Kurulun liman hizmetlerine yönelik kararlarında limanlar, bulundukları yer, med-cezir, faaliyet alanları, trafik tipleri, sahipleri, yük akımı ve gümrük formaliteleri gibi çeşitli kriterlere göre sınıflandırılmaktadır111. Pazarın tanımlanmasına, limanda sunulan hizmetten yola çıkılarak başlanmaktadır. Ürün pazarının tespitinde dikkate alınan faktörler Kurulun İskenderun Limanı’nın özelleştirilmesine ilişkin kararında112;
Limanlara yönelik ilgili ürün pazarı tespitinde, belirleyici faktör limanın hizmet verdiği yük ve gemi tipi olarak ortaya çıkmaktadır. Bunun yanında yükün kaynağı, güzergâhı ve elleçleme aşamasında ihtiyaç duyulan ekipman, limana uğrayan gemilerin büyüklüğü, müşteri tercihleri ve lojistik zincirindeki alternatif taşıma şekilleri gibi unsurlar da dikkate alınabilmektedir.
şeklinde ifade edilmiştir. Kurul kararlarında, genel olarak, ürün pazarları limanların hizmet verdiği yük tipleri bakımından kuru dökme yük, sıvı dökme yük ve genel yükler (konteyner, Ro-Ro vb.) olarak üç temelde ele alınmıştır.
109 Agk.
110 04-79/1147-287 sayılı karar. 111 07-34/341-122 sayılı karar. 112 10-75/1538-592 sayılı karar.
Bu kararlar incelendiğinde, kararların bazılarında ürün pazarı sıvı dökme, kuru dökme ve genel yükler ile konteyner yükleri bakımından ayrı ayrı tanımlanırken, bazılarında bu yüklere yönelik liman hizmetlerinin aynı ürün pazarı tanımı altında birlikte ele alındığı görülmektedir. Ürün pazarının birden fazla yük hizmetini içerdiği kararların bir kısmında değerlendirmelerin hizmetlere göre ayrı ayrı yapılması, bu hizmetler arasındaki farklılıkların dikkate alındığını gösterebilecekse de, aşağıda detaylarına yer verildiği üzere, sözü edilen yüklere yönelik liman hizmetlerinin ayrı ürün pazarlarının konusunu oluşturduğu düşünülmektedir. Ürün pazarının olduğundan geniş tanımlanması, ilgili taraflar açısından belirsizliğe neden olabilecek ve sonraki Kurul kararlarında ürün pazarının daha geniş tanımlanmasına zemin oluşturabilecektir.
Limanların deniz taşımacılığına yönelik hizmetlerinde Kurulun esas aldığı genel ve dökme yüklere ilişkin ayrımı dikkate alınarak liman hizmetlerine ilişkin ürün pazarı yaklaşımına aşağıda yer verilmektedir.
4.3.1. Genel Yüklere İlişkin Liman Hizmetlerinde Kurulun Ürün Pazarı Yaklaşımı
Kovansiyonel veya konteynerli DHT ile taşınabilen genel yüklere ilişkin liman hizmetleri, dökme yüklere yönelik liman hizmetlerinden ayrı bir pazar olarak tanımlanmaktadır. Kurulun “Grup Maritim/APM Nihai İnceleme” kararında113 bu durum,
konteyner elleçleme hizmetlerinin, dökme kuru ve sıvı yüklere kıyasla taşıdığı farklılıklar ve gerektirdiği farklı teknik ekipman ve nitelikler ile farklı yüklere yönelik olarak tasarlanmış limanların diğer yük türlerinin elleçlenmesine uygun hale gelmesi için değişiklikler yapılmasının gerekmesi, konteyner elleçleme hizmetlerinin özel yapısını ve dolayısıyla ilgili pazarın tanımlanması bakımından diğer elleçleme faaliyetlerinden ayrılması gerektiğini ortaya koymaktadır.
şeklinde ifade edilmiştir. Bunun yanında, Kurulun genel yaklaşımında, konteynersiz genel yüklere yönelik hizmetler “genel yük elleçleme hizmetleri”, konteynerli yüklere yönelik hizmetler ise “konteyner elleçleme hizmetleri”, “konteyner elleçlemeye yönelik limancılık hizmetleri” veya “konteyner elleçlemeye yönelik 113 16-16/267-118 sayılı karar.
liman işletmeciliği hizmetleri” şeklinde tanımlanmıştır. Kurulun genel yüklerde bu şekilde bir ayrıma gitmesinde, genel yüklerle konteyner yüklerinin hizmet alacakları liman özelliklerinin ve pazar şartlarının birbirinden farklı olması ve alternatif liman bulma kolaylığı gibi faktörler rol oynamıştır114. Buna karşın konteynerli ve konteynersiz yüklere yönelik liman hizmetlerini aynı ürün pazarı altında tanımlayan kararlar da bulunmaktadır (bkz. Ek-6).
Genel yüklere yönelik liman hizmetlerinde, Ro-Ro gemilerine yönelik elleçleme hizmetleri için de “Ro-Ro gemilerine sunulan liman hizmetleri” olarak ayrı bir pazar tanımına gidilmektedir (bkz. Ek-6). Bu kapsamda, liman hizmetlerine ilişkin açıklanan bu ayrımların Komisyon yaklaşımıyla uygunluk gösterdiği ifade edilebilecektir. Diğer yandan, Komisyonun transit ve yerel yük ayrımına ilişkin uygulaması sadece “Mardaş Nihai İnceleme” kararında115 kabul görmüştür. Kurulun diğer kararları bakımından ise transit trafiği ürün pazarlarının tanımlanmasından ziyade coğrafi pazarın tanımlanmasında dikkate alınmıştır. Bu bakımdan Kurulun, kararlarında çoğunlukla transit ve hinterlant trafiğini birlikte tanımlayarak ürün pazarını geniş tuttuğu söylenebilecektir.
Limanların hizmet verebildikleri gemi büyüklüklerine göre pazarın daha dar tanımlanıp tanımlanmayacağı ise“Grup Maritim/APM Nihai İnceleme”116 ve “Mardaş Nihai İnceleme” 117 kararlarında irdelenmiş, ancak kararlarda Kurulun ve Komisyonun geçmiş yaklaşımı dikkate alınarak pazarın gemi büyüklüklerine göre ayrılmasına gerek görülmemiştir. “Grup Maritim/APM Nihai İnceleme” kararında118 ayrıca, limanların farklı boyutlardaki gemilere hizmet sunabilme kabiliyetinin, pazarın tanımıyla değil pazarda rekabetçi avantajlar yaratılmasıyla ilgili olduğu ve rakip limanların da sonradan kendilerini geliştirmek veya kapasitelerini artırmak suretiyle aynı konuma erişebileceği belirtilmiştir.
4.3.2. Kurulun Kuru ve Sıvı Dökme Yüklere İlişkin Liman Hizmetlerinde Ürün Pazarı Yaklaşımı
Çalışmanın önceki bölümlerinde de verildiği üzere limanda sunulan hizmetin 114 18-14/267-129 sayılı karar.
115 Agk.
116 16-16/267-118 sayılı karar. 117 18-14/267-129 sayılı karar. 118 16-16/267-118 sayılı karar.
yük tiplerine göre farklı teknik özelliklere sahip olmasından dolayı dökme yüklere ilişkin liman hizmetleri “kuru yük elleçleme hizmeti” ve “sıvı yük elleçleme hizmeti” olarak ayrı ele alınmaktadır. Kurulun birçok kararında ise konteynersiz genel yükler, kuru dökme ve sıvı dökme yükler için liman hizmetleri “konvansiyonel yük elleçleme hizmetleri” pazarında birlikte ele alınmıştır (bkz. Ek-6). Pazarların bu şekilde olduğundan daha geniş tanımlanması, Kurul kararlarının Komisyonun yaklaşımından uzaklaşmasına neden olduğu gibi rekabetçi endişelerin gözden kaçırılmasına da sebep olabilecektir.
4.4. LİMAN HİZMETLERİNDE KURULUN COĞRAFİ PAZAR