Masallar yer ve zaman kavramının olmadığı, gerçek ve gerçek dıĢı olayların anlatıldığı edebi türlerin baĢında gelmektedir. Hedef kitlesi daha çok çocuklar olan masallar, çocukların hayal gücünü arttıran, kelime dağarcığını geniĢleterek dilin inceliğini öğreten, çocukların sosyalleĢmesini sağlayan birçok olumlu özelliğe sahiptir.
Masalların en önemli özelliği, anonim olmalarıdır. BaĢlangıçta belli bir kiĢi tarafından yaratılan masallar, yıllar içinde halkın izlerini taĢımıĢ, bünyesine farklı unsurlar almıĢ, değiĢmiĢ, değiĢirken de geliĢmiĢtir. Böylece kimin yarattığı belli olmayan anonim bir ürün haline gelmiĢtir. Halkın yarattığı bir ürün olan masallarda dil, doğal olarak sadedir. Masal dili, farklı yörelerde farklı ağızları bünyesinde barındırır (Çetinkaya, 2007, s.25).
16
GeçmiĢ yıllarda sözlü olarak anlatılan farklı kültürlerin izlerini taĢıyan masalları kalıcı hale getirmek için, sözlü anlatımlar toplanarak basılı hale getirilmiĢ ve çocukların sevdiği edebi ürünlerden biri olmuĢtur.
“Masallarda sebep sonuç iliĢkisi yoktur. Olayların neden meydana geldiği bilinmez. Birden bire olaylar geliĢir. Zengin fakirin, fakir zenginin yerini alabilir. Yoksul bir kız Ģehzadeyle evlenebilir. Keloğlan padiĢah olabilir. Yoksul bir kız padiĢahla evlenebilir. PadiĢah fakirleĢebilir. Kısaca masalda imkânsızlık diye bir Ģey yoktur” (Tezel‟den aktaran Arıcı, 2004, s.166). Masallarda imkânsız diye bir Ģeyin olmaması, çocukları mutlu ederken, masala da bağlamaktadır. YaĢadığı en küçük olumsuzlukta karamsarlığa düĢen çocuk, belki de okuduğu ve dinlediği bir masal sayesinde hayata daha pozitif bakacak ve kalbinden asla umudu çıkarmayacaktır.
Masallar biçimsel ifadelerin yanı sıra sembolik anlamlarıyla da önemli bir yere sahiptirler. Gerçek hayatta karĢılaĢtığımız ya da karĢılaĢmadığımız olaylar, yaĢamak zorunda olduklarımız, yaĢamak istediklerimiz, bastırdığımız duygularımız, endiĢe ve korkularımız sembolik olarak anlatılmaktadır. Masallar içimizde sakladığımız, dıĢa vurmaktan çekindiğimiz duygu ve düĢüncelerin anlatımına öncülük etmesi bakımından büyük önem taĢımaktadır (ġimĢek, 2006, s.1).
Dostluk, arkadaĢlık, yardımseverlik, iyilik, paylaĢma, gibi konulara masallarda sıkça rastlamak mümkündür. Masalların geneli mutlu son ile biter. Kötüler cezalandırılırken iyiler ödüllendirilir.
Masallarda yer ve zaman belirsizdir. BaĢlangıç (döĢeme) bölümünde de buna atıfta bulunularak "Evvel zaman içinde" veya "Develer tellal, pireler beraber iken" ifadeleriyle zaman belirsizleĢtirilir. Mekân ise gerçekte olması mümkün olmayan özellikler içermekte ve adlandırılmaktadır. Masalların dili sade, üslubu akıcıdır. Yedi yaĢındaki bir çocuktan yetmiĢ yaĢındaki bir ihtiyara kadar toplumun her kesimine hitap edebilecek bir söyleyiĢe sahiptir (Arıcı, F, A, 2004, s.167).
Gerçekçi masallarda çok sık kullanılan tekerlemelerle masalın dikkat çekiciliğini arttırmaktadır. Masallarda bir varmıĢ bir yokmuĢ, evvel zaman içinde kalbur saman içinde, çok eski zamanlarda, günlerden bir gün, zamanın birinde gibi giriĢ tekerlemeleri; az gider uz gider dere tepe düz gider gibi bağlayıcı tekerlemeleri; onlar ermiĢ muradına biz çıkalım kerevetine gibi bitiĢ tekerlemeleri sıklıkla kullanılmaktadır.
2.3.1. Biçimsel Özellikler
Masal kitabında dikkat çeken ilk öğe kapak tasarımıdır. Kapaktaki renk seçimine, kapakta kullanılan illüstrasyona, kompozisyon düzenlemesine, görsel, metin ve arka fon iliĢkisine,
17
tipografik düzenlemeye (yazı karakteri ve puntosu, noktalama iĢaretlerine), kitabın ismi, yazarı, çizeri, yayınevi gibi bilgilerin olmasına, kâğıt gramajına ve özelliğine dikkat edilmelidir. Gramajı düĢük kâğıt kullanılması ön sayfadaki yazıların ve görsellerin diğer sayfalara geçmesine neden olur ve okumayı güçleĢtirir. Yazı karakterleri ve harflerin puntoları çocukların yaĢ seviyesine uygun olmalı, metinlerin satır aralıkları normal satır aralığında olmalı, sayfa kenarlarında geniĢ boĢluklar bırakılmalıdır. Renk seçiminde gözü rahatsız eden çok canlı renkler kullanılmamalıdır. Örneğin, kırmızı renge siyah, kahverengi tonlar katılarak çocuğa kırmızı renk daha yumuĢak bir biçimde verilebilir.
