ÇalıĢmanın bu bölümünde ilk olarak magazin teriminin tanımı, özellikleri, tarihsel kökeni üzerinde durulmuĢtur. Magazin haberciliğine yöneliĢ nedenleri anlatılmaya çalıĢılmıĢ, basının genel olarak darbeye karĢı tutumu, askeri yönetimin basın üzerindeki baskıları ele alınmıĢ, son olarak da 12 Eylül darbesinin basında magazinleĢmeye olan etkisi ve sıkıyönetimin basına getirdiği düzenlemeler ele alınmıĢtır.
4.1. Magazinin Tanımı ve Özellikleri
Eğlendirirken bilgi vermeyi amaçlayan yayıncılık türü olarak tanımlanan magazin, bilgilendirmekten öte, hoĢça vakit geçirmek, oyalanmak ve gündelik hayatın sıkıntılarından bir nebze olsun kurtulmak için izlenmektedir.158
Arapça kökenli magazin sözcüğü, hazine kelimesi ile aynı türden gelmektedir. Arapça‟daki „mahazin‟ sözcüğü, „mahsen‟ kelimesinin çoğuludur ve içinde eĢya depolan yer anlamına gelmektedir. Fransızca‟da ise sözcük, „dükkân‟ kavramını karĢılamak için kullanılır ve içinde birçok ürünün satıldığı yer anlamındadır. Magazin kelimesinin içinde pek çok farklı bilginin yer aldığı yayın anlamda kullanılmasının temelinde Fransız yaklaĢımın ağır bastığı açıktır.159 Türk Dil Kurumu, Güncel Türkçe Sözlük‟te, „Halkın çoğunluğunu ilgilendirecek, çeĢitli konulardan söz eden, bol resimli yayın‟160
olarak tanımlanan magazin kelimesi, kökü itibariyle günümüzde edindiği anlamlarla yakından iliĢkilidir.
Magazin, günümüzde yayımcılık anlayıĢı nedeniyle oldukça benimsenen haber türlerindendir. Okuyucuları-izleyicileri bilgilendirmekten çok onların hoĢça vakit geçirmelerini amaçlayan magazinin, dünyanın birçok ülkesinde olduğu gibi Türkiye‟de
158 DağtaĢ, s.101
159
Tokgöz, s. 389.
160 Türk Dil Kurumu, Güncel Türkçe Sözlük,
http://www.tdk.gov.tr/TR/Genel/SozBul.aspx?F6E10F8892433CFFAAF6AA849816B2EF4376734BED9 47CDE&Kelime=magazin (5 Ocak 2011)
69
de örnekleri mevcuttur. ĠĢlenen konular itibari ile magazin haberleri ciddi içerikli haber malzemesinden yoksundur. Kitleleri eğlendirmek, hoĢça vakit geçirmelerini sağlamak, insanları günlük yaĢantılarını unutturmak magazin haberlerinin temel amaçlarındandır. Ġnsanları düĢünmeye, sorgulamaya, kafa yormaya yöneltmeyen magazin, toplumun her kesimine hitap etmektedir. Kitlelerin ilgisini çekecek konuları içeren magazin haberleri kolay okunabilir olup, toplumu günlük yaĢamın stresinden uzaklaĢtırır ve oyalar.
“Magazin haberlerinde verilen haberi kısa tutmak, kimsenin dikkatini dağıtmamak, ama onun yerine çeĢitliliğe, yeniliklere yer vermek ön plandadır. Ġzlerkitlenin arzularını ve ilgilerini tatmin etmek için düzenlenen magazin haberleri, söylemi itibari ile insanoğlunun haberleri anlama ve algılaması bakımından kolaylık sağlar. Daha baĢka değiĢle magazin söylemi, kitle kültürünün belirleyici özellikleri ile örtüĢürken, kitle toplumu ortamında var olmak için en uygun olanakları bulmaktadır. Gerçek dünyayı magazin söylemi nedensellik iliĢkileri dıĢında yapılandırmakta, olguları bağlamından koparmaktadır. Ġdeolojiyi, eğlence aracılığıyla aktaran yapısıyla bu sürecin vazgeçilmez bir üreticisi-taĢıyıcısı durumundadır.”161
Magazini kapsayan haber konuları çok çeĢitlidir. Toplumun ilgiyle takip ettiği Ģarkıcıların, oyuncuların, futbolcuların yaĢamı, aĢkları, moda anlayıĢları; sosyete dedikoduları, astroloji, yemek tarifleri, popüler eğlence mekânları gibi çeĢitli konular magazin haberlerine konu olur.
