نع manasıdır. ) ِماَمَغْلاِب ُءاَمَّسلا ُقَّقَشَت( ayetinin tefsirinde bunu şöyle ifade etmiştir: yani ( قشنت

مامغ لَّب ىقبتف مامغلا نع)“Gözyüzü bulutlardan ayrılmış ve bulutsuz kalmıştır.”232

Aynı şekilde (ميركلا كرب كرغ ام) ayetinde de ءابلا harfinin نع manasında olduğunu şöyle ifade etmiştir: “(كبر نع) olma ihtimali de vardır. Tevili şöyle olur: hangi şey seni kerim olan rabbinden alıkoydu da sen aldandın. “rabbinden iğtirar” onun ibadetinden yüz çevirmek manasındadır. Dolayısıyla burada ءابلا harfi نع harfinin yerine

kullanılmıştır. “233

İmam Matruridinin ءابلاharfinin نع harfinin manasında kullanmasını söylemesi bunun Arap dilinde olduğunu söyleyen ulema ile bağdaştığını göstermektedir. Bunun

örneği: (اريبخ هب لأساف) ayetidir. Yani (هنع). Bunu birçok ulema söylemiştir.234

İmam Maturidinin ءابلا harfi için zikrettiği manalardan bir diğeri de نم manasıdır. Bunu ( _{ِ َّاللّ ُداَبِع اَهِب ُب َرْشَي اًنْيَع) ayetinin tefsiri sırasında şöyle ifade etmiştir: “yani (اهنم).}

Çünkü pınar ile içilmez, pınardan içilir.”235

230_{Tevilatı Ehlisünne 3/442.} 231

El-Cina Ed-Dani 42; Moğnil-Lebib 142.

232_{Tevilatı Ehlisünne 8/21.} 233_{Tevilatı Ehlisünne 10/444.} 234

Birçok ulema236 arap dilinde ءابلا harfinin bu manaya geldiğini zikretmiştir. İmam

Maturidi de bu manaya dikkat çekmiş ve Araplarda meşhur olduğunu söylemiştir.237

İmam Maturidinin ءابلا için zikrettiği manalardan biri de واولا manasıdır. (هنكرب ىلوتف) ayetini tefsiri sırasında bunu şöyle ifade etmiştir: “bu iki manaya gelir: birincisi: “o ve ordusu yüz çevirdi”. Bunlar Musa as’ın etbasından ordusu ve kavmi ve onları

çağırdığı şeydir.”238

İmam Maturidinin sözünden anlaşıldığı üzere bu ayetteki ءابلا harfi واولا manasındadır. Bu واولا harfinin manasından biri de “maiyet” (beraberlik)tir. Tefsirinde de kastettiği

mana budur. هنكرب ىلوت ayetinin manası هنكرو وه ىلوتف manasındadır.”239 Yani kavmiyle

beraber. Bunun üzerine Maturidinin ءابلا harfi için zikrettiği mananın "musahabe" yani beraberlik manasıdır. ءابلا için bu mana meşhur olmakla beraber birçok alim de

zikretmiştir. 240

Söylediklerimizden anlıyoruz ki İmam Maturidi Arapların bir harfin yerine başka bir harfin kullanıldığına dikkat çekmiş ve bazı ayetleri bu doğrultuda tefsir etmiş ve

muhtemel olan manasını da ispat etmiştir.241_{dolayısıyla kuranı akışa ve akla uygun}

ve arap dili ve manasında da muhalif olmayacak şekilde tefsir etmiştir.

235_{Tevilatı Ehlisünne 8/470.} 236

Tevilu Müşkilil-Kuran 301; Es-Sahibi 67 ; Moğnil-Lebib 142.

237_{Tevilatı Ehlisünne 8/470.} 238_{Tevilatı Ehlisünne 9/388.} 239_{Tevilatı Ehlisünne 9/388.} 240

Es-Sahibi 68; Moğnil-Lebib 140; El-Cina Ed-Dani.40.

241_{Harfelerin tebadülüne başka misaller için Tevilatı Ehlisünne 1/523-2/406-2/563-5/316-5/386 -6/354-7/10-}