Çocukların sinir kas dengeleri yetiĢkinler kadar geliĢmemiĢtir. Bu nedenle çocuklar, kitapları yetiĢkinler kadar özenle ve bilinçle kullanamazlar. Bu yaĢ çocuklarına göre hazırlanmıĢ kitapların sağlam, dayanıklı ve dikiĢli olması gerekmektedir. Bütün bu çocuk kitaplarında özellikle de okul öncesi çağı kitaplarında ciltlemenin önemi çok büyüktür. Cilt kapağının kalın mukavva veya bezden olması, içeriğinde plastik kaplama bulunması kitabın yırtılmasını önler. Çocukları kendine çeken, kitabı sevimli kılan bir unsur olması açısından kitabın kapağı büyük önem taĢır. Kapak bir yandan kitabın konusuyla iliĢkili olmalı, diğer yandan alıcısını düĢündürmeli, onunla duyuĢsal bir bağ kurmalıdır. Kapağın mukavva ya da bezden olması gerekir. Çocuğun ilgisini ilk kitabın kapağı çeker. Kapak resmi, içeriği en iyi biçimde yansıtmalıdır. Kitap albenili, çekici olmalı; çocukta onu eline almaya, ona bakmaya istek uyandırmalıdır (Gürpınar, 2010, s.62).
Yayınevleri genellikle maliyeti ön planda tutmasına rağmen, çocukların iyi ve kaliteli masal kitaplarına sahip olma hakkı olduğunu unutmamalıdır. Baskı ve cilt kalitesi iyi olan kitaplar daha fazla dikkat çekici ve dayanıklıdır. Masal kitaplarında baskı ve cilt kalitesinde yayınevlerinin göstereceği özveri ve hassasiyet çok önemlidir çünkü çocuklar kitapları yetiĢkinlere göre daha hor kullanırlar. Masal kitaplarında özellikle kapağın kalın kartondan ve selefonla kaplı olması, iç sayfalarda kullanılan kağıt kalitesinin ise, yazıları ve görselleri arka tarafa geçirmeyecek kalınlıkta olması, baskıda telle yada iplikle dikiĢ yönteminin kullanılması, kitabı daha kullanıĢlı hale getirirken, ömrünü de uzatacaktır.
2.3.2. Ġçerik Özellikleri
Masalların dıĢ yapısını biçimsel özellikler, iç yapısını ise, içerik özellikleri oluĢturur. Masalın konusu ve verilmek istenen mesaj bu bölümde yer alır. Olağanüstü olaylar, masal karakterleri, masalın geçtiği mekân anlatımı masalın içerik özelliklerini oluĢturur. Çocukların geliĢim özelliklerini etkileyen masal kitaplarında kullanılan dil sade ve akıcı, cümle yapıları kısa olmalıdır. Masalda kullanılan sözcük ve deyimler hedef kitle profili göz önünde bulundurularak seçilmelidir. Masalın teması açıkça belirtilmeli çocuk, masalı algılamada sıkıntı yaĢamamalıdır. 6, 7 ve 8 yaĢ çocukları soyut kavramları algılamakta
18
güçlük çekebilmektedir. Bu nedenle, soyut anlatımlar somutlaĢtırılarak verilmelidir. Masal kitabında çocukları korkutacak ifadelerden ve masal karakterlerinden kaçınılmalıdır. Korkutucu karakterlerden etkilenen çocuğun psikolojisi olumsuz etkilenerek masaldan soğumasına neden olabilir ve davranıĢlarını olumsuz yönde etkileyebilir.
Masal bir düzyazı biçimidir. Ama içinde sık sık Ģiirsel özellikler gösteren dizelerde bulunmaktadır. Türk masalları genellikle kısadır. Masalardaki olaylar birkaç gerçekten oluĢmaktadır. Masalları uzun anlatanlarda vardır. Ama bu masalın genel akıĢını değiĢtirmez sadece olayları geniĢletir. Masalın dili ise, kısa cümleli canlı bir konuĢma dilidir. Fiil (…miĢ) halinde ya da geniĢ zamanın (…ır) halindedir. Monotonluğu önlemek için dönüĢümlü olarak iki biçimde kullanılıp yada Ģimdiki zamanda eklenir. Anlatıcı, sadece masalı anlatmakla kalmaz masalın akıĢını bozmadan kendi duygu ve düĢüncelerini ekleyerek masalı anlatır (Sarıkaya, 2010, s.4).