Masumiyet Müzesi Romanında Zamirler

Masumiyet Müzesi’nde 40 zamir 7680 kez tekrarlanarak kullanılmıştır.

Zamirler romanın söz varlığının % 0,03’lük dilimini oluşturmaktadır. Kelime türlerinin % 0,51’ini içine alan zamirlerin sayısı, kullanım sıklığı ve diğer kelimeler içindeki oranı aşağıdaki tabloda görülmektedir:

MASUMİYET MÜZESİ

Sayısal Değer %

Zamir Sayısı 40 0,03/0,51

Tekrar Edilen Zamir Sayısı 7680 5,47

Diğer Kelimeler 132615 94,50

Toplam Kelime Sayısı 140335 100

Romanda kullanılan zamirlerin türlerine göre sayısal dağılımı ile yüzdelik oranlarını gösteren tablo ve grafik aşağıdadır:

0 20000 40000 60000 80000 100000 120000 140000 160000

Zamir Sayısı Tekrar Edilen Zamir Sayısı

Diğer Kelimeler Toplam Kelime Sayısı

MASUMİYET MÜZESİ

Sayısal Değer %

Belirsizlik Zamiri Sayısı ₁₅ 37,50

Tekrar Edilen Belirsizlik Zamiri Sayısı 801 10,43

İşaret Zamiri Sayısı ₁₁ 27,50

Tekrar Edilen İşaret Zamiri Sayısı ₁₁₅₃ 15,01

Kişi Zamiri Sayısı ₆ 15,00

Tekrar Edilen Kişi Zamiri Sayısı ₄₃₄₆ 56,59

Soru Zamiri Sayısı ₆ 15,00

Tekrar Edilen Soru Zamiri Sayısı ₆₀₉ 7,93

Dönüşlülük Zamiri Sayısı 1 2,50

Tekrar Edilen Dönüşlülük Zamiri Sayısı 577 7,51

Karşılıklılık Zamiri Sayısı ₁ 2,50

Tekrar Edilen Karşılıklılık Zamiri Sayısı ₁₉₄ 2,53

Zamir Sayısı ₄₀ 100,00

Tekrar Edilen Zamir Sayısı ₇₆₈₀ 100,00

Yukarıda tablosu ve grafiği verilen zamir türlerinin romandaki sayıları, kullanım sıklıkları ve örnekleri ile ilgili açıklamalar şöyledir:

1.1.3.8.1. Belirsizlik Zamirleri

Masumiyet Müzesi’nde en çok kullanılan zamir türü belirsizlik zamiridir.

Romanda 15 belirsizlik zamiri 801 kez tekrarlanmıştır.

0 500 1000 1500 2000 2500 3000 3500 4000 4500 5000

MASUMİYET MÜZESİ

Başkahraman Kemal’in, Füsun ortadan kaybolduktan sonra içine düştüğü boşluk, hissettiği çaresizlik ve Füsun’a olan aşkının belirsiz sonu anlatılırken belirsizlik zamiri örneklerine yer verilmiştir.

Romanda kullanılan belirsizlik zamirleri şunlardır: hepsi (MM, 39), kimisi (MM, 47), hiçbiri (MM, 64), öteki (MM, 109), filanca (MM, 131), falan (MM, 183), biri (MM, 335), herkes (MM, 335), kimse (MM, 342), başkası (MM, 378), ötekisi (MM, 395), bazısı (MM, 402), diğeri (MM, 413), filan (MM, 428), çoğu (MM, 522).

1.1.3.8.2. İşaret Zamirleri

Masumiyet Müzesi’nde 11 işaret zamiri 1153 kez tekrarlanmıştır. Romanda

kullanılan işaret zamirleri şöyle sıralanabilir: bunlar (MM, 34), onlar (MM, 102), öbürü (MM, 109), bu (MM, 121), şura (MM, 126), şu (MM, 295), ora (MM, 365), şunlar (MM, 371), bura (MM, 378), böylesi (MM, 474), o (MM, 484).

1.1.3.8.3. Kişi Zamirleri

Orhan Pamuk son romanında 6 kişi zamirini 4346 kez tekrarlamıştır. Romanda kullanım sıklığı en fazla olan zamir türü kişi zamiridir. Kişi zamirlerinin romandaki dağılımını gösteren tablo ve grafik aşağıda verilmiştir:

MASUMİYET MÜZESİ

Sayısal Değer %

I.Tekil Kişi/Ben 1 16,67

Tekrar Edilen I. Tekil Kişi Sayısı 1999 46,00

II. Tekil Kişi/Sen 1 16,67

Tekrar Edilen II. Tekil Kişi Sayısı 336 7,73

III. Tekil Kişi/O 1 16,67

Tekrar Edilen III. Tekil Kişi Sayısı 1171 26,94

I. Çoğul Kişi/Biz 1 16,67

Tekrar Edilen I. Çoğul Kişi Sayısı 464 10,68

II. Çoğul Kişi/Siz 1 16,67

Tekrar Edilen II. Çoğul Kişi Sayısı 170 3,91

III. Çoğul Kişi/Onlar 1 16,67

Tekrar Edilen III. Çoğul Kişi Sayısı 206 4,74

Kişi Zamirleri 6 100,00

Romanda kişi zamirlerinin kullanım sıklığının fazla olması, anlatılan olayların merkezinde kişilerin bulunmasının doğal sonucudur. Tekil kişi zamirlerinin kullanım sıklığı sayısı 3506, çoğul kişi zamirlerinin kullanım sıklığı sayısı 840’tır.

