Marka Sahibi Yönünden Marka Türleri

Sahipleri yönünden markalar ise üç kategoride ele alınabilir. Bunlar Bireysel markalar, ortak markalar ve garanti markalarıdır.

1.6.2.1.Bireysel Marka

Bireysel markalar, gerçek ya da tüzel kişilerin münferiden ve müşterek ya da iştirak halinde hak sahibi oldukları markalardır. Bireysel markada markanın sağladığı hak, bu gerçek veya tüzel kişi veya kişilere aittir; bu kişiler tek bir marka hakkını kullanır veya üzerinde tasarruf ederler131_{. Bireysel markanın ana unsuru, marka}

üzerindeki hakkın bir veya birkaç kişiye ait olması ve bu hakları bu kişilerin

130 _{Meran, s. 33.} 131 _{Kaya, s. 54.}

münhasıran kullanmalarıdır. Bu bağlamda elbette ki bireysel marka müşterek veya iştirak halinde mülkiyete konu olabilecektir132.

Ticaret markası, hizmet markası, garanti markası ve ortak marka tanımlarını yapan MarKHK “bireysel marka” kavramı altında açık bir tanım yapmamakla birlikte, tüm KHK sisteminin bireysel marka üzerine kurulduğunu söylemek yanlış olmayacaktır133. Yani MarKHK’nın hükümleri genel olarak bireysel marka hakkındadır134. Ancak ortak marka ve garanti markası için ayrıca düzenlemeler mevcuttur. Esasen bireysel marka olan garanti markasını diğer bireysel markalardan ayıran temel husus marka sahibinin markayı kullanamaması iken, ortak markayı bireysel markadan ayıran husus ise her ortağın marka üzerinde ayrı ayrı hak sahibi olmasıdır.

1.6.2.2. Ortak Marka

MarKHK’nın 55. maddesi ortak markayı, “üretim veya ticaret veya hizmet

işletmelerinden oluşan bir grup tarafından kullanılan işaret” olarak, Marka

Yönetmeliği’nin 6. maddesi ise “üretim veya ticaret veya hizmet işletmelerinden

oluşan bir grubun mal veya hizmetlerini diğer işletmelerin mal veya hizmetlerinden ayırt etmeye yarayan işaret” olarak tanımlamıştır. Ortak markalar birden çok

teşebbüs adına tescil edilmiş olan, markanın her bir sahibinin markanın tümü üzerinde, diğer sahiplerinin aynı nitelikte haklarıyla sınırlı olmak üzere ancak bağımsız olarak hak sahibi olduğu markalardır. Örneğin aynı veya ayrı gruba dâhil üç bira şirketinin biralarını aynı marka altında pazarlamaları135 veya aynı grup içinde yer alan beş basın şirketinin yayınlarını aynı hizmet markası altında

132 _{Tekinalp, s. 352; Kaya, s. 54; Meran, s. 32.} 133 _{Tekinalp, s. 352; Dirikkan, s. 22; Kaya, s. 55.}

134 _{Arkan, KHK anlamında “ticaret markası”nın bireysel markayı ifade ettiğini ileri sürmektedir. Bkz.} Arkan, Marka Hukuku, C. 1, s. 44, 45, dn. 45. Karşı görüşte olan Pekdinçer ve Çamlıbel Taylan ise, ticaret markasının bireysel marka olarak düşünülemeyeceğini, zira bu durumda bir hizmet markasının bireysel marka olamayacağı anlamının ortaya çıkacağını, oysa bir hizmet markasının bireysel marka olabileceğini ifade etmektedirler. Bkz. Pekdinçer, s. 63; Çamlıbel Taylan, s. 37. 135 _{Tekinalp, s. 353.}

pazarlamaları136 gibi. Yani ortak marka, bir grup adına değil, aynı veya ayrı gruplara dâhil veya tamamen bağımsız teşebbüsler adına tescillidir137. İşte ortak markalar bu yönleriyle grup/holding markalarından ayrılmaktadır. Grup/Holding markaları, iştigal konuları ne olursa olsun bir gruba dâhil, yani aynı hâkimiyet altında bulunan işletmelerin –varsa- kendi markalarının yanında mensubu oldukları grubu simgelemek için kullandıkları markadır. Örneğin Sabancı Grubu’na giren işletmelerin, -varsa- kendi markaları yanında, grubu temsil eden mavi yuvarlak içinde SA harflerinden oluşan holding markasını kullanmaları böyledir. Grup markası; markayı kullanan işletmelerin değil, çoğu kez o işletmeleri hâkimiyet alanında toplayan grubun/holdingin adına tescillidir. Oysa ortak marka grup adına değil markayı kullanan her bir teşebbüs adına tescillidir. Ayrıca markanın sahibi olan teşebbüsler aynı hâkimiyet alanı altında olmayabilirler.

MarKHK ve Marka Yönetmeliği’nde “grup” ifadesinin kullanılması eleştirilmiş, hukuken herhangi bir anlam ifade etmeyen böyle bir terime KHK’da yer verilmesi uygun bulunmamıştır138. Gerçekten KHK’da “grup” ifadesinden ne anlaşılması gerektiğine dair bir açıklama bulunmamaktadır.

