• Sonuç bulunamadı

4. BÖLÜM: YÖNTEM VE TASARIM

4.6. Veri Analizi ve Değerlendirmesi

4.6.1. Maliyetin Hesaplanması

4.6.1.1. Abonelik Maliyetinin Hesaplanması

Değerlendirmesi yapılan veri tabanlarına konsorsiyum kapsamında abonelik sağlanmıştır. Bu yüzden konsorsiyum içinde uygulanan fiyatlandırma modeli ve bu modele göre ODTÜ tarafından ödenen ücretler belirlenmiştir. Konsorsiyum kapsamında abonelik işlemlerinden sorumlu kişilerden alınan bilgiler ODTÜ ödeme kayıtları ile karşılaştırılmıştır.

4.6.1.2. Abonelik Dışı Maliyetin Hesaplanması

Abonelik dışı maliyet hesaplamasında yapılan işlemler ve kullanılan donanım ile ilgili hesaplamalar yapılmıştır. Bu yüzden elektronik bilgi kaynakları için yapılan işlemlerin listesi hazırlanmıştır (Ek 1). İşlemler ile ilgili maliyet hesabının yapılması açısından gerekli personel ücretleri ve harcanan süre belirlenmiştir. Çalışmamızda tüm elektronik kaynak işlemleri uzman personel ücreti ile değerlendirilmektedir. İşlemlerle ilgili süre hesaplamasının yapılması işlemlerin özelliklerinin belirlenmesini de gerektirmiştir. Ek 2’de personelin saatlik ücretinin belirlenmesi ve her bir işlem için maliyet hesaplamasının yapılması konusunda gerekli bilgiler verilmektedir.

Abonelik dışı maliyet kapsamında ele alınan donanım maliyetinin belirlenmesinde kullanılan bilgisayarların yıllık, iki yıllık ve dört yıllık süreler için yapılan bakım işlemlerinde kullanılan materyaller ve iş gücü maliyeti hesaplanmıştır. Hesaplanan maliyetin yıllık değeri belirlenmiştir. Donanım ile ilgili hesaplamanın ayrıntıları Ek 2’de belirtilmektedir.

Elektronik bilgi kaynaklarında abonelik dışı maliyet belirlemelerinde koleksiyonun bütünü için yapılan işlemler bulunmaktadır. Bu tip belirlemelerin yapılmasında toplam maliyetin abone olunan veri tabanı sayısına paylaştırılması ile hesaplama yapılmaktadır. Bağlantı hizmetleri, teknik bakım hizmetleri ile donanımsal gereksinimlerin maliyetinin hesaplanmasında bu mantık esas alınmıştır. Elektronik dergilerin sunulduğu arayüz olan “Serials Solutions” kurulumu işlemi ve web sayfası üzerinde yapılan işlemler tüm

elektronik kaynaklar için aynı zamanda yapılmaktadır. Bu yüzden maliyet hesabının yapılmasında veri tabanı sayısı esas alınmaktadır. Elektronik bilgi hizmetlerinin sunulmasında kullanılan bilgisayarlar için yapılan işlemlere harcanan süre ve gerekli materyal ile ilgili maliyet de veri tabanı sayısı esas alınarak belirlenmiştir. Bunun yanında referans hizmetleri, kullanıcı eğitimi, değerlendirmelerin yapılması gibi işlemler tüm veri tabanları için birlikte yapıldığından veri tabanı sayısı esas alınarak süre ve maliyet hesaplaması yapılmıştır.

Konsorsiyum kapsamında yapılan işlemler ile ilgili hesaplamalar için anlaşma süresi ve veri tabanına üye üniversite sayısı esas alınmıştır. Elektronik kaynaklarla ilgili en önemli hizmetler olan lisans değerlendirmesi ve pazarlıkların yapılması işlemlerinin maliyeti bu şekilde hesaplanmaktadır. Arşiv ve koruma hizmetleri kapsamında veri tabanlarının geriye dönük ve güncel verilerinin kayıt ve depolanması için yapılan çalışmalar konsorsiyuma üye üniversiteler için toplu halde yapılmaktadır. Bu açıdan hesaplama yapılmasında veri tabanı üye sayısı esas alınmaktadır.

Elektronik kaynaklar ile ilgili tanımsız ve “sürekli” olarak yapılan işlemler bulunmaktadır. Bu tür işlemlerin süre hesabının yapılmasında ise personelden anket ve görüşme yolu ile bilgi alınmıştır. İşlemleri yapan personelin belirttiği sürenin ortalaması hesaplanarak maliyet belirlenmiştir. Bu işlemler kapsamında daha çok, kullanıcıya yüz yüze, telefon ve elektronik posta ile verilen referans hizmetleri ele alınmaktadır.

Elektronik bilgi kaynakları ile ilgili bir kerelik yapılan ve ortalama süre/maliyetin belirlenebildiği hizmetler bulunmaktadır. Bu hizmetler “bir seferlik” hizmetler kapsamında ele alınmaktadır. Duyuru hizmetleri, kullanıcı eğitimi ile ilgili materyallerin hazırlanması, eğitim seminerleri, ödeme işlemleri, kullanım ve maliyet bazında değerlendirmelerin yapılması gibi işlemler bu türe örnek olarak verilebilir.

4.6.2. Kullanım

Veri tabanlarının türlerine göre COUNTER istatistik standartlarına uygun veriler değerlendirilmiştir. COUNTER tarafından birinci düzey olarak belirlenen istatistik standartları kullanılmıştır. ScienceDirect veri tabanı ve EbscoHost veri tabanı tür olarak tam metin içerikli veri tabanları oldukları için bu veri tabanlarının kullanım verileri için indirilen tam metin makale sayıları değerlendirilmiştir. Bibliyografik içerikli bir veri tabanı olan Web of Science veri tabanı için tarama sayısı esas alınmıştır.

4.6.2.1. Dergi Bazında Kullanımın Hesaplanması

Dergi bazında kullanım istatistikleri tam metin veri tabanlarının türüne göre farklı şekillerde değerlendirilmektedir. ScienceDirect ve EbscoHost veri tabanları için içeriğindeki dergi kullanımlarının dağılım oranları ile ilgili belirlemeler yapılmıştır. Veri tabanlarında yer alan az sayıda derginin fazla miktarda kullanımı karşıladığını belirlemek açısından Bradford Yasası esas alınmıştır. Bunun için dergiler kullanım miktarına göre çoktan aza doğru sıralanmıştır. Birikimli kullanım sayıları ve oranları hesaplanmıştır. Kullanım miktarının üç eşit bölüme ayrılması ile Bradford Yasasında belirtilen bölgelere göre dergi sayısı ve oranı, kullanım sayıları ve oranları hesaplanmıştır.

Veri tabanında en çok kullanılan dergilerin fiyatlarının belirlenmesi için yayınevi fiyat listesinden ve Ulrich’s Periodicals Directory’den faydalanılmıştır.

Mevcut abonelik bedeline göre fiyatlandırılan bir veri tabanı olarak ScienceDirect’te abone olunan/olunmayan dergilerin kullanım oranlarının belirlenmesi önem taşımaktadır. ODTÜ’nün mevcut aboneliği devam eden dergilerinden elde edilen kullanımın toplam kullanıma oranı belirlenmiştir. Aşağıdaki formül kullanılarak çapraz erişim oranları belirlenmiştir.

Formüle göre ÇEO çapraz erişim oranı, MDK mevcut aboneliklerden elde edilen kullanım miktarını KS ise toplam kullanım sayısını ifade etmektedir.

“Büyük ticaret” anlaşmaları ile tüm dergi paketine erişim sağlanan ScienceDirect içeriğindeki dergilerin konu bazında kullanım miktarlarının değerlendirilmesi için veri tabanı tarafından sağlanan konu sınıflamasına göre dergiler sınıflandırılmıştır. Veri tabanı içinde her bir konu başlığı altında yer alan dergi sayısına göre konu bazında ortalama kullanım miktarları belirlenmiştir. Konu bazında kullanım oranlarının değerlendirilmesi için her bir konu başlığına ait %10, %25, %50, %75, %90 oranındaki kullanımı karşılayan dergi sayıları hesaplanmıştır.

EbscoHost veri tabanı birçok yayınevine ait dergileri aynı arayüzden sunan bir veri tabanı olarak ODTÜ’nün mevcut aboneliği olan veri tabanları ile dergi çakışmaları ile ilgili belirlemeler yapılmıştır. Bu amaçla yayınevlerinin dergi listeleri EbscoHost altında erişim sağlanan dergiler ile karşılaştırılmıştır. Bu karşılaştırmanın yapılması için “Serials Solutions” sistemi kullanılmıştır.

4.6.3. Kullanıma Göre Maliyetin Hesaplanması

Toplam abonelik maliyetinin COUNTER standartlarına uygun olarak elde edilen kullanım miktarına bölünmesi ile kullanıma göre birim maliyet hesaplaması yapılmıştır. Aşağıda belirtilen formül kullanılmıştır.

KM = A / KS

Formülde belirtilen KM kullanıma göre birim maliyeti; A, abonelik maliyetini; KS ise kullanım sayısını ifade etmektedir.

Benzer Belgeler