Tekil kişilerin kullanım sıklığının fazla olmasında kahraman anlatıcı bakış açısının kullanılması ve ikili ilişkilerin olay örgüsündeki yoğunluğu etkilidir.

Tekil ve çoğul kişiler kullanım sıklığı bakımından ayrıntılı olarak incelendiğinde 1.tekil kişi zamirinin 1999 kullanım sıklığıyla ilk sırayı aldığı görülür. Kişi zamirlerinin % 46’sını içine alan bu zamirin kullanım sıklığının yüksek olması romanda kullanılan kahraman anlatıcı bakış açısına bağlanabilir. 1. Tekil kişi zamirini 1171 kullanım, % 26, 94’lük oranla 3. tekil kişi zamiri takip etmektedir. 3. Tekil kişinin kullanım sıklığı oranının yüksek olması Kemal’in, sevgilisi Füsun’u anlatırken bu zamire çok yer

vermesinden kaynaklanmaktadır. 2. Tekil kişi zamiri ise 336 kez kullanılmış, % 7,73’lük dilimle en az kullanılan tekil kişi zamiri olmuştur.

Çoğul kişi zamirlerinde ilk sırayı 1. çoğul kişi zamiri almaktadır. 464 kullanım sıklığına sahip olan ve 10,68’lik yüzdeyle kullanılan ‘biz’ zamiri ile Kemal-Füsun ikilisi anlatılmıştır. ‘3. Çoğul kişi zamirinin kullanım sıklığı 206 (% 4,74), 2. çoğul kişi zamirinin kullanım sıklığı 170 (% 3,91) olarak belirlenmiştir.

Kişi zamirleri incelendiğinde romanın temasıyla ilgili ilginç bir sonuç ortaya çıkmaktadır. Romanda en çok ben, o, ve biz kişi zamirleri kullanılmıştır. Bu kişi zamirleri romanın iki kahramanına yöneliktir. Bu sonuç şöyle somutlaştırılabilir:

Ben → Kemal (En çok kullanılan 1. kişi zamiri) O → Füsun (En çok kullanılan 2. kişi zamiri)

Biz → Kemal ve Füsun (En çok kullanılan 3. kişi zamiri)

0 500 1000 1500 2000 2500

MASUMİYET MÜZESİ

1.1.3.8.4. Soru Zamirleri

Masumiyet Müzesi’nde 6 soru zamiri 609 kez tekrarlanmıştır. Kahramanların

çıkmazları, kendilerini sorgulamaları okura yansıtılırken soru işlevli zamirler kullanılmıştır. Romanda geçen soru zamiri örnekleri şunlardır: nereden (MM, 79), hangisi (MM, 80), nerede (MM, 102), neresi (MM, 104), ne (MM, 149), kim (MM, 374).

1.1.3.8.5. Dönüşlülük Zamiri

Dönüşlülük zamiri olarak adlandırılan kendi zamiri ve bu zamirin kişi eki almış şekilleri romanda 577 kez kullanılmıştır. Bu kullanım sıklığı % 7,51’lik dilime karşılık gelmektedir.

1.1.3.8.6. Karşılıklılık Zamiri

Masumiyet Müzesi’nde en az kullanılan zamir türü birbiri kelimesinin hâl

eklerini almış şekilleri olan ve 194 kullanım sıklığı bulunan karşılıklılık zamiridir. Karşılıklılık zamiri, zamir türlerinin % 2,53’ünü kapsamaktadır.

1.1.4. Zarflar

Filleri, fiilimsileri, sıfatları ve kendi türünden kelimeleri durum, zaman, yer-yön, soru ve ölçü bakımından belirten kelimelere zarf adı verilir.

“Tek başına sıfat olmadığı gibi tek başına zarf da yoktur. Sıfatlar gibi zarflar da tek başlarına isimden başka bir şey değildirler. Zarf, kelime gruplarında sıfatın fiilin veya başka bir zarfın manasını değiştiren isimlere verdiğimiz addır.” (Ergin, 1993, 244). Zarflar da tıpkı sıfatlar gibi kelimelerin özelliklerini gösteren kelime türü grubundandır. Temelde isim ya da sıfat olan kelimenin zarf özelliğini kazanması o kelimenin cümle içindeki görevi ve kullanılış şekliyle ilgilidir.