MarKHK ve Marka Yönetmeliği’ndeki tanımlardan da anlaşılacağı gibi, ortak markanın amacı, belli bir teşebbüsün mal ve hizmetlerini diğerlerinkinden ayırmak değil, bir sözleşme çerçevesinde bir araya gelmiş kişilerin oluşturduğu gruba dâhil teşebbüslerin mal veya hizmetlerini diğer teşebbüslerinkinden ayırmaktır. Bu yolla, birlik içinde üretilen ve sunulan mal ve hizmetlerin belli bir kalite standardını sağlaması öngörülmektedir. Böylece ortak markada belli bir birliğe üye olmak ön plana çıkmaktadır139. MarKHK m. 56/3 uyarınca; bir ortak marka tescili için ortak marka sahiplerinin birlikte hareket etmeleri gerekir. Ancak m. 56/4’e göre, ortak markanın yenilenmesi için tek bir marka sahibinin talebi

136 _{Pekdinçer, s. 64.}

137 _{Arkan, Marka Hukuku, C. 1, s. 45; Tekinalp, s. 353.} 138 _{Bkz. Karan/Kılıç, s. 449.}

yeterlidir. Dolayısıyla ortak markayı kullanan işletmelerin oluşturduğu grup bir tüzel kişiliğe sahip değildir140.

Ortak markalarda da, tescil başvurusu sırasında markanın kullanım usul ve şeklini gösteren bir teknik yönetmeliğin de ibrazı zorunludur. “Ortak Marka Teknik Yönetmeliği”nde, ortak markayı kullanmaya yetkili teşebbüsler belirtilir. KHK m. 59’a göre marka sahibi, ortak markanın belirli bir sürede teknik yönetmeliğe aykırı olarak kullanmasına göz yumar ve taraflardan birinin başvurusu üzerine mahkemece tanınacak süre içinde, söz konusu aykırı kullanım düzeltilmediği takdirde, marka, tanınan süre sonunda mahkeme tarafından iptal edilir.

1.6.2.3. Garanti Markası

Garanti markası MarKHK’nın 54. ve 56. hükümleri ile Marka Yönetmeliği’nin 7. maddesinde düzenlenmiştir. Bu hükümlere göre garanti markası; bir mal veya hizmetin üretim usulleri, hammaddesi, kalitesi, coğrafi kökeni gibi ortak özelliklerini garanti eden markadır141. Bu tür markalarda marka hakkı sahibi, markanın kullanıldığı mal veya hizmete ilişkin asgari koşulları garanti altına alır ve bunların devamlılığını sağlar142. Garanti markası, ortak markada olduğu gibi, marka sahibinin marka ile birlikte tescil ettirdiği teknik yönetmelikte belirlenen şartları yerine getiren birçok teşebbüs tarafından marka sahibinin kontrolünde kullanılabilir. Söz konusu teknik yönetmelik markayla garanti edilen mal ve/veya hizmetlerin ortak özelliklerine, garanti markasının kullanılış ve kontrol usulüne ve gerektiğinde uygulanacak cezalara ilişkin hükümleri içerir. Buna ilişkin düzenleme KHK’nın 56. maddesinde mevcuttur.

Garanti markaları çoğu kez bir meslek mensupları derneği, bir meslek odası ya da bir gerçek veya tüzel kişi adına tescil edilmiş olarak ortaya çıkar143. Bu

140 _{Pekdinçer, s. 65.}

141 _{Woolmark, ISO 9001 garanti markasına örnektir.} 142 _{Kaya, s. 53, 54.}

özelliğiyle esasen bireysel marka niteliğine sahip olan garanti markasının diğer bireysel markalardan ayrıldığı nokta, yukarıda da belirtildiği gibi, garanti markası sahibinin veya marka sahibine iktisaden bağlı bir işletmenin mal veya hizmetlerinde kullanılamıyor olmasıdır. Bu husus MarKHK m. 54/2’de açıkça düzenlenmiştir. Bu düzenlemenin amacı, kişinin kendi kendini kontrol etme durumunda bırakılmasının çeşitli güçlüklere neden olacağı düşüncesidir144.

Garanti markalarının klasik anlamda marka olduğunu söylemek güçtür145. Görüldüğü gibi, bu markaların, değişik teşebbüslerin mal veya hizmetlerini birbirinden ayırt etme işlevleri sınırlıdır. Malın kimin tarafından üretilip satıldığını veya hizmetin kimin tarafından sağlandığını göstermezler. Mal veya hizmetin belli özellik ve niteliklere sahip olduğunu gösterirler146. Markayı kullanan teşebbüslerle kullanmayanların mal veya hizmetlerini ayırt etme gibi bir işlevleri varsa da, markayı kullan teşebbüsleri birbirinden ayırmaz, hatta ortak özelliklerini ortaya çıkarırlar.