Literatür

Doğal gazın günümüz enerji piyasasında etkinliğini arttırmasıyla birlikte doğal gaz fiyatları üzerine yapılan akademik araştırmaları da beraberinde getirmiştir. Ancak gelişimi daha yeni sayılabilecek olan bu konu üzerinde çok fazla araştırma bulunmamaktadır. Bu bölümde doğal gaz fiyatlarını farklı yönlerden araştıran ve fiyatları etkileyen faktörlerin analizlerini yapan bazı akademik çalışmalara yer verilmiştir.

2005 yılında Araş Haydar’ın ve Araş Nil’in yapmış oldukları çalışmada ekonomik göstergelerin ve dış ortam sıcaklıklarının doğal gaz talebine olan etkilerini incelemişleridir. Yapılan incelemeler sonucunda doğal gaz tüketiminin üzerinde hava sıcaklıklarının değişimi ve bütçe imkanlarının etkili olduğu sonucu ortaya çıkmıştır.

Hartley ve Medlock’un 2008 yılında yaptıkları bir çalışmada ham petrol fiyatları ile doğal gaz fiyatları arasındaki ilişkiyi incelemişlerdir. Yaptıkları araştırmanın sonucunda elektrik üretim tesislerinin ham petrol ve doğal gaz fiyatlarının oluşumunda önemli rol oynadığına, döviz kurlarının ve değişken hava koşullarının da enerji fiyatlarının oluşumunda önemli birer etken olduğu sonucuna varmışlardır.

Mucuk ve Uysal’ın 2009 yılındaki çalışmalarında ekonomik büyüme ile enerji tüketim verileri arasındaki ilişki incelenmiş ve inceleme sonucunda verilerin uzun dönemde eşbütünleşik oldukları yani birlikte hareket ettikleri sonucuna varmıştır. Ayrıca Granger nedensellik analizini de gerçekleştirdikleri araştırmalarında enerji tüketiminden iktisadi büyümeye doğru bir nedenselliğin olduğu ve enerji tüketiminin iktisadi büyümeyi pozitif yönde etkilediği sonucuna varmışlardır.

Özata’nın 2010 yılında yaptığı çalışmasında Türkiye’de enerji tüketimi ile iktisadi büyüme arasındaki ilişkiyi araştırmıştır. Yaptığı çalışmada enerji fiyatlarındaki artışın dış ticaret açığına, enflasyon oranına, yatırımlara ve büyümeye olumsuz etkilerinin olduğu sonucuna varmıştır ve ekonomik büyümeden enerji tüketimine doğru tek yönlü bir nedenselliği belirlemiştir.

Uzunöz ve Akçay’ın 2012 yılındaki çalışmalarında 1970 ve 2010 yılları arasındaki büyüme ve enerji tüketimi arasındaki nedensellik ilişkisi araştırılmıştır. Johansen eşbütünleşme testini gerçekleştirdikleri araştırmada büyüme verileri ile enerji tüketimi verileri arasında

eşbütünleşme ilişkisinin bulunduğunu ve uzun dönemde birlikte hareket ettikleri sonucuna varmışlardır. Ayrıca büyümeden enerji tüketimine doğru da tek yönlü bir nedenselliğin olduğu sonucuna varmışlardır.

2013 yılında Ishida fosil yakıtlar, fosil olmayan enerji kaynakları, iş gücü, stok ve gayri safi yurt içi hasıla (GSYH) değişkenlerinden oluşan çok değişkenli bir model kurarak Japonya’da fosil yakıtlar ile ekonomik büyüme arasındaki ilişkiyi araştırmıştır. Johansen Eşbütünleşme analizinden faydalanarak fosil yakıtlar ile GSYH arasında çift yönlü bir nedensellik ilişkisi olduğu sonucuna varmıştır. Bu ilişkiler; fosil yakıtların GSYH’yi uzun vadede etkilediği, GSYH’nin fosil yakıtları kısa vadede etkilediğidir. Bu sonuçlara göre yapılan araştırmada fosil yakıtların ekonomik büyümeyi etkileyen önemli faktörlerden biri olduğu kanaatine varmıştır.

Akgül ve Burucu’nun 2013 yılındaki çalışmalarında petrol ve doğal gaz fiyatları arasındaki ilişki incelenmiştir. Yapılan çalışmada verilerin eşbiitünleşik oldukları sonucuna varılmıştır. Ardından gerçekleştirilen Granger nedensellik testlerinde 1 gecikmeli modelde petrol fiyatları doğal gaz fiyatlarının Granger nedenidir, gecikmeli modelde hem doğal gaz hem de petrol petrol fiyatarı Granger nedenidir ve 3 gecikmeli modelde petrol fiyatları ve doğal gaz fiyatları arasında çift yönlü bir Granger nedenselliğinin olduğu sonucuna varılmıştır.

2013 yılında Altıntaşın yapmış olduğu çalışmada kısa dönemde kişi başına gelir ve birincil enerji tüketiminin karbondioksit emisyonunun Granger nedeni olduğu sonucuna varılmıştır. Ayrıca, kişi başına gelirden , birincil enerji tüketimden ve yatırımlardan karbondioksit emisyonuna doğru uzun dönemli tek yönlü bir Granger nedenselliği olduğu sonucuna varılmıştır.

2014 yılında Topallı’nın ve Alagöz enerji tüketimi ve ekonomik büyüme arasındaki ilişkiyi incelemişleridir. Yaptıkları çalışmanın sonunda verilerin arasında eşbütünleşmenin olduğu ve reel gayri safi yurtiçi hasıladan elektrik tüketimine doğru tek yönlü bir Granger nedeneselliğinin olduğu sonucuna varmışlardır.

2015 yılında kaya gazının doğal gaz piyasasına etkilerini inceleyen Ivaıı, Romanya ve Avrupa piyasasında kaya gazının piyasaya Kuzey Amerika’daki gibi kadar güçlü bir etki yapmayacağını ve oluşacak olan etkinin de kademeli bir şekilde gerçekleşeceğini öne sürmüştür. Buna rağmen kaya gazı kaynaklarının miktarı ve birincil enerji talebindeki doğal gazın oranına bağlı olmakla birlikte önemli etkileri olabileceğini belirtmiştir. Romanya’nın kaya gazı kaynaklarını işlemesi durumunda sadece kendi piyasasının değil bölge piyasasının da kayda değer biçimde etkileneceğini belirtmiştir.

Göral 2015 yılında yaptığı araştırmasında doğal gaz fiyatlarının petrol fiyatları, kömür fiyatları, altın fiyatları ve faiz oranlarıyla uzun dönemli ilişkisini, ihracatçı ülke çeşitliliğinin ve doğal gaz iletim formunun da doğal gaz fiyatlarına olan etkisini araştırmıştır. Araştırma sonucunda doğal gaz fiyatlarının petrol fiyatları, altın fiyatları ve faiz oranlarıyla uzun dönemli bir ilişkinin bulunduğu sonucuna varmıştır.

2016 yılında Eyüboğlu Kemal ve Eyüboğlu Sinem doğal gaz ve petrol fiyatları ile BIST’in (Borsa İstanbul) sanayi sektörü endeksleri arasındaki ilişkiyi incelemişlerdir. Eşbütünleşme analizi gerçekleştirilen çalışmada sanayi endeksleri ile ayrı ayrı olmak üzere petrol ve doğal gaz fiyatları arasında uzun dönemli bir ilişkinin varlığı tespit edilmiştir. Ayrıca petrol fiyatından Sınai, Taş-Toprak, Metal Ana, Kimya-Petrol-Plastik ve Orman- Kağıt-Basım endekslerine doğru tek yönlü bir nedenselliğin olduğunu belirtmiştir.

Çılbant ve Alma’nın 2016 yılında yapmış oldukları çalışmada Türkiye’de doğal gaz tüketimi ile ekonomik büyüme arasındaki ilişkiyi incelemişlerdir. Çalışmanın sonucunda doğal gaz tüketimi ile ekonomik büyüme arasında uzun dönemli biri ilişkinin olduğunu bulmuşlardır. Ayrıca doğal gaz tüketiminin ekonomik büyümenin Granger nedeni olduğu ancak ekonomik büyümenin doğal gaz tüketiminin Granger nedeni olmadığı sonucunda varmışlardır.

2016 yılında Usta bir çalışmasında Türkiye’de enerji tüketimi ile ekonomik büyüme ilişkisi incelemiştir. İnceleme sonucunda elektrik tüketimiyle katma değer arasında pozitif yönlü bir ilişki bulmuştur. Yaptığı araştırmalara göre elektrik tüketimindeki %1’lik bir artış katma değeri yaklaşık olarak %0.38 oranında arttırır.

Yağız 2016’daki bir çalışmasında doğal gaz fiyatlarının belirli bir aşamaya kadar petrol fiyatlarını takip ettiğini vurgulamıştır. Bunun sebebinin ham petrol fiyatlarının dünya piyasasında ve doğal gaz fiyatlarının da bölgesel piyasalarda belirlenmesinin olduğunu belirtmiştir. Bunun dışında maliyet dışı unsurların yüksek seviyelere ulaştığında petrol fiyatları ile doğal gaz fiyatları arasındaki etkileşimin ortadan kalktığı sonucuna varmıştır.

Torun 2017 yılında doğal gaz fiyatları ile petrol fiyatları ve reel döviz kurları arasındaki ilişkiyi incelemiştir. İncelemenin sonucunda tüm test modellerinde doğal gaz fiyatları ile petrol fiyatları arasında anlamlı bir ilişki olduğu sonucuna varan Torun, reel döviz kurları ile doğal gaz fiyatları arasında Dinamik OLS testine göre negatif yönlü bir ilişki tespit etmiş ve FMOLS testine göre de reel döviz kuru değişkeninin anlamsız olduğu sonucuna varmıştır.

Tatlı 2017 yılında Türkiye’de doğal gaz tüketimi, sabit sermaye oluşumunun ve istihdamın iktisadi büyüme ile aralarındaki ilişkiyi ortaya çıkarmak için 1987 ile 2014 yılları arasındaki verileri analiz etmiştir. Eşbütünleşme analizi sonucunda iktisadi büyüme, doğal gaz

tüketimi, sabit sermaye oluşumu ve istihdam arasında uzun dönemli bir ilişkinin varlığını ortaya koymuştur.

Karakaya’nın 2017 yılındaki çalışmasında enerji verimliliği kapsamında Türkiye’nin enerji tüketimi ile ekonomik büyümesi arasındaki nedensellik ilişkisini araştırmıştır. Yapılan araştırma neticesinde enerji tüketiminden ekonomik büyümeye doğru bir nedensellik ilişkisinin varlığı belirlenmiştir.

Liu ve Li’nin 2018 yılında yapmış oldukları çalışmada kaya gazının ham petrol fiyatlarına etkisini araştırmışlardır. Yapılan çalışmada kaya gazı reformu ile birlikte genişleyen doğal gaz üretimi petrol fiyatlarının negatif yönde hareket etmesine yol açmıştır. 2007 yılından 2015 yılına kadarki süreçte kaya gazı reformunun etkileri varsayılırsa ham petrol fiyatlarının ortalama 10,22 $/varil düştüğü ve bunun yaklaşık %18’lik bir azalmaya denk geldiğini hesaplamışlardır.