Zarflar, taşıdıkları anlam itibariyle durağan değil değişkendir ve söz dizimindeki işlevleri bakımından görevli sözcükler olarak kabul edilir (Özkan, 2011, 10). Bu özelliklerine bağlı olarak zarflar, ifade ettikleri anlamlara ve yüklendikleri görevlere göre beş grupta incelenir:

1.1.4.1. Durum Zarfları

“Bir oluş veya kılışın oluşma biçimini belirtmeye yarayan zarflara tarz zarfları denir.” (Banguoğlu, 2007, 374). Yüklemde belirtilen eylemin nasıl gerçekleştiğini ifade eden durum zarflarını bulmak için yükleme nasıl? sorusu yöneltilir. Durum zarfları kullanıldıkları cümlelere pekiştirme, tahmin, tekrarlama, sebep, sınırlama, kesinlik, karşılaştırma vb. anlamlar yüklerler. Taşıdıkları anlam çeşitliliğinden dolayı durum zarfı örneklerinin sayısı fazladır.

“Çabuk geçti. Öylece bakakaldı. Beraber ağladılar. Aniden hastalandı.” cümlelerinde fiilin anlamını durum bakımından belirleyen kelimeler, durum zarfına verilecek örneklerin birkaçıdır.

1.1.4.2. Zaman Zarfları

Fiillerde belirtilen eylemlerin yapılma zamanını bildiren zarflardır. Cümlede oluşu, kılışı veya durumu belirten kelimeye yöneltilen ne zaman? sorusunun cevabı zaman zarfıdır.

Zeynep Korkmaz zaman zarfı olarak nitelendirilen zarfların sayısının fazlalığını şöyle açıklar: “Zaman kavramı başı sonu belli olmayan soyut ve göreceli bir süreci içine aldığından, dil bu sınırsız süreci birtakım parçalara bölerek adlandırmıştır: geçmiş zaman, geniş zaman, gelecek zaman, şimdiki zaman gibi. Ayrıca, her bir zaman kesitini daha dar kapsamlı, sınırlayıcı, belirleyici anlamlara bağlayan ve dolayısıyla zaman kavramını çok değişik nitelik ve özellikleriyle anlatan sözler vardır. Bu nedenle zaman gösteren zarflar da taşıdıkları belirtme, sınırlandırma ve kesinleştirme özelliklerine göre hayli çeşitlenmiştir.” (Korkmaz, 2009: 495) Buna bağlı olarak durum zarfları gibi zaman zarfı örnekleri de çoktur. Akşam, sabah, dün, bugün, yarın, geceleri, kışın, önce, sonra vb. zaman zarflarına örnek olarak verilebilir.

1.1.4.3. Soru Zarfları

Fiilde belirtilen hareketi soru yoluyla tamamlayan zarflardır. Soru kelimelerinin fiili sorgulamasıyla soru zarfları ortaya çıkar. Hani, nasıl, ne, neden, ne kadar, niçin soru zarflarına örnek olarak verilebilir.

1.1.4.4. Ölçü Zarfları

Ölçü zarfları kendi türünden kelimelerin hareket ve durum miktarı ile sıfatların derecesini ölçü bakımından belirleyen zarflardır. Dolayısıyla bu zarf türü anlamını

tamamladığı kelimeyi azlık-çokluk bakımından belirtmiş olur. Ölçü zarfları ne kadar? ne derece? soruları sorularak bulunur.

“Azlık çokluk zarfları, karşılaştırmaya dayanan bir ölçü, miktar ve derece gösterdikleri için anlam ve işlevleri bakımından eşitlik derecesi gösterenler, üstünlük derecesi gösterenler, en üstünlük derecesi gösterenler ve aşırılık derecesi gösterenler olmak üzere dört grupta incelenirler.” (Korkmaz, 2009: 517-518). Eşitlik derecesi kadar denli, üstünlük derecesi daha, en üstünlük derecesi en zarflarıyla sağlanır. Aşırılık derecesi ise bol bol, epey, gayet, olağanüstü, pek gibi kelimelerin sıfatın veya zarfın anlamını pekiştirmesiyle elde edilir.

1.1.4.5. Yer-Yön Zarfları

Fiilde belirtilen eylemin yerini ve yönünü belirten zarflardır. Aşağı, yukarı, içeri, dışarı, ileri, geri en çok kullanılan yer-yön zarflarıdır. Yer ve yön işaret eden kelime hâl eklerini alırsa zarf olmaktan çıkarak isimleşir.

Orhan Pamuk’un Cevdet Bey ve Oğulları romanı ile Masumiyet Müzesi romanında yer alan zarflar belirlenerek çeşitlerine göre sınıflandırılmıştır. Bu sınıflandırma sonunda elde edilen bilgiler şöyle açıklanabilir: