Ma durun Psikolojik Yapısından Kaynaklanan Nedenler

Yıldırma örgüt hiyerar isindeki konumuna ba lı olmadan örgütte gruba aykırı olan herkesin kar ıla abilece i bir durumdur. Yapılan ara tırmalarda, yıldırma

ma durlarının ki ilik özelliklerinde ve geçmi davranı ların da yıldırmaya neden olabilecek ortak özellikler bulunamamı tır. Fakat, yıldırma ma durlarının ayrıcalıklı, di er çalı anlara benzemeyen farklılıkları oldu u belirlenmi tir (Davenport vd., 2003:51). Sosyal hayatta içine kapanık olmaya meyilli, özgüveni az, kolay pasifize olabilen, esnek, hassas, içsel olarak kendine saygı duyan, dürüst ve yumu ak ba lı birey yıldırma için hedef görülmektedir. Bireyin öz benli inin zayıf olması, sosyal alanlardaki tedirginlik hali, kendine olan güven azlı ı, yeteneksizli i, arkada çevresinin olmayı ı, ukalalı ı ve ikâyetçi tavrı yıldırma davranı larına zemin hazırlamaktadır. Öz yeterlili i ve öz saygısı bulunan bireyin ma dur olma ihtimali daha dü ük olmaktadır. Birey kendi öz saygısı ve yetene ine olan inancı ölçüsünde yıldırmaya maruz kalmakta veya yıldırma ile kar ıla mamaktadır (Özarallı, Torun, 207). Ma durun sahip oldu u olumlu özellikler ve yıldırmaya gösterdi i tepki zorbanın i ini kolayla tırmakta, bu davranı ların süreklili ini sa layarak iddetini arttırmaktadır. Ma dur, yıldırma davranı ını görmezden geldi i, göz yumdu u, yılgınlık ve korku haliyle tepki vermedi inde zorbayı kı kırtmakta, grup kar ısında kendisini çaresiz görmekte ve yıldırma giderek iddetlenmektedir.

yerinde yıldırmaya maruz kalabilecek dört farklı türde ki i tanımlanmı tır (Tınaz, 2006):

Yalnız ki i: Bulundu u ortamda yalnız kalan birey yıldırma ma duru olabilir. yerin de erkek sayısının fazla oldu u bölümde tek bir bayanın çalı ması gibi.

Farklı ki i: Bölümde i arkada larından farklı olan, de i ik biri olarak nitelendirilen, fiziksel özrü bulunan, azınlık içinde yer alan birey yıldırma ma duru olabilir. Ço unlu unun evli oldu u bölümde, bekâr olan bireyin çalı ması gibi.

Ba arılı ki i: yerinde yönetimin be enisini kazanmı , ba arılı, yetenekli, insan ili kileri ve ileti imi pozitif olan birey di er çalı anlar için tehdit olu turmaktadır. Kıskançlık nedeniyle ma dur yıldırmaya maruz kalmaktadır.

Yeni gelen ki i: Pozisyon de i ikli i sonucu yeni gelen bireyin, ayrılan bireyden fazla özelliklere sahip olması yıldırma nedeni olabilir.

Ara tırmalarda ma durların ço unlu unda üstün özellikler, yaratıcılık, zekâ ve ba arı özelliklerine rastlanmı tır.

Kontrol oda ı örgütsel davranı ları etkilemektedir. ç ve dı kontrol oda ı kavramı, bireyin ileriki ya amını, gelece ini belirleme yetisinin elinde olup olmadı ına olan inancını ifade etmektedir. ç kontrol oda ında bulunan birey, gelece ini belirleyebilece ine inanmaktadır. Dı kontrol oda ında bulunan birey ise kader ve ansa inanmaktadır. Dı sal oda a sahip birey, içsel oda a sahip bireye göre daha kolay yıldırma ma duru olabilmektedir (Asunakutlu, Safran, 2006).

Örgütte farklı olan, i inde profesyonel, akılcı, bürokratik, planlı, kontrollü yeti kinler ma dur olabilmektedir (Westhuses, 2003). Yönetimin X teorisine göre, insan çalı mayı sevmez, sorumluluktan ve i ten kaçar. Sosyal yetene i dü ük, duygu kontrolü olmayan, dü üncesiz davranı lar olumsuz etki yaratmaktadır. Ma durun demografik özelikleri, sosyal statüsü, etnik gruplarda yer alması ve azınlık olmaları da yıldırma nedeni olabilmektedir (Grubb, 2005).

Ya , cinsiyet ve meslek ayrımı: Ma dur de i tiremeyece i özellikleri nedeniyle yıldırmaya maruz kalabilir. Cinsiyet veya etnik kimlik nedeniyle grup içinde ayrım yapılmakta ve bu nedenle ma dura yıldırıcı iddet uygulanmaktadır (Grubb,2005). Bireyin cinsiyeti, fiziksel özellikleri, konu ma aksanı, temsil etti i alt ve üst sosyal sınıf, terbiyesi, derisinin rengi gibi özellikler nedeniyle yıldırmaya hedef olabilmektedir (Çobano lu, 2005:53). Almanya SFS (Institute for Social Research) ara tırmasına göre, kadın çalı anlar %75 ile erkek çalı anlara göre daha fazla yıldırmaya maruz kalmaktadır. Yıldırma ma durlarının %77’sini kadınlar olu turmaktadır (Vartia, Hytii, 2002:113). Aynı ara tırmaya göre, erkekler %69 oranında kadınlara, kadınlar %84 oranında kadınlara yıldırma uygulamaktadır. ortamında kadın, erke in i ine engel oluyor dü üncesiyle erkek tarafından yıldırmaya maruz kalmaktadır (Ergenekon, 2006).

Ülkeler arasında farklılıklar olmasına ra men genellikle 30’lu ya larda ve iyi e itimli, tecrübesiz bireyler yıldırmaya maruz kalmaktadır. Ma durların %48’i 41-50 ya ları arasındadır. Örgüt genç çalı anı i e alarak deneyimli ve ya ı ilerlemi çalı anın örgüte maliyetini azaltmaya çalı makta, fakat bu durum i gören devir hızını

arttırmaktadır. Ülkemizde yapılan ara tırmaya göre, %3,7’si 25 ya ından az, %2,6’sı 25-44 ya arasında, %2,9’u 55 ya üstü çalı an yıldırmaya maruz kalmaktadır (Tutar, 2004:63). E itim durumu açısından ise ma durların %63’ ü üniversite, %17’si orta dereceli okul mezunudur (Namie, 2000; Tutar, 2004:65). ILO raporuna göre, bazı meslek gruplarında yıldırma gerçekle me riski oldukça fazladır. Bu sosyal mesleklerde, pazarlamacılık, bankacılık ve sigortacılık, teknik meslekler, sa lık hizmetleri, muhasebecilik, ofis çalı anları yer almaktadır. Cinsiyete göre ise, kadın ö retmenler ve banka çalı anlarının yıldırmaya u rama riski oldukça yüksektir (ILO, 1998).

Duygusal zekâ: Ma durun yüksek duygusal zekâya sahip olması yıldırma davranı larına maruz kalmasına neden olmaktadır. Duygusal zekâsı yüksek birey örgütte ba kalarına empati gösterebilmekte ve duygularını anlayabilmektedir. Bu nedenle olayları anlamlandırma biçimine göre bireysel tepkilerde farklıla maktadır. Ara tırma sonuçlarına göre, ma durların %80 den fazlası yüksek duygusal zekâya sahiptir ve bu ço unlu un %70’i bayanlardan olu maktadır (Çobano lu, 2005:53).

e ba lılık: iyle özde le en, i ine ba lı, mesleki yeterlili e sahip, güven duyan, iyi niyetli bireyler yıldırmaya maruz kalmaktadırlar. Çalı ma ilkeleri ve de erleri sa lam, bunlardan ödün vermeyen, dürüst ve güvenilir, kurulu a sadık, yüksek stres altında çalı mayı sürdürebilen, gönüllü olarak fazla çalı an, üstün performans gösteren birey yıldırma ma duru aday ki i olarak tanımlanmaktadır. Bir ara tırmaya göre, i yerinde ortak amaçlar için hareket eden gruplarda üyelerin %4’ü zarar görmemekte, %22’si yıldırmaya maruz kalmaktadır (Ergenekon, 2006: 34).

Olumlu Özellikler: Bireyin haksızlıklara kar ı güçsüzleri savunması ve sorgulayıcı olması zorba için sorun olu turmakta ve sosyal hayatta genellikle endi eli, iyi niyetli, ho görülü, utangaç, özür dilemeye hazır birey yıldırma davranı larına maruz kalmaktadır (Yücetürk, 2006). A a ıda yıldırmaya neden olabilecek ma dur davranı ları yer almaktadır:

Duyarlı, hassas, yardımcı, çalı kan, idealist, Kendini sürekli geli tiren, ba arılı, azimli, zeki, Bilgisini cömertçe payla an,

ini çok iyi, hatta mükemmel yapan,

li kileri olumlu ve çevresindekilerce sevilen,

yerinin menfaatini ve ismini öne alan, kendi ba arısından söz etmeyen, Yüksek onur duygusu ta ıyan,

Haksızlı a dayanamayan, ama kendi haklarını ararken sessiz kalan, Mükemmelci oldu u için, her konuda önce kendisini sorumlu tutan, Suçlandı ı anda, suçlu olmasa bile kolayca af dileyen,

“Hayır” demekte zorlanan,

Öfkesini ifade etmek yerine içine atan,

Kendi de erini bilmeyen ya da sürekli daha iyi olması gerekti ini dü ünen,

Birey yıldırma ma duru olmakta; çünkü bu ki i ço unlukla zorba için tehdit olu turmakta, sistemi sorgulamakta ve zorbanın yetersizliklerini ortaya çıkarmaktadır.

Yıldırmaya verilen tepkiler: Yıldırmaya gösterilen tepki ki ilik tiplerine ba lı olarak farklılık göstermektedir. çine kapanık, a ırba lı, a ırı kontrollü, nevrotik ki ili e sahip birey mevcut olmayan sorunu kendisiyle ili kilendirerek ma dur konumunda olacaktır. Bu a amada ma durun yıldırma davranı larını kabullenmesi, karma ıklı ı, yıldırma davranı larını sorgulaması ve kendisinde sorun oldu unu dü ünmesi yıldırma davranı larının süreklili ini sa lamaktadır. Zorba, ma durun güven eksikli inin farkında ise ve ma dur tepki vermiyorsa zorba yıldırma iddetini arttırmaktadır. Ma dur daha esnek veya katı olması nedeniyle yıldırma davranı larına yüksek direnç gösterecektir. Yapılan ara tırmalarda ma dur yıldırma davranı ını algılamada kaçınmakta, durumu kabul etmemektedir. Birey üzüntü veren durumu görmek istemedikçe tepkisizle mekte, zorba yıldırmaya devam etmektedir (Akça, rmi , 2006)

Yaratıcılık ve Yenilik: Yaratıcı birey, örgütte belirtti i yeni fikirleri, ba ımsızlı ı ve yaratıcılı ı nedeniyle geleneksel yönetim tarzına uymadı ı ve çalı anların alı kanlıklarına ters dü tü ü için yıldırma davranı larına maruz kalmaktadır. Zorbanın yeteneklerinden üstün özelliklere sahip olan ma dur, zorbanın ve i arkada larının iddetli yıldırma davranı larıyla kar ıla maktadır (Pir, 2006).