“Magazin, toplumun büyük çoğunluğundan farklı ve ille parasal olması gerekmeyen bir anlamda zengin yaĢam sürebilenlerin yaĢantılarının toplum adına topluma teĢhiridir. Magazin, dedikodunun merkezi olarak örgütlenmiĢ halidir, ayırıcı özelliği, bu dedikodunun konu komĢuyu değil, sıradan insana ulaĢılmaz gözüken insanları ve çevreleri konu almasıdır. Magazin, toplumla aralarında hep belirli bir mesafe bulunan kimselerin yanına yaklaĢma çabasıdır. Sahnedeki, beyaz perdedeki, ekrandaki kadını/adamı, onu ünlü yapan rolü dıĢında, sahne kıyafetini çıkarmıĢ haliyle, „özel‟ yaĢantısında izleme merakını doyurmak üzere yürütülür.”162
Magazin haberinin popüler oluĢunun en baĢta gelen nedenlerinden biri toplumun her kesimine ulaĢması ve her eğitim düzeyinden okura seslenmesidir. Magazin haberlerinde öncelik genellikle ünlülere ve sosyete dünyasına verilirken ünlülerin özel hayatları mercek altına alınır, ciddi içerikten yoksun olan haberler okuyuculara
161 Tokgöz, s. 391.
70
ulaĢtırılırken toplumsal, siyasal ve ekonomi içerikli ciddi konular da bağlamlarından koparılarak, eğlendirici hale getirilerek okuyuculara sunulur. Magazin haberlerinin diğer haberlerden farkı ise magazin haberini yazan kiĢinin, haberinde kendi fikirlerimi belirtme olanağını bulması ve kiĢisel yorumlarını habere katması yönündedir.
MagazinleĢme sorunsalında tartıĢılan konulardan biri magazinleĢmenin nasıl yaygınlık kazandığı yönündedir. Medyanın magazinleĢmesinde ve magazin medyasının konu seçiminde sansasyonel haberlere yönelmesinde izlerkitlenin rolünün olduğunu savunan görüĢler mevcuttur. Bir diğer görüĢ ise medya yöneticilerinin var olan rekabet ortamında daha çok kiĢiye ulaĢma arzusu nedeniyle medyayı magazinleĢtirdiği yönündedir. Medya yöneticilerinin sahip olduğu görüĢe göre izlerkitlenin istek ve beklentileri medyayı yönlendirmektedir. Magazin gazetelerinin diğer gazetelere oranla tirajlarının yüksek oluĢu ise bu görüĢün gerekçesi yönündedir. YoğunlaĢan rekabet politikaları, reklam gelirlerinin artırma arzusu gibi nedenler sonucunda birçok medya yayın politikasını değiĢtirdiği bilinmektedir. Haber verme ve sunma konusunda ciddi bir yayın politikası olan BBC‟nin de yayın politikasını gözden geçirmek zorunda kaldığı bilinmektedir.163 Medyanın magazinleĢmesinde diğer bir etken ise teknolojik geliĢmelerdir. Teknolojik geliĢmelerle birlikte, gazete, televizyon, dergi, radyo sayısında büyük bir artıĢ yaĢanmıĢ, bununla birlikte farklı yayın politikaları hayata girmiĢtir. Kitle iletiĢim araçlarının ve programların artıĢı rekabeti beraberinde getirmiĢtir. Program formatları, izlerkitlenin yaĢına, eğitimine, sosyoekonomik durumuna, cinsine göre yeniden hazırlanmıĢ; programların sayısında ve içeriklerinde de büyük bir artıĢ olmuĢtur. Medya toplum içindeki tüm gurupları birer tüketici olarak görüp onlar kendi potansiyel tüketicisi haline getirmek istemektedir. Bu nedenle medyada, geliĢen teknolojiyle beraber kendi içerisinde değiĢime gitmiĢ ve magazinleĢmiĢtir.164
Çaplı, medyanın magazinleĢmesinde sorunun asıl kaynağının magazinleĢme eğilimlerinin medyanın kendi içinde geliĢtiğini ancak bunun ortak alınan bilinçli bir karar sonucunda değil, meslekteki yöneticilerin birbirinden etkilenmeleri sonucunda
163 Çaplı, s.106.
164
71
ortaya çıktığını belirtmiĢtir.165
DağtaĢ ise medyanın magazinleĢmesinde toplumun önemli rolü olduğunu düĢünen sektör temsilcilerinin izlerkitlenin istek ve beklentilerinin medyayı doğrudan etkilediği ve piyasadaki koĢulların buna göre değiĢtiğini ileri sürdüklerini belirmiĢtir.166
4.2. MagazinleĢmenin Tarihsel Kökenleri
Magazin kelimesi Ġngilizce‟de tabloidization sözcüğüne karĢılık gelmektedir. Magazin gazeteciliği ise „tabloid‟, „sarı basın‟, „bulvar‟, „renkli basın‟, „boyalı basın” gibi isimlerle de anılmaktadır. Soygüder‟e göre yazılı basında magazin haberleri kendini beĢ alanda gösterir.167
1- Gazetenin vitrin sayfası dâhil olmak üzere hemen her sayfasında diğer haberlerin yanında,
2- Gazetelerin özel olarak bünyelerinde magazin için ayırdıkları sayfalarda, 3- Gazete eklerinde,
4- Magazin gazetelerinde
5- Tamamı magazin haberlerinden oluĢan magazin dergilerinde yer alırlar.
Tabloid kelimesinin kökeni ise ilaçların hap Ģeklindeki yoğunlaĢtırılmıĢ biçimleri için kullanılan bir eczacılık terimine dayanmaktadır. 1864‟te bir ilaç üreticisinin tablet (hap) ve alkoloid (uyuĢturucu türü) sözcüklerinin birleĢtirdiği bir terimden alıntıdır.168
Bu uyuĢturucu tabloidin etkisi ve yutmasının kolay oluĢu, kavramın medyaya kolayca geçmesine yol açmıĢtır. Tokgöz, tabloid kavramının üç farklı kullanımına dikkat çekmiĢtir.169
1- Büyük boy günlük gazetelere göre daha küçük boyutlarda üretilen gazete formatıdır. 165 Çaplı, s. 106. 166 DağtaĢ, s.108. 167 Soygüder, s.78. 168 Tokgöz, s. 395-396. 169 Tokgöz, s. 396-397.
72
2- Basit anlatımlı, canlı, hareketli, kısa haberlerin bol fotoğraf ve grafiklerin yer aldığı bir gazetecilik biçimidir. Gazetelerin birinci sayfasında canlı ve hareketli haberler doğrudan bir anlatımla, büyük puntolu baĢlıklarla verilir. 3- TabloidleĢme bakımından kullanılan haberlerin konuları ile ilgili olup,
iĢlenen konular arasında ünlülerin özel hayatları, cinsellik, suç, spor, felaketler yer alır.
Gazete, ilk olarak 17. yüzyılda Avrupa‟da yayımlanmaya baĢlayan bir kitle iletiĢim aracıdır. Aristokrasi hakkında bilgi taĢıma iĢlevi gören haber kâğıtları ile burjuvazinin ticari sorunlarını çözmesinde yardımcı olan haber mektupları, gazetenin öncüleri olarak Avrupa‟da 14. yüzyıldan itibaren görülmektedir.170
17. yüzyıldan itibaren seçkinlere yönelik olarak çıkan gazeteler, 19 yüzyılın ikinci yarısından sonra toplumun her kesimine ulaĢmayı hedeflemiĢ ve kitle gazetesi olmaya yönelmiĢtir. Ġnsanların ilgisini çekme, ucuza gazete satma, geniĢ kitleleri gazete almaya ve okumaya yöneltme arayıĢları kitle gazeteciliği yönündeki en önemli adımlardır.
19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren yaygınlaĢmaya baĢlayan tabloidization (magazinleĢme) kavramı ilk olarak gazetelerde, ardından da dergi, televizyon ve radyolarda nitelik kazanmaya baĢlamıĢtır. Bugün ise tabloidization kavramı hem yazılı hem de görsel basında karĢımıza çıkmaktadır. GeniĢ izleyici kitlelerine ulaĢma arzusu, ticarileĢen medyayı tabloidleĢmeye doğru götürmüĢtür.
Ġlk olarak Ġngiltere‟de denenen, ardından ABD‟ye ve diğer Avrupa ülkelerine yayılan magazin gazeteciliği, halka dönük gazetecilik anlayıĢının yaygınlaĢmasıyla geliĢmiĢtir. Toplumun her kesiminin ilgisini çeken konuları iĢlemek ve ucuza gazete satmak amaçları sonucunda kitle gazeteciliği ortaya çıkmıĢtır.
Kitle haberciliği bugün daha çok „eğlendirici bilgi‟ denilen, „infotainment‟ tarzı haberciliği benimsemiĢ olan bir gazetecilik türüdür. 19. yüzyılın sonunda Amerikan gazeteciliği ile baĢlayan bu haberciliğin öncüleri ise iki Amerikalı gazeteci; James Gordon Bennett ve Joseph Pulitzer‟dir. Bennet ile Pulitzer, magazin gazeteciliğinin esaslarını oluĢturan sansasyonel haber yapmayı kendilerine amaç edinmiĢlerdir.Tokgöz, Bennett‟in sansasyonel haberciliğini söyle açıklamaktadır: 171
170
Tokgöz, s.55.
73
“James Gordon Bennett, haber kaynaklarını geniĢletmek bakımından haberlerinde evlerin yatak odalarını, pansiyonları, adi sokak cinayetlerini, fahiĢeleri, çekinmeden kullanmıĢtır. Ayrıca sokaktaki adamın cüzdanını ilgilendiren parasal sorunlara değinirken, skandalları haberine yansıtmaktan geri kalmamıĢtır. Hatta kendi evlenme törenini bile haberini yapmaktan çekinmemiĢtir. Üzerinde önemle durduğu ilke ise toplumda önemli kiĢilerin haberlerini yapmanın gerekliliği idi.”
1890 yılında New York Sunday‟e bağlı World gazetesinin tirajını 300 bine çıkarmayı baĢaran Joseph Pulitzer ise haberlerinde insanların duygularına hitap eden, ölüm, savaĢ, macera, hastalıklar ve çeĢitli melodramları kullanmıĢtır. Bunun yanında sansasyonel fotoğraflar ve çizgi roman serilerini ilk olarak denemiĢ ve bu uygulama okuyucuların ilgisini çekmiĢtir. Pulitzer‟e, W. Randolp Hearst‟ün de katılmasıyla, sansasyonel gazetecilik akımı önemli bir biçimde hız kazanmıĢ, gazetecilik tarihinde Hearst‟le birlikte „sarı gazetecilik‟ (yellow journalism) adlı yeni bir gazetecilik anlayıĢı baĢlamıĢtır. Bu anlayıĢın oluĢmasında 1896 yılında Pulitzer‟in, Richard Outcault tarafından çizilen The Yellow Kid‟i (Sarı Çocuk) yayınlaması etkili olmuĢtur. The Yellow Kid adlı karakter son derece popüler olmuĢ, sansasyonel basın olarak nitelendirilen bu tür, The Yellow Kid‟den esinlenilerek „Yellow Journalism‟ adını almıĢtır. Sarı basın, Amerikan basın tarihinde çok etkili olmuĢ, bu uygulama gazete satıĢlarını artırmıĢtır. Hearst, bu yeni gazetecilik anlayıĢına 1895 yılında satın aldığı New York Journal gazetesinde devam ettirmiĢtir.
“Hearst sansasyonel gazetecilik akımına sarı gazetecilik uygulamasını da ekleyerek, gazetelerinde kullandığı komik tiplerin karikatürlerde yer almasını, üzerlerinin sarı boya ile boyanmasını, haberlere resimlerin, Ģekillerin, fotoğraflarının eĢlik etmesin, iri puntoların kullanılmasını, geliĢen baskı teknolojisine uygun olarak renklerle zenginleĢtirilmesini sağladı. Gazetenin içeriğinde üstün nitelikle dramatik eserler, ucuz melodramlar haline getirilerek çarpıtılıyordu. Okuyucularına önder olacaklarına, günah, cinsellik, Ģiddet sunmayı yeğ tutuyordu.”172
19. yüzyılın son dönemlerinde görülen sarı gazetecilik akımıyla sansasyonel gazetecilik iyice yerleĢmiĢtir. Sarı gazetecilik anlayıĢı, 20. yüzyılda bitmesine karĢın
74
sansasyonel gazetecilik akımı günümüze dek devam etmiĢtir. Sansasyonel haberlerin tutması üzerine gazeteler, bastıkları kadın resimlerine eĢlik eden, saptırılmıĢ, çarpıtılmıĢ uydurma haberleri iri baĢlıklarla vermeye devam etmiĢlerdir. Birinci Dünya SavaĢı‟ndan sonra sansasyonel gazetecilik doruk noktasına ulaĢmıĢtır. Bu dönemde Avrupa ve ABD‟de sansasyon dolu, çıplak kadın resimleriyle bezenen cinayet haberleri gazetelerin sayfalarında yer almıĢtır. Bu tür haberlerin yer aldığı gazetelerin genellikle öğleden sonraları ya da akĢamüzerleri bulvarlarda satılması nedeniyle bunlara „bulvar gazeteciliği‟ adı verilmiĢtir.
ABD‟de sansasyonel gazeteler 20. Yüzyılın baĢlarından itibaren „tabloid‟ adı altında satılmaya baĢlamıĢtır. Magazin haberlerine ilgi giderek artmıĢtır ve magazin gazeteleri çıkmaya devam etmiĢtir. Aktüalite dergilerinin çıkmaya baĢlaması, radyo ve arkasından televizyonun devreye girmesi, insanın ilgisini çeken konuların anlamlı bir çerçeve içinde sunulması anlayıĢı yerleĢtirilmiĢtir.173
Küçük boyutta olmaları, bol resimli ve çarpıcı baĢlıklarla haberlerin verilmesi, düzenli olarak çıkmaları, sayfa sayılarının az olması, kolay eriĢime sahip olmaları gibi özellikleri nedeniyle tabloid gazeteler fikir gazetelerinin alternatifleri haline gelmiĢtir. Bugün tabloid sözcüğü, magazin haberciliğinin yapıldığı gazete anlamından daha çok, küçük boyutlu gazetelerin yaptıkları habercilik biçimini iĢaret etmek için kullanılmaktadır.
4.3. Magazin Haberciliğine YöneliĢ
Kitle iletiĢim araçlarının en önemli iĢlevlerinden biri „haberdar etme‟ iĢlevidir. Bu anlamda haber kavramının sınırlı bir tanımı yapılması halinde „haber değeri taĢıyan olayın kendisinden çok, onun rapor edilmesi, aktarılması ya da bildirilmesi‟ olarak belirtilebilir.174 Haberin oluĢumu ve aktarımı sürecinin ayrılmaz parçaları arasında gerçeklik, nesnellik, dürüstlük, yansızlık, güncellik, açıklık, ilginçlik, önemlilik, etik kurallara bağlılık, bilgiye ulaĢma hakkı, haber içeriğinin sunumu ve baĢat değerlerle iliĢkisi gibi özellikler yer almaktadır. YaĢanılan dünyanın algılanmasında- açımlanmasında sıklıkla baĢvurulan bir toplumsal-kültürel kurum olarak haber,
173 Tokgöz, s. 393-394.
174
75
kendisine atfedilen nesnellik, yansızlık, dürüstlük gibi nitelikleri dolayısıyla okurun ya da izleyicinin güvenirliğini en az sorguladığı metinler arasında yer almaktadır.175
Haber metninin içeriğinde meydana gelecek bir bozulma halinde ise okuyucu ya da izleyici tarafından habere konu olan gerçekliğin kendisi olarak algılanabilme sorununu beraberinde getirmektedir. Bu noktada okuyucunun ya da izleyicinin toplumsal konumu, eğitim düzeyi, yaĢı gibi birçok değiĢken rol oynarken, ele alınması gereken baĢka bir olgu ise haber metninin içeriğinde ya da sunumunda meydana gelen bozulmanın ardındaki baskın gücün incelenmesi gerektiğidir. Egemen ideoloji ve baĢat kültürel yapı, haber söyleminin kodlanmasında rol oynayan baĢlıca etmenlerinden biridir. Egemenlik iliĢkileri içerisinde yer alan medya ile piyasa koĢulları altında üretilen haber, toplumsal iktidarın pekiĢtirilmesi açısından da önemli bir araç iĢlevi üstlenmektedir. Haber içeriğinde ya da sunumunda meydana gelen bozulmalar içerisinde en önemlilerinden biri ise haber içeriğinin magazinelleĢmesi sorunsalıdır.
“Haberin magazinel bir içeriğe bürünme olgusu, liberal ekonomik politikalar aracılığı ile güçlenen sermaye gruplarının toplumsal ve siyasal düzlemde varlığını süreğen kılmak amacıyla kitle iletiĢim araçlarının özellikle de bir televizyon kanalının sahipliğine soyunmasının ardından çok daha somut olarak yaĢanmaya baĢlanmıĢtır. Bu noktada haberin giderek magazinleĢen içeriğiyle birlikte üstlendiği bu yeni iĢlevin, popüler kültürün kitle iletiĢim araçlarındaki ideolojik iĢlevleriyle önemli ölçüde yakınlık gösterdiği de düĢünülmektedir.”176
Haber gerçekliğin kendisidir ve haberci bu gerçekliği izleyiciye-okura iletmekle sorumlu olan kiĢidir. Dolayısıyla da gerçeği yansıtmaya çalıĢan habercinin „haber içeriğinde bozulmalara yol açması‟ gibi bir tehlike söz konusu bile değildir. Gazetecinin hedef kitleye haber ulaĢtırma zorunluluğuna, söz konusu haberin yeni ve çarpıcı olması gerektiği de eklenince - ki rekabet piyasasına uyumlanmak bu nitelikleri öncelikle gerektirmektedir - yapılan edim özgür bir habercilik olmaktan çıkarak açık bir baskıya dönüĢmektedir. Kitle iletiĢim araçlarının genel olarak toplumun aynası olarak değerlendirilmesi gerekmektedir. Bu aynadan yansıtılanlar ise doğrudan doğruya hedef kitlenin istekleri yönünde düzenlenmektedir. Ancak bu sav kitle iletiĢim araçlarına atfedilen kamusal sorumluluk ilkesiyle örtüĢmediği gibi, Türkiye‟deki basının tecimselleĢmesine neden olmaktadır ve bu değiĢim habercilik açısından yaĢamsal bir
175 Ergül, s. 9
176
76
dönüm noktasını tanımlamaktadır. Türkiye‟de böylesi bir geliĢmenin kaydedilmesinde dünyada geliĢen ve değiĢen konjonktürel durum kadar, 12 Eylül 1980‟de gerçekleĢen askeri müdahalenin de büyük bir rolü bulunmaktadır. Askeri darbeler nedeniyle basına uygulanan sansür ve gazete kapatmaları, gazetelerin yöneticilerini yeni arayıĢlara itmiĢtir. Korku, baskı ve kapatma tehditleri nedeniyle toplumsal ve siyasal olaylara değinmekten çekinir hale gelen gazete yöneticileri bu dönemde daha çok konularını polis-adliye ve magazin haberlerine yönelmiĢlerdir.
