Lucas

Lucas 1988 yılında yayınladığı "On the Mechanics of Economic

Development” (Ekonomik Kalkınmanın Mekaniği) isimli öncü niteliğindeki

sermayenin, ekonomik büyüme üzerindeki etkisi üzerinde durmuĢtur. ÇalıĢmasında üç model ele almıĢtır, bunlar: Fiziksel sermaye birikimi ve teknolojik geliĢme modeli, eğitim yoluyla beĢeri sermaye birikimi modeli ile yaparak öğrenme yoluyla beĢeri sermaye birikimi modelidir. ÇalıĢmada eğitim yoluyla beĢeri sermaye birikimi modeli üzerine yoğunlaĢılmıĢtır (Lucas 1988:3-18). Modelde, beĢeri sermaye birikiminin, iĢgücünün niteliklerini geliĢtirerek, ekonomik verimliliği arttırdığına ve sürdürülebilir ekonomik büyümenin kaynağı olduğuna vurgu yapılmaktadır. Yani toplumdaki beĢeri sermaye ve bilgi stoku ekonomik büyümenin itici gücünü oluĢturmaktadır (Çolak 2014:47; TaĢçı, 2007:326).

Lucas modelini kurarken, Solow'un neoklasik büyüme modelinin kapalı ekonomi varsayımı altında, Schultz ve Becker'in beĢeri sermaye kavramını ve teknik olarak benzer olan Arrow, Uzawa ve Romer'in fikirlerini bir araya getirmiĢtir (Lucas, 1988:17).

GeliĢtirilen bu beĢeri sermaye modeli, kapalı ekonomi ve tam rekabet piyasası altında çalıĢmaktadır. Ekonomideki karar birimleri rasyoneldir, teknoloji ölçeğe göre sabit getirilidir. Ayrıca t anında üretimdeki iĢgücü veya buna eĢdeğer olan çalıĢma saati N(t)'dir. N(t)'nin büyüme oranı (λ) dıĢsaldır (Lucas, 1988:7).

Lucas, Solow'dan farklı olarak beĢeri sermayeyi üretim fonksiyonuna dahil etmiĢ, beĢeri sermaye arttırıldığı sürece, büyümenin sağlanacağını ifade etmiĢtir. Lucas modelinde üretim faktörlerinden sermaye birikimi ve iĢgücü ölçeğe göre sabit getiriye sahipken, beĢeri sermayenin üretim fonksiyonuna dahil edilmesiyle, üretim süreci ölçeğe göre artan getiriye sahip olmuĢtur. Aslında Lucas bir bakıma, Solow modelinde dıĢsal olarak belirlenen teknolojik geliĢmeyi, beĢeri sermaye ile iliĢkilendirmiĢtir (KarĢıyakalı, 2008:49; Taban ve Kar, 2006:162).

Lucas (1988:7), hem Solow'un hem de Denison'un çalıĢmalarını, ekonomik kalkınma teorisinden ziyade, daha çok Amerika BirleĢik Devletleri'nin gösterdiği ekonomik büyümenin temel özelliklerini açıklar

nitelikte olduğunu ifade ederek eleĢtirmiĢtir. Yani Solow bir ekonomik büyüme modeli geliĢtirmekten ziyade, sadece ABD ekonomisini incelemiĢ ve bir çıkarımda bulunmuĢtur.

Lucas'ın modelinde fiziki ve beĢeri olmak üzere biriktirilebilen iki tip sermaye vardır. Fiziksel sermaye üretimde kullanılır nitelikteyken, beĢeri sermaye üretkenliği daha doğrusu hem fiziksel sermayeyi hem de iĢgücünü arttıran bir niteliğe sahiptir (Lucas, 1988:39). Özellikle beĢeri sermaye birikimi, fiziksel sermaye birikiminden ayrılmıĢ, beĢeri sermaye birikimini bir grup insanı kapsayan sosyal bir aktivite olarak nitelendirilmiĢtir (Lucas, 1988:19).

ÇalıĢmada, beĢeri sermaye birikimi, formal (resmi/temel) eğitim ve yaparak öğrenme olmak üzere ayrı ayrı ele alınmıĢtır. Lucas, formal eğitim yoluyla beĢeri sermaye birikiminde, beĢeri sermayeyi basit bir ifadeyle; bireylerin genel yetenek düzeyi olarak tanımlamıĢtır. Böylece beĢeri sermaye seviyesi h(t) olan çalıĢan, üretkenlik olarak, ½ h(t) beĢeri sermaye seviyesi olan iki çalıĢana veya 2h(t) beĢeri sermaye seviyesi olan çalıĢanın yarım günlük çalıĢmasına eĢittir. Ġnsan sermayesi teorisi, bireylerin zamanlarını gelecekteki üretkenliklerini arttıran faaliyetler ile üretimde yer alma arasında nasıl tahsis ettikleri üzerinde durmaktadır. Daha açık bir ifadeyle modelde beĢeri sermaye birikimine yani okula gitmek/eğitim faaliyetleri için ayrılan zaman, üretime katılımdan çekilen zamana eĢdeğer olarak alınmıĢtır. Aslında Lucas, Schultz ve Becker'den farklı olarak, bireyin toplam zamanından, ne kadarını beĢeri sermaye oluĢumuna tahsis ettiğini tespit etmeye çalıĢmıĢtır. Lucas'ın geliĢtirdiği eğitime dayalı beĢeri sermaye modeli aĢağıda açıklanmaktadır (Lucas, 1988:17; Ġnci, 2009:57). ÇalıĢmada ayrıca beĢeri sermaye oluĢumunda, yaparak (learning by doing) veya iĢ baĢında (job training) öğrenmenin en az formal eğitim kadar önemli olduğu da vurgulanmaktadır (Lucas, 1988:27). Eğitimli bireylerin, sahip oldukları bilimsel teknik bilgileri üretim sürecinde kullanması, değiĢen teknik ve geliĢen teknolojilere daha kolay uyum sağlayabilmesi ve hatta geliĢtirmesi, gerek toplumla gerekse örgüt içinde iletiĢim ve etkileĢim içinde olması üretim

sürecini olumlu yönde etkilemektedir. Böylece eğitim, çalıĢanların bireysel olarak verimliliğini arttırmakla beraber, oluĢturduğu pozitif dıĢsallıkla tüm çalıĢanların verimini de arttırmaktadır. Eğitimin beĢeri sermayeyi Ģekillendirmesiyle oluĢan dıĢsallık, ölçeğe göre artan getirinin temel kaynağıdır (KarĢıyakalı, 2008:49).

Denklem 3.23'de görüldüğü üzere modelde yetenek-beĢeri sermaye düzeyleri (h) sıfırdan sonsuza kadar değiĢen N sayıda iĢgücü vardır. Burada;

N Toplam işgücü sa ısı h İşgücünün etenek derecesi

∫ ( ) Denklem 3.23

h düzeyinde yeteneği olan iĢgücü, üretime u(h) kadar zaman, beĢeri sermaye birikimine ise 1-u(h) ayırır. Dolayısıyla etkin iĢgücü toplamı aĢağıda Denklem 3.24'deki gibi gösterilebilir.

∫ ( ) ( ) Denklem 3.24

Böylece toplam üretim fonksiyonu Denklem 3.25'de görüldüğü üzere fiziki sermaye ile etkin emeğin fonksiyonudur.

Y= Hasıla K Fiziki serma e Ne_{=Etkin Emek}

Modelde, fiziki sermaye birikimi ancak, bireylerin tasarruf yapmayı, tüketime tercih etmesiyle mümkündür. Benzer Ģekilde beĢeri sermaye birikimi için bireylerin çalıĢmak yerine eğitimi tercih etmesi gereklidir. Yani bireyler hasıla üretmek ile kendi üretkenliklerini arttırmak arasında bir tercih yapmak durumundadırlar. Lucas modelinde büyüme; beĢeri sermaye birikimi için ayrılan zaman (1-u) ile beĢeri sermaye düzeyindeki değiĢim (h) arasındaki doğrusal iliĢkiye bağlıdır. Ayrıca modelde beĢeri sermayenin büyüme hızı (gh), beĢeri sermaye düzeyinden (h) bağımsız olduğu varsayılmaktadır (KarĢıyakalı, 2008:50).

Lucas'a göre beĢeri sermaye, içsel ve dıĢsal (ha) olmak üzere iki farklı etkiye sahiptir. Bu nedenle Lucas, beĢeri sermayenin miktarındaki artıĢla birlikte, beĢeri sermaye birikiminin pozitif dıĢsallığını da modele dahil etmiĢtir. Böylece beĢeri sermayenin oluĢturduğu dıĢsallığın tüm üretim faktörleri üzerinde olumlu bir etkiye sahip olduğu, yani bu dıĢsallığın üretkenliği arttırdığı ifade edilmiĢtir. BeĢeri sermayenin dıĢsal etkisi Denklem 3.26'da gösterilmektedir (Lucas, 1988:18).

∫ ( ) ∫ ( )

Denklem 3.26

ha Beşeri serma enin dışsallık etkisi

Ġncelemeyi kolaylaĢtırmak adına tüm çalıĢanların aynı oldukları, yani ekonomideki iĢgücünün tamamı, h beĢeri sermaye düzeyinde (ortalama beĢeri sermaye düzeyi ha=h) ve zamanlar arası dağıtım tercihleri u (cari üretim için harcanan zaman) aynı olduğunda etkin iĢgücü Denklem 3.27'deki gibi olacaktır.

Denklem 3.27

Ekonominin kaynak yaratma ve harcama durumu, dıĢsal beĢeri sermaye etkisi göz önünde bulundurularak Denklem 3.28 'deki gibi yazılır

( ) ( ) ̇( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) Denklem 3.28

( ) terimiyle beĢeri sermayenin dıĢsal etkileri modele dahil edilmektedir. Modelde teknoloji düzeyinin (A) sabit olduğu varsayılmıĢtır. Modeli tamamlamak için toplam kaynakların beĢeri sermaye birikimine aktarılan kısmını [1-u(t)], h(t)'nin değiĢim oranıyla iliĢkilenmelidir.

̇( ) ( ) ( ) Denklem 3.29

BeĢeri sermaye fonksiyonunun, ölçeğe göre azalan veya sabit getiri ile iĢlemesini sağlayan üssel katsayıdır.

< olarak alındığında beĢeri sermaye birikimi azalan getiriye sahip olur. Yani beĢeri sermaye teknoloji gibi büyümenin motoru olarak değerlendirilmez.

( ) alınırsa ̇ ( )

( ) ( )

_{( ) olur. Böylece beĢeri sermaye} büyüme oranı, beĢeri sermaye birikimine aktarılan kaynaklardan bağımsız olarak, sıfıra yakınsar.

̇( ) ( ) ( )

δ= BeĢeri sermaye büyüme hızı

δ=1 olduğunda BeĢeri sermaye birikimi yapılmamıĢ, birey tüm zamanını üretime ayırmıĢtır. u(t)=1 olur.

u(t)=1 ve u(t)=0 iki uç durumu göstermektedir. u(t)=1 herhangi bir beĢeri sermaye birikiminin olmadığı durumu gösterirken, u(t)=0 bireyin tüm zamanını beĢeri sermaye birikimine ayırdığını gösterir. Böylece h(t) en yüksek büyüme oranı δmax gerçekleĢmiĢ olur. Ġki uç durum arasındaki beĢeri sermaye düzeyinde h(t), azalan verimler yasası gerçekleĢmez. Böylece beĢeri sermaye tam rekabet piyasa Ģartlarında da ekonomik büyümenin motoru haline gelir. BaĢlangıçta h(t) hangi düzeyde olursa olsun, h(t) yüzdesindeki tüm artıĢlar için, aynı zaman birimi gereklidir (Ġnci, 2009:58- 59).

GeliĢmekte olan yoksul ülkelerde fiziksel sermaye kıttır ve fiziksel sermayenin getiri oranları düĢüktür. Bunun en önemli sebebi fiziksel sermayeyi tamamlayan, beĢeri sermaye ve yatırımlarının yetersiz olmasıdır. Yani beĢeri sermaye yetersiz olduğu için fiziki sermaye, ülkeye girmez (GümüĢ, 2004:78-79). BeĢeri sermaye düzeyinin yüksek olduğu yerlerde, tüm yetenek düzeylerindeki bireylerin verimlilikleri ve kazançları nispeten daha yüksektir. Bu durum dünya genelinde görülen göçleri açıklar niteliktedir. Nitelikli iĢ gücü göçünün neticesinde, yoksul ülkeler, yoksulluk ve geliĢmemiĢlikten kurtulamazken, nispeten daha zengin ve geliĢmiĢ ülkelerin durağan duruma girmeleri engellenmektedir (Lucas, 1988:40; Demir, 2002:7). Yani Lucas büyüme modelinin temel öngörüsü, beĢeri sermaye birikimi fazla olan ülkelerin, nispeten daha az olan ülkelerden, daha yüksek büyüme oranlarına sahip olacağı yönündedir. Böylece fakir ülkelerin konumlarında herhangi bir değiĢiklik olmayacaktır (Çiftçi ve Aykaç, 2011:165).

Lucas'ın geliĢtirdiği model, Romer, Benhahip ve Spiegel gibi bazı iktisatçılar tarafından eleĢtirilmiĢtir. Büyüme teorisi yazarlarından Romer'e göre Ar&ge ekonomide büyümeye yol açmakta ve beĢeri sermaye Ar&ge'nin üretilmesinde kullanılmaktadır. Bu sebeple Romer Ar&ge'yi, üretim sürecine içsel olarak almayan ve Ar&ge'nin fiziki ve beĢeri sermaye yatırımlarından kaynaklandığını ifade eden Lucas'ı eleĢtirmiĢtir (GümüĢ, 2004:79).

Benhabib ve Spiegel'e göre beĢeri sermayenin sıradan bir girdi olarak ele alınması ve teknoloji veya ürün seti sabit kalması durumunda bile beĢeri sermayenin marjinal verimliliğinin pozitif olması, Lucas'ın geliĢtirdiği modelin hatalı bir özelliğidir. Ayrıca Lucas'ın bu varsayımı, teknolojik ilerleme olmadan beĢeri sermaye, ekonomik büyümeyi etkileyemediği için yanlıĢtır (Gökçe, 2006:36).