Uygun Maliyet Etkenlerinin Seçimi

Uygun maliyet etkeninin seçiminde üç kritere dikkat edilmelidir. Bunlar;

 Ölçme Maliyeti: Maliyet etkeninin ölçümlenmesi için gereken verilere kolayca ulaĢılabilir olması,

 Korelâsyon Derecesi: Maliyet etkeni ile faaliyetin kullanımı arasında doğrusal bir bağ kurulabilmesi,

 DavranıĢsal Etkiler: Seçilen maliyet etkenlerinin uygulamacılar açısından kabul edilebilir olması ve kiĢiler üzerindeki etkilerinin olumlu olmasıdır.

A. Ölçme Maliyeti: Faaliyet tabanlı maliyetleme sistemlerinde kullanılan maliyet

etkenlerinin genelde çok sayıda olması nedeniyle bu bilgilerin kolayca derlenebiliyor olması ve bu anahtarlarla ilgili ölçümleme maliyetlerinin bu sistemden sağlanacak faydadan daha az olması son derece önemlidir. Bu nedenle maliyet etkeninin seçiminde eğer önemli bir faklılık yaratmadığı düĢünülüyorsa

elde edilmesi daha kolay olan maliyet etkenleri tercih edilir. Örneğin kalite kontrol faaliyeti ile ilgili olarak kontrol süreleri bilgilerinin elde edilmesi iĢletmeye fazladan bir yük getiriyorsa daha kolay elde edilen kontrol sayısı maliyet etkeni olarak seçilebilir. Fakat bu tercihin yapılabilmesi için kontrol sayısı ile kontrol süresi arasında doğrusal bir iliĢkinin olması gerekmektedir. Faaliyet tabanlı maliyetleme sisteminde iĢlem süreleri yerine iĢlem sayısının kullanılması maliyetleri azaltmak açısından sık sık kullanılan bir tekniktir. ĠĢlem sayılarının sıklıkla kullanıldığı iĢletmelerde bu teknik daha da önem kazanmaktadır.

B. Korelâsyon Derecesi: FTM sistemindeki temel yaklaĢım, ürünlerle endirekt

giderler arasındaki iliĢkiyi kurabilecek faaliyetlerin belirlenmesi ve ürünlerin bu faaliyetleri tükettiği oranda maliyetlendirilmesidir. Söz konusu faaliyetlerin ürünlere aktarımında kullanılan maliyet etkenleri gerçekleĢen faaliyet tüketimini her zaman doğru olarak yansıtmayabilir. Maliyet etkenleri ile faaliyetlerin ürünler tarafından kullanımı arasındaki iliĢkinin derecesi korelâsyon olarak tanımlanır. Korelâsyonun derecesi uygun maliyet etkenlerinin seçilmesinde önemli bir araçtır. Maliyet etkeni olarak iĢlem sayısının kullanıldığı durumlarda maliyet etkeni ile faaliyetin kullanımı arasında mükemmel bir korelâsyon olması çok enderdir. Maliyet etkeninin satın alma emri sayısı olduğu bir uygulamada her satın alma iĢleminin aynı olduğu varsayılır. Eğer satın alma sayısı ile bu faaliyetin maliyeti arasındaki korelâsyon derecesi yeterli görülmüyorsa bu faaliyet daha yakından izlenmelidir. Yapılan iĢlemler biraz daha ayrıntılı gözlemlendiğinde belki hammadde alımları ile parça alımlarının satın alma süreçlerinin birbirinden farklı olduğu görülecektir. Böyle bir farklılık saptandığında yapılması gereken satın alma emri iĢlemlerini hammadde ve parça satın alma olarak iki faaliyete ayırmak ve bu faaliyetler için farklı maliyet etkenleri belirlemek olmalıdır. Maliyet etkenleri sayısını artıran bu yaklaĢımla istenen doğruluk derecesine ulaĢmak mümkün olacaktır.

C. DavranıĢsal Etkiler: Maliyet etkenlerinin belirlenmesindeki önemli

faktörlerden biri de seçilen maliyet etkeninin iĢletmedeki çalıĢanlar üzerinde yarattığı etkidir. Maliyet etkeninin birim maliyetinin veya sayısının bir Ģekilde

kendi performanslarının değerlendirilmesinde kullanılacağı düĢüncesi, seçilen maliyet etkeninin çalıĢanların davranıĢlarını etkilemesine neden olur ve bu küçümsenmemesi gereken bir konudur. Bazı Ģirketlerde FTM sisteminin uygulanması kararında davranıĢsal boyut belirleyici olabilmektedir. DavranıĢsal boyutun etkisi olumlu veya olumsuz olabilir. ÇalıĢanlar tarafından tercih edilen maliyet etkeninin kullanılması olumlu sonuçlar verebilir.

Sistem tasarımcısının amacı iĢletme için en fazla faydayı en az maliyetle sağlayacak sistemi tasarlamaktır. ÇalıĢanlar tarafından benimsenmiĢ fakat bununla beraber oldukça yüksek ve korelâsyon derecesi nispeten düĢük bir maliyet etkeni, davranıĢsal boyutu çok önemli ise bu nedenden dolayı tercih edilebilir. Örneğin, üretim süresinin kısaltılması çalıĢanlar tarafından istenen bir hedef ise bu ölçünün faaliyetlerle korelâsyonu çok yüksek olmasa bile üretim süresi bazı faaliyetler için maliyet etkeni olarak seçilebilir. Buna karĢın hata yapma maliyetinin çok yüksek olduğu durumlarda, çalıĢanlar tarafından benimsenmeyen ve ölçümlenmesi oldukça maliyetli olan bir maliyet etkeni sadece korelâsyon derecesinin yüksek olması nedeniyle seçilebilir. Rekabetin çok yoğun olduğu ve doğru maliyetlerin son derece önem kazandığı bir durumda korelâsyon derecesi maliyet seçiminde belirleyici olacaktır.

2.3.5. Maliyetlerin Ürünlere Yüklenmesi

Faaliyet merkezleri için uygun maliyet etkenleri belirlendikten sonra, her ürün grubunun bu maliyet etkenlerini kullanma miktarına göre faaliyetlerde toplanmıĢ maliyetler ürün gruplarına aktarılır. Yükleme iĢlemi daha önce de belirttiğimiz gibi seçilen maliyet etkenleri vasıtasıyla yapılmaktadır. Bu nedenle seçilen maliyet etkeninin, maliyetlemenin yapıldığı döneme ait kesin toplam miktarının bilinmesi ve her mamulün kullandığı toplam maliyet etkeninin miktar olarak belirlenmesi gerekir.

FTM sistemi genel üretim giderlerini 4 adım ve 2 safhada ürünlere yükler.

Birinci adımda; iĢletmeyi faaliyetler bütünü olarak kabul ettiği için organizasyonda yapılan baĢlıca faaliyetler faaliyet analizi ile tanımlanır. Ġkinci adım olarak; belirli bir faaliyetin maliyetini etkileyen faktörler belirlenir. Faaliyetin maliyeti belirli bir sürecin maliyetini en çok etkileyen maliyet etkenine göre belirlenir. Seçilen etkenler ölçülebilir

nitelikte olarak aynı tüketim oranlarına sahip olur ve faaliyetler bir maliyet etkeni ile temsil edilir. ĠĢlemlerin karmaĢıklığına bağlı olarak çok sayıda maliyet etkeni seçilebilir. 3.adımda iĢletmenin belirlenen faaliyetlerinin maliyeti uygun etkenlerle maliyet havuzlarına yüklenir. Her önemli faaliyet için bir maliyet havuzu oluĢturulur. OluĢturulan maliyet havuzları homojen yapıda olmalıdır. Yani her bir maliyet havuzunun sadece bir maliyet etkeniyle ifade edilmesi gerekir. Havuzdaki toplam maliyet faaliyet kapasitesine bölünerek faaliyet maliyeti yükleme oranı elde edilir. Maliyetleme iĢleminin 2.aĢaması olarak her bir ürünün talep ettiği faaliyet miktarı tespit edilir ve havuzun yükleme oranıyla her bir ürüne endirekt kaynak maliyeti yüklenir. Ürün maliyeti; bir ürünü üretmek için tüketilen her bir faaliyetin miktarı ve faaliyetleri unsurlarına ayıran bir faaliyet listesi vasıtasıyla belirlenir. Faaliyet listesi; herhangi bir maliyet nesnesinin ihtiyaç duyduğu faaliyetlerin ve maliyetlerinin listesini oluĢturur ve ürün faaliyet yapısını gösterir (Esen, 2002:32).

Yüklenecek Maliyet = Maliyet Havuzu Yükleme Oranı x Kullanılan Maliyet Etkeni Miktarı

Bu iĢlem bütün maliyet havuzları için ayrı ayrı yapılmalıdır. Her bir maliyet havuzundan yüklenen maliyetler toplanarak mamullerin toplam maliyetleri bulunur. Eğer hammadde ve direkt iĢçilik maliyetleri faaliyetlere yüklenmemiĢse bu maliyetlerde yükleme iĢlemlerinden elde edilen maliyetlere eklenerek mamulün nihai maliyeti bulunur.

BÖLÜM 3: FAALĠYET TABANLI MALĠYETLEME SĠSTEMĠNĠN