MagazinleĢme olgusunun, 1980‟li yıllardan itibaren yaygınlık kazandığını öne süren yaklaĢımların yanı sıra bu eğilimin önceden de var olduğunu ifadelendiren düĢüncelerde bulunmaktadır. Son yıllarda, gerek Avrupa‟da gerekse de ABD‟deki ciddi yayın kuruluĢlarında magazinleĢme eğilimleri yaygınlaĢtığı görülmektedir. Özenli bir yayıncılık anlayıĢı benimsemesiyle tanınan BBC bile, son yıllarda siyasi baskılar ve yoğunlaĢan rekabet nedeniyle yayın politikasını gözden geçirmek zorunda kalmıĢtır.177
Birçok ülkede radyo ve televizyondan çok daha önce, yazılı basında magazinleĢme eğilimlerinin olduğu bilinmektedir. MagazinleĢmenin daha eskilere dayandığını düĢünenler, medyadaki bu eğilimlerin son dönemlere özgü olduğunu ifade edenlere karĢı çıkmaktadır. MagazinleĢmenin günümüze özgü bir geliĢme olmadığını savunanlar, son zamanlarda genç nüfusun giderek daha az okuduğunu, görsel kültürün giderek daha baskın hale gelerek piyasayı magazinleĢme yönünde etkilediğini ileri sürenlerin eksik ve yetersiz bilgiyle yola çıktığını belirtmektedirler.178
Bu anlamda incelendiğinde, gerçekten de, kapitalizmin geliĢimine koĢut olarak basın sektörünün de ticarileĢmesi, mülkiyet yapılarının tekelleĢmesi ve reklam unsurunun baĢatlık kazandığı kârı değerlendirmeye dönük giriĢimler, fikir gazetelerinin tirajlarının önemli bir oranda düĢmesine neden olmuĢtur. Ancak ister geçmiĢte ister yeni ortaya çıkmıĢ olsun, bu alanda araĢtırma yapanların çoğunun üzerinde birleĢtiği ortak nokta, içeriklerin giderek daha da magazinleĢtiğidir.179
177 DağtaĢ, s. 40. 178 Çaplı, s. 92-93. 179 DağtaĢ, s. 42.
77
Teknolojik geliĢmelerin de medya alanında yaĢanan bu değiĢimi önemli oranda etkilediği belirtilmelidir.
“1980‟lerin ortalarından itibaren yeni sağ politikalar çerçevesinde medyada yaĢanan yapısal değiĢimler, gazete tirajlarındaki düĢme eğilimlerini daha da olumsuz etkilemiĢtir. Gerek kanal sayısındaki artıĢlar gerekse program formatlarındaki çeĢitliliğin artması sonucunda oluĢan yeni rekabet ortamında, radyo ve televizyonların yaĢamları kaçınılmaz bir Ģekilde reytinglere bağlı hale gelmiĢtir. Ġnternetin de yeni bir rakip olarak girdiği medya ortamında, eskiden beri geçerli olan kapitalist kuralların, bu yeni rekabet ortamında gazetecilik ilkelerini de olumsuz etkilediği gözlenmiĢtir.”180
1980‟li yıllardan itibaren, ciddi ve kaliteli gazetelerin giderek daha fazla televizyona benzediği görülmektedir. Özellikle magazin gazeteciliğinin giderek artan bir ivmeyle yaygınlaĢması ve popülerleĢmesi sonucunda gazetelerin tümünde benzer değiĢimler yaĢanmıĢtır. DağtaĢ, ABD‟de yayımlanan USA Today gazetesinin bu durumu örneklediği belirtir.
“Haberleri daha kısa hikâyeler Ģeklinde yazma tarzı, videotekst ve teletekstlerin temel özellikleridir. Videotekst ve teletekstlerde, haber içeriği ekranda bir sayfa ya da bir görüĢte yer alabilecek Ģekilde sınırlanmıĢtır. USA Today, bu anlamda televizyon izleyicisine seslenmeye çalıĢtığı gerçeğini saklamaz; hatta ABD‟de caddelerde, USA Today‟in satıldığı dağıtım kutuları bile televizyon aygıtına benzeyecek Ģekilde tasarlanmıĢtır. Türkiye‟de de televizyonlaĢma yönünde eğilim sergileyen ve görsel metinlere ağırlık veren gazetelerin sayısında önemli bir artıĢ yaĢanmıĢtır. Hürriyet, Sabah, Star ve bugünkü çizgisiyle Milliyet buna örnek olarak gösterilebilir.”181
180 Çaplı, s. 94.
181
78 4.4. Türk Basınında MagazinleĢme
Türk basınında magazinleĢmenin ilk örnekleri çok partili hayata geçiĢle birlikte 1950 yıllarından itibaren görmek mümkündür. 1970-1990 döneminde bulvar gazetelerinin artıĢı, yemek, eğlence, moda, ev bakımı türünde yayınlanan dergilerin tüketim ideolojisini yayması ve beraberinde 1980 askeri darbesinin ardından yönelinen neo-liberal ekonomi politikalar ve 1990'larda özel TV'lerin de ortaya çıkıĢıyla magazinleĢme etkisini giderek artırmıĢtır. Türk basınının tabloidleĢme